د حقایـقـو د کـتاب څـیـړنه
دا زموږ قسمت دی چې په وينو کې مزل وهو
يو قدرت چې ووهو، بيا بل وهو، بيا بل وهــو
لیکوال: ډاکټر رحمت ربی زیرکیا ر، خپلواک څیـړونکی، امریکا
پورتنی پښتو بيت په شمال کې د امو او په سوېل کې د اباسين تر منځ د غځېدلي لرغوني پښتون ملت قسمت ته ګوته نيسي او دتاريخ په اوږدو کې د سوداګرۍ او اشغال لارې منعکسوي. د پخواني وریـښمستان او د اوسني پايپ لاينستان تر منځ جګړه اوس د پښتون برخليک ټاکي. پښتانه د سمسمکي (مساوات-طلبه) شعور اود پاڅونیز کولتور زبرځواک څښـتنان دي .دوی د دغه ظرفیت او پوځي زبر ځواکونو سره په جګړه کې ښکېل دي چې د دوی د خپلواکۍ فطري انساني غوښتنه په ډاګه کوي. د امريکا پخواني ولسمشر رونالډ رېګن (۱۹۸۸-۱۹۸۰) د پخواني شوروي اتحاد د «شيطاني امپراتورۍ» پر ضد افغان پـاڅونته د « ازادۍ لپاره د تر ټولو لوړ انساني الهام بخښونکي خوځښت » نوم ورکړ. همدارنګه ریګن پخواني مجاهدين د امریکې «د بنسټ ایښودونکو پلرونو د معنوي سيالانو » په توګه وستايل. خو دسپتمبر د ۱۱مې تراژيدۍ په پايله کې، په افغانستان کېروانه جګړه تر ډېره بريده دافغان وګړو د بشري حقونو د تامین په بهانه پلې شوې ده ، په دې نامه چې غیر- پښتانه د طالبانو له واک او پښتون اکثريت څخه ازاد کړي. د سپتمبر د ۱۱ مې له ناورين څخه شاوخوا ۹ کاله پخوا « د سي. آی. أې د حقايقو کتاب »(د بشـپـړ شوواستخباراتو يو ډول ) په افغانستان کې د اکثریتي پښتنو احصاييې راکمې کړې. زه به په لاندې شننه کې د دغې ستراتیجې جرړو ته ورننوځم. زه له هریو ډاکټر داود ميره کي او ډاکټر زمان ستانيزي نه ډېر منندوی يم چې زما څخه یې د دې ليکنې په اومه مسوده کې خپل وړاندیزونه اوسموونکې نیوکې ونه سپمولې
نـنـتوځ
د پښتنو خپلواکي- طلبه او مساوات- طلبه فطرت د پښتون ملت لپاره داسې پايلې لرلې چې مخه يې نشوای نيول کېدای. د دوی په خودارادیت ولاړې روحیې د تېر وخت له استعماري ځواکونو او د نن ورځې له زبر ځواکونو سره ټکر خوړلی دی
د افغانستان په دننه کې او د برتانيې د تپل شوې ډيورنډ کرښې ( ۱۸۹۳) ها خوا په اوسني (برتانوي) پاکستان کې پرته شاوخواځمکه کې ۶۰ ميليونه پښتون توکم هغه ځواک دی چې تل يې نړيوال ځواکونه له ځايي او سيمه ييزو اجنډاو سره ویرولی دي
په پایله کې د پښتنون غلیمانو د ځايي لـږکیانو د کارولو له لارېپښتنو ته دسيسې جوړې کړې دي. په شلمه پـیړۍ کې چې پاچا امان الله خان (۱۹۱۹- ۱۹۲۹) واک ته ورسېد، برتانيې پـړپـړه(دسیسه) جوړه کړه او د تاجک اقليت يو داړه مار( بچه سقاو ) يې د دې لپاره وکاراوه چې خپلواکه پښتنه واکمني له منځه يوسي او په اغېزمنه توګه هغه امیدونه او پلانونه شـڼډ کړي چې وروستـه پاتی افغانستان یې د پرمختګ په لار سـیخولی شو
څه د پاسه شپیته هکاله وروسته په ۱۹۹۲زییز کال کې، افغانستان يوه بله سقاوي وليدله (په افغانستان کې سقاوي د بشپړې ګډوډۍ او بې نظمۍ په معنا ده): د شوروي پلوي حکومت له پايته رسېدو وروسته ، د شمالي ټلوالې افغان لږه کيو د دروغ جوړونې د يوه ناوړه کمپاين په پيلولو په بیړه لاس پورې کړ. د مسعود ـــ رباني رژيم د ملګرو ملتونو انتقالي پلان له منځهويوړ او يوه انارشي يې منځته راوړه. د دا د بې نظمۍ او بې قانونۍ يو داسې حکومت وچې د سمسور افغان په کتاب کې«دويمه سقاوي» وبلل شوه. د مسعود- رباني ررژیم ته له شوروي اتحاده يوه پښتون ضد رهبري په ميراث ورپاتې شوه چې له احمد شاه مسعود سره يې د سولې يو جوړ جاړی درلود( وګورئ، ريچارډسن). کېدای شي چې مسعود به د ۱۹۸۰ کلونو په مهال د شوروي نیواک پرمهال د پښتانه توکم د کمزوري کولو هڅه کړې وي. په پای کې کله چې په ۱۹۹۲ کې برهان الدين رباني او د هغه شاګرد کوماندان احمد شاه مسعود وا ک ته ورسېدل، په رسمي ډیریو(دوسیو) کې د پښتون ولس د توکميزې نقشې د بنسټيز بدلون لپاره يو ډېر بې وجدانه او بدنېتی کمپاين پيل شو
د دغه بدنیتي او کرکجن کمپاين لپاره دولتي ميکانيزم وکارول شو او په هغه کې یې د پښتنو احصایې راټیټې کړې او زرترزره یې د(سي. آی. أې د حقايقو د کتاب ) په ګډون له نړيوالو ادارو سره شريکې کړي. د دغه پښتون دښمنه پلان موخه داوه چېپه هر ډول راتلونکي جيو پوليټکي وېش او معامله کې د افغان اقليتونو دريـځ پیاوړی کړي. په پای کې ، د ۲۰۰۱ م کال په اکتوبر کې ، کله چې امريکا پرافغانستان بريد وکړ، د شمالي ټلوالې غړو چې د تاجکانو د تیر حکومت(۱۹۹۶-۱۹۹۲)ناستنان (وارثان)وو ، د امريکا لېوالتيا ته خدمت وکړ او هغه مصنوعي احصاييې يې وکارولې چې اکثریت پښتون قوم اقلیت ته راټیټ کړي او خپله قضیه پرې جوړه کړي
د نولسمې زییزې پیـړۍ مسلمان، متنفذ او ښکېلاک -ضد عالم سيد جمال الدين افغان ، پخپل کتاب ( تتمة البيان فی التاريخ الافغان) کې دې ته پام اړولی و چې پښتانه د افغان ټولنيز جوړښت يو برلاسی عنصر دی ( پوهاند صديق الله رښتين ، نوې څېړنې، پېښور پښتونخوا، ۱۹۷۹، ۹۸ مخ)/ ( د افغانستان قومي جوړښت لپاره د واک فاونډېشن شپږ کلنه سروې او څېړنه(۱۹۹۱ــ ۱۹۹۶)، ۱۳۷۷/۱۹۹۸، ۱۱مخ
هغه سنجول شوې پلان چې د پښتانه توکم د اکثريت د راټيټولو لپاره د مسعود ــ رباني رژيم (۱۹۹۲ــ۱۹۹۶) لخوا ترسره شویو، ژر تر ژره د سي. آی. أې د نړيوالو حقايقو په کتاب(۱۹۹۲ جولايي) کې راڅرګند شو. ددغه تاکتيک موخه څه وه؟ دغه کار دپخواني شوروي اتحاد (داوسنئ روسیې)د سیاسې نقشې د خصلت سره ژورې اړيکې لري. د دغه پلان له مخې يې په افغانستان کې د ملي سیاست د زپلو لپاره د اقليتي توکميزو سياستونو ملاتړ وکړ. د افغان پښت يو ټولنيز سياسي شنونکی او ښه ليکوال ، چې په امريکا کې يې تحصيل کړی دی، ډاکټر ستانېزی دی. ده په لنډ ډول په افغانستان کې د شوروي اتحاد ستراتيژي څېړلې ده. زه به دده څېړنيزه کړنلاره په شپږو ګامونو کې وړاندې کړم
لومړی ګام: شورويانو/روسانو د « خورا زيات مقاومتي » قومي ګروپ (پښتنو) راټیټولو ته پام واړاوه ځکه چې دوی عموماٌ د افغانستان په وسله والو ځواکونو کې مخکښ ګروپ وو: پښتانه د افغان ملي مقاومتي تنظيمونو په منځ کې اکثريت و او د افغانستان د ملي هويت کولتوري زړی و. د خپلې خبرې د روښانولو لپاره ډاکټر ستانېزی ليکي چې دمقاومت د«جوړجاړی » نه منونکی قوماندان ذبيح الله مجاهد هغه يواځينی غير پښتون و چې شورويانو «مړ غوښت» او کېدای شي چې د خپل « نه تسليمېدونکي دريځ»خوند به یې څکلی وي
دويم ګام : شورويانو/روسانو د پښتنود نفوسو د ځواک پر راټیټولوو کار وکړ. دوی د افغانستان په سوېل کې پر پښتني سيمو خپل پوځي عمليات او هوايي بمبارونه وغځول، په داسې حال کې چې غير پښتني سيمې يې « نسبتاَ ارامې » او « روغې » پرېښودلې. په حقيقت کې، يو وخت شورویانوغوښتل چې پلازمېنه له کابل څخه په شمال کې د افغانستان دويم ستر ښار مزار شريف ته ولیـږدوی ،نه کندهار ته چې اصلا دوهم غټ ښار و خوپه کنډواله اوښتی و
درېيم ګام: په کال ۱۹۸۹م ، شوروي ځواکونه د دوه حقايقو له امله ، د افغانستان له شمالي پولو څخه هاخوا بېرته پر شا لاړل: یو داچې د جنګ په مهال یی د پښتنو پاڅون په« پوره »اندازه کمزوری کړی و تر څو په دوی پسې تر مرکزي اسیا نشوای ورتللی. دوهم داچې د هغه وخت امريکايي ولسمشر جورج ، اېچ ، بوش غوښتل چې «مهربان او مخ پر ځوړ» شويشوروي اتحاد ته د جوړجاړی لاس وروغځوي
څلورم ګام: د شمال غير پښتانه اقليتونه په شمالي ټلواله کې تنظيم شوي وو( چې اصلي نوم يې د شمالي سيمو څارونکې شورا يا شورای نظار صفحات شمال و). دا د اقليتونو يو متحد محاذ و چې «د پښتنو د ژوند له ټولو اړخونو» سره وجنګيږي. ډاکټر ستانېزی ليکي:« په دې ډول د ډيورنډ د استعماري تړون « د سليزې په ماښام» چې افغانستان يې پر ۱۸۹۳ م کال سره ووېشه، دافغانستان په « توکميزــ ژبني غولي کې» يو ژور چاود رامنځته شو
پنځم ګام: دمقاومت پر مهال د شورويانو او د هغوی د پخواني افغان ځواکمن کمونيست مشر ببرک کارمل د جنرالانو په ملاتړ ، د شمالي ټلوالې مشر مسعود د ۱۹۹۲ م کال په اپرېل کې په کابل کې فتحه اعلان کړه او د کارمل د وارث پښتون توکمي ډاکټر نجيب الله پر ځای کېناست. سوبه په شمالي ټـــلوالـــه پورې وتړله چې کارمل ورسره توکمیزه اړیکـه لــرله. مسعـود دغه دغه عمل چې د «تاجک په لوړوالي» راچاپیرو په قومي سياسي ډګر کې سمبوليک و، په داسې حال کې چې پښتون اکثريت يېکمزوری کاوه، په نښه کاوه او محروماوه. د مسعود تر مشرۍ لاندې شمالي ټلوالې د « بې له پښتونه» اجنډا پلې کوله. مسعود له دوو مياشتو وروسته يو تش په نامه مشر، صبغت الله مجددي، په زوره له دفتره وايست او پر ځای يې يو تاجک توکمی برهان الدین رباني کښیناوه
شپږم ګام: د مسعود ـــ رباني د ډلې په لاس د جوړ شوي تاجک حکومت له پيل سره سم ، یو پښتون- دښمنه فعالیت پیل شو. موخه (هدف) یې دا و چې د پښتون قوم سره چل وکړي، یانې پښتون له خپل پیژاند نه غافل کړي او د دغه پلان په پلي کیداکې له خپل دولتي او موسساتي ميکانيزم نه ګټه واخلي. د بيوروکراتيک چل ول او زور له لارې په افغانستان کې دننه او له پښتونخوا(پخوانی شمال لويديځ سرحدي ايالت ۱۹۰۱ــ ۲۰۱۰) څخه د راستنېدونکود يوې لويې برخې پښتنو ته نوې پیژاند پاڼې (تذکرې) ورکړل شوې چې دوی يې پکې تاجکان ښودلي وو. دا د مسعود- رباني د رژیم د هغه حساب شوي کمپاين برخه وه چې د پښتنو اکثريتي مقام راټیټ کړي او په مقابل کې په تقلبي ډول د تاجکانو سلنه (فیصدي) جګه کړي. نورو اقليتي ډلو د زور زياتي او ترهې اچولو له لارې پښتانه په نښه کړل. د بېلګې په ډول ، هزاره ځواکونو د پښتنو کورونه په نښه کړل او له پښتنو کورنيو سره يې زور زياتی وکړ ، تر دې چې دوی یې په زور سره له خپلو کورونو وشړل ـ په ځانګړي ډول دغسې زورزیاتی د کابل ښار په دريمه او څلورمه ناحيه کې تر سره شو. دغه شان ازبک ملیشو هلته په هغو سیمو کې چې په غټه کچه پښتانه پکې استوګن وو تالان جوړکړ تر هغه مهاله چې خپل کورونه یې پریښودل او د هیواد په دننه او بهر کې کډوال شول. په «ملي» سویه د« قومي تصفیې عملیات په شمال کې پیل شول او د پښتنو ټـول کلي د ترهه ګرۍ د عملیاتو له لارې تش شول. د شورویانوسره د مسعود د زیاتو اړیکو په اکله ولولئ د افغانستان په اکله د دقیق او باورمن امریکایي څیـړونکي ، لیکوال او ژورنالست ریچارډسن لیکنې. نوموړي ا فغانستان ته په ۱۹۸۶، ،۱۹۸۷ ۱۹۹۰، ۱۹۹۱ او ۱۹۹۷کې سفرونه کړي وو
په پایله کې د مسعود- رباني په مشرۍ تاجک حکومت نوې احصایٔیې راو توږلې: په دې ډول چې په سلو کې له نږدې ۶۳ نه ۳۸ ته د پښتنو شمیر راټیټ کړي، د تاجکانو شمیر په سلو کې له ۱۲ نه ۲۵ ته جګ کړي او له دې لارې د افغان ټولنې په واقعیتونو کې لاس ووهي. د کابل رژیم دغه تحریف شوې شمیرنې د رسمي معلوماتو په څیر بین المللي سازمانونـو تـه ولیـږلې. ډاکتر ستانیزي دغه معلومات له ارواښاد اکاډیمیسن عبدالشکور رشاد (۲۰۰۴-۱۹۲۱)نه لاسته راوړي وو، له هغه چا نه چې په کور کې یې شخصي کتابتون د شمالي ټلوالې د جنګسالارانو له خوا تالا شوی و. پورتنئ تحریف شوې وګړ شمیرنې په ګړندي ډول د امـریکې د مـرکـزي استخباراتو په کلني کتاب (سـي- آې ـ أی ورلډ فکټـبوک: د مرکزي استخباراتو د نړۍ د حقایقو کتاب) کې د ۱۹۹۲ په جولای کې خپرې شوې، او په غټ احتمال سره یې له دغې چینې نه «نیشنل جیوګرافیک ورلډ اتلس» او «ورلډ المنک» ته لار مینده کړه .د امریکې استخباراتو د دغو معلوماتو ټیکلي(سیـډي ) روسي کتابتونونو ته لیـږلي وو( یو افغان چې په روسیه کې استوګن و، هغه مهال یې دغه معلومات د لویدیزې اروپا په چاپي افغاني میډیا کې خپاره کړي وو). د پورته ذکر شوو شپږ ګامونو په اکله د زیاتو معلوماتو لپاره د ستانیزي لیکنه (۱۶ دسمبر ۲۰۰۹) ولولئ. نوموړې د افغاني او اسلامي چارو یو دقیق سیاسي څیـړونکی دی
ما ته نن(۲۵ اپریل ۲۰۱۳) د بروس ریچارډسن یوه مهمه لیکنه راورسیده. نوموړی واقعا یـو «پـښتون پیرئ لیکوال»(پشتون ګوست رایـټـر) نه دی، بلکې د افغانستان د موضوعاتو په اکله یو ارت معلوماته او صادق امریکایي ژورنالیست، لیکوال او چارپوه دی. په ۲۰۰۳ زییز کې د شمالي افغانستان د تخار ولایت د مرکز د تالقان په غوڼډه کې په پښتون- ضد پـړپـړه (دسیسه) خبرې وشوې. ښایـې د غه غو ڼـډه د هغې پـړپـړې په موازاتو کې روانه وي چې د امریکې د مرکزي استخباراتو په احصایًیو کې پکې د ډیرکیو پښتنو شمیر تر ټولو غټ لږه کیانو(اقلیت) ته راټیټ شوی و. دغه پلان موږ ته هغه پـړ پـړه را په زړه کوي چې د پخواني شوروي اتحاد مشر بریـژنیف په ۱۹۸۱ کې د افغانستان په ویشلو راڅرخولې وه. دلته وینو چې د تالقان پلان د امریکې د شخصي امـپـریالیـزم او د روسې ( د پخواني ټولنیـز امـپریالیزم د ناستنې) په واسطه را منځته شوی و. په افغانستان کې د داخلي جنګ د پـیر(۱۹۹۶-۱۹۹۲) تاجک واکمن برهان الدین رباني د تالقان په غوڼـډه کې ګډون لاره. دامریکې د واکمن جورج ډبلیو بوش (۲۰۰۹-۲۰۰۱) د ادارې د پښتون- ضد دریځ په چوکاټ کې، د تالقان کنفرانس د معلوماتو له مخې په ۷۵ ملیون ډالرو تمویل شو. د تالقان په غوڼډه کې« د شمالي ټلوالې ټولې ډلې حاضرې وې د کمونیسټي جنرالانو د ډلګۍ په شمول، خو هلته د اکثریتي پښتنو «استازولي(نمایندګي) محرومه شوې وه».
د سي. آې.أې دحقایقو په کتاب کې د افغانستان قومي او ژبنئ وګړشمیرنې
زییز۲۰۱۲-۱۹۸۱ = ۱۳۹۱-۱۳۶۰ لمریز
د امریکې د مرکزي استخباراتو په وینا، د دغه سازمان د نړئ د حقایقو کتاب چې هر کال دجولای په میاشت کې چاپیـږي د د درې ډوله «بشپـړ شوو استخباراتو» (فینیشد اینټیلیجنس)یو ډول دی په دې مانا چې د «استخباراتي دورې» (سایکل) وروستنی تولید دی. له دغې دورې نه مطلب یوه عملیه ده چې معلومات پکې (۱) رارسیدلی دي، (۲)د استخبارتو په شکل تصفیه( څیـړل شوي او تفسیر) شوې دي، او (۳) سیاست سازانو ته وړاندې شوي دي.د بشپړ شوو استخباراتو دوه نور ډولونه دادي: د ولسمشرلپاره ورځنئ لڼـډیز(ډیلي بریف) او د« ملي استخباراتو اټکل»( نیشنل اینټیلیجنس ایسټیمیـټس). د استخباراتو پخوانی افسررابرټ ل. سیوټینګر وایي چې د ملي استخباراتواټکل «ناچاراَ د حدس قلمرو ته اوړي». په ۲۰۰۲ کې د عراق د وګړیزې تباهۍ د وسلو په اکله استخبارات ډیر زر د دروغو په لړه بدل شول. له دې جنګ نه وروسته، د امریکې او برتانیې مشرانو خپل جنګ ته د مشروعیت داسې پرتوګ ورواغوست چې د صدام حسین د جنګي ظرفیت د ثبوت پر ځای یې د هغه په شخصیت او خصلت (کرکټر) زور واچاوه. د انګریزانو مشر وینسټن چرچل شوروي مشر جوزیف سټالـین ته د تهران په کنفـرانس کې په ۱۹۴۳ کې داسې ویلي وو: «د جنګ په مهال حقیقت دومره ارزښتمند دی چې باید تل د درواغـو د محافظ له خوا وڅارل شي».
د ټولنیزو او سیاسي علومو پوهاند او په ۲۰۰۱ کې د امریکې د سیاسي علومو د ټولنې مشر رابرټ جرویس داسې لیکلي وو: « موږ ته ډیر ځلې ... استخباراتي اټکلونه ډیر په حکومت کې د قدرتمندو ډلګیو د ګټو او د بهرني سیاست د میلونو په اکله غـږیـږي نسبت دیته چې مقابل اړخ کومه اراده او(عسکري) ظرفیت لري». د «تمدنونو د ټکر» په ډکون (متن) کې کولی شو هغه ژبنئ او قـومي وګړ شمیرنې (احصا یٔیې) د څیـړنې لاندې ونیسو چې د افغانستان لپاره د امریکې د مرکزي استخباراتو له خوا غـوره شوې دي.
لاندې جدول له ۱۹۸۱ نه تر ۲۰۱۲(۱۳۹۱-۱۳۶۰ لمریز هجري) پورې د افغانستان د قومي او ژبنیو ګروپونو اټکل شوې احصایٔیې ښئ. له ۱۹۹۲زییز راهیسې د پښتنو او د دوی د ژبې سلنې ( فیصدۍ) په پام وړ کچه د امریکې د مرکزي استخباراتو د نړۍ د حقایقو په کتاب( سي. آې. أې. ورلډ فکټـبوک) کې را ټيټې شوې وې. د زییز۱۹۹۲ په جولای کې چې د امریکې مرکزي استخباراتو د پښتون ولس او د ملي ژبې(پښتو) احصائیې راټيټې کړې، دغه عمل یې په افغانستان کې د مسعود – رباني د تاجک-پلوه رژیم د پیل سره همـمهال و، هغه رژیم چې د ملګرو ملتونو منځمهاله پلان یې ړنګ کړی
د سي آې أې د حقایقو په کتاب کې دافغان ټولنې وګـړ شمیرنې۲۰۱۲-۱۹۸۱
Afghan Demographics in CIA World Factbook 1981-2012
Year Ethnic Group Percentage Language Percentage Total Population
Estimates Estimates Estimatesاټکل
کال دقومي سلنو اټکل د ژبنیو سلنو اټکل ټول وګړي
1981(1360) Pashtuns 50% Pashto 50% 15,193,000
Tajiks 25% Farsi(Persian) 35%
Hazaras 9% Uzbeki,Turkmeni 11%
Uzbeks 9% all other languages 4%
All others 7%
1990(1369) Pashtuns 50% Pashto 50% 15,862,293
Tajiks 25% Farsi 35%
Hazaras 12%-15% Uzbeki,Turkmeni 11%
Uzbeks 9% all other languages 4%
All others 3%-4%
1991(1370) Same as above Same as above 16,450,304
1992(1371) Pashtuns 38% Pashto 35% 16,095,664
Tajiks 25% Farsi 50%
Hazaras 19% Uzbaki,Turkmeni 11%
Uzbeks 6% all other languages 4%
All others 12%
2001(1381) Pashtuns 38% Pashto 35% 26,813,057
Tajiks 25% Farsi 50%
Hazaras 19% Uzbaki,Turkmeni 11%
Uzbaks 6% all other languages 4%
All others 8%
2006-2012 Pashtuns 42% Pashto 35% (31,056,997;
(1385-1391) Tajiks 27% Farsi(Persian) 50% 31,889,923;
Hazaras 9% Uzbeki & Turkmeni 11% 32,738,376;
Uzbeks 9% all other languages 4% 33,609,937;
All others 13% …………………………. 29,835,392;
July 2012 estimates…. 30,419,928).
Data collected and organized from the “CIA World Factbook” by Rahmat Zirakyar
اوس نو دا پوښتنه په ځای ده چې آیا د سي. آې. أې. د حقایقو په کتاب(۲۰۱۲-۱۹۸۱) کې د پښتنو وګړشمیرنې راټـیټـول د امریکې لپاره ځان- ګټې جنبه لري، یانې د پردې شاته د ۹۱۱ له بخولې(فاجعې) راوروسته په افغانستان کې د اقلیتي واکمنۍ لپاره د واشنګټـن په ملاتړ راڅرخي
Shedding Light on CIA World Factbook Statistics for Afghanistan
د افغانستان لپاره د امریکې د مرکزي استخباراتو د حقایقو د کتاب په احصائی یو رڼا اچول
دې ټکي ته باید ګوته ونیسو چې په اتلسمه او نولسمه پیړۍ کې قوم ویشـنه لومړی په روسـیه کې (قـفـقــاز او مـرکزي اسیا)کې د واکمنۍ د چلونې لپاره وکــارول شــوه. د افغانستان د نیـواک پـه مهال (زییز۱۹۸۹-۱۹۷۹) شورویانو هڅه وکړه چې هلته د ډیـرکیو(اکثریتي) پښتنو احصایٔیوي اهمیت راټیټ کړي. د څه لپاره؟ د دې لپاره چې افغانستان ویشنـې ته چمتو کړي. دې موخې (هدف) ته د رسیدا لپاره، شوروي پوځي عملیات په غټه کچه د پښتنو په خوارولو او راټیټولو باندې راچاپـیر وو،خو په عین حال کې یې غیر- پښتون مسعود، دوستم او نور استخدام کړل چې په شوروي نظام کې د افغانستان د شمالي سیمو د خوندي کیدا لپاره اسانتیاوې برابرې کړي. دې موخې ته د رسیدا لپاره دوه لارې شته وې: د افغانستان ویشل، یا یې د مرکزي اسیا په سوشلیستي جمهوریتونو کې ورننویستل- دا هغــه جمهوریتــونه دي چې د افغـان تاجکـو، اوزبکـو او ترکمنـو قـومیان پکې استوګن دي .
د افغان کمیونیست ببرک کارمل(۱۹۹۶-۱۹۲۹) نوم د شوروي پوځونو له خوا د افغانستان د نیواک(اشغال: ۱۹۸۹-۱۹۷۹) سره هم مانا دی. د ده د واکمنۍ په مهال (۱۹۸۶-۱۹۷۹) پـه افغانستان کې د وګړشمیرنې کمـپین پیل شو د دې لپاره چې د پښتون ولس په وګړشمیرنه کې تقلب وکړي. د دې لپاره چې په اسانۍ سره په وګړیـزواقعـیتونو کې لاسوهنې وکړي، ډیر ځلې به یې له وګړو نه دا پوښتنه کوله:«به کدام لسان مسلط استید؟»( شــخصي معــلومات چې دهغــه مهــال د واکــمن سازمان « د افغانستان د خلکو د دموکراتیک ګـوند» د مرکزي کمیټې یو غـړي را سره شـریک کړي وو- زیرکیار). ډیر پښتانه په پښتو او دري(فارسي) غـږیـږي او دغه کفایت پر ځان د پښتنو اعتماد منعکسوي. پورتنئ پوښتنې ته(به کدام لسان مسلط استید؟) د پښتنو جوابونه چې په ځان اعتماد پکې پـروت دی، په ماهـرانه ډول داسې کنټرول شوی وو چې د پښتنو واقعي شمیر پټ کـړي او د دغــه چل ول لــه لارې پــه افغانستان کې د تاجکـانـو شمیر جـګ کـړي. پــه دې ډول ، د شــوروي - طلبه کا رمل د سرشمیـرنې ټـیمونو د پښتنو قـومي هویت یرغمل کړ. د کارمل د ډلې جنرالانود احمد شاه مسعود پلویان شول او مرسته یې ورسره وکړه چې د ۱۹۹۲ زییز په اپریل کې یې د قدرت په ګدۍ کښینوي او له دې لارې په اغیزمن ډول د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو منځمهاله پلان شـڼـډ کړي. په پایله کې، دې ماهرانه غبرګون ( ایتلاف) چې په قـومي او ژبني هویت را چاپیر و، «دوهمې سقاوۍ» ته لار پرانستله چې په انارشۍ (ګډوډۍ) او داخلي جنګ(۱۹۹۶-۱۹۹۲) چلیدله.
په دې پوهیدل مهم دي چې د بین المللي اړیکـو او نړۍ وال سیاست اکاډیمیک منظره یقیناَ د اساسي شکلي بدلون سره مخامخ شوې ده. بلاخره شوروي اتحاد د مړینې په کټ کې پروت و او باید یو نوې تنظیم را پورته شي ، د دې لپاره چې رامنځته شوې اوښتنې توضیح کړي او د راتلونکو سیاست سازیو لپاره مخلید انځور کړي. کله چې د ۱۹۸۹ په فبروۍ کې له افغانستان نه شوروي پوځونه ووتل،د دې سره جوخت د اسلام او منځني ختیځ د تاریخ د نامتو پوهاند برناډ لویس له قلم نه په ۱۹۹۰ کې «د مسلمانانو د غضب جرړې» په سرلیک لیکنه راووتله او ورپسې په ۱۹۹۳ کې د سیاسي علومو د وتلي پوهاند سامویل هنـټیـنګټـن لیکنه(«د تمدنـونو ټکر»)راووتله چې درې کاله وروسته په ۱۹۹۶کې په عین سرلیک د کتاب په بڼه خپره شوه. عموماَ لویدیز اسلام (رسماَ افراطي اسلام) د «نوي کمیونیزم» په بڼه ومیند. د دغه ډول سیاسي ذهـن په ډکون کې، د امریکې د مرکزي استخباراتو له خوا د نړۍ والو حقیقتونو په کتاب کې دافغانانو په قـومي او ژبـنیو احصایٔیو کې لاس وهنې تفسیرولی شو.
د امریکې مرکزي استخبارات د هر کال په جولای کې «د نړۍ د حقیقتونو کتاب» خپروي. زه غواړم چې د پښتنو او د دوی د ژبې د احصایٔیو موضوع توضیح کړم. لکه چې پوهیـږو، پښتون- دښمنه شمالي ټلواله د پرچمي ببرک کارمل د کمونستانو په مرسته، د ۱۹۹۲ په اپریل(۱۳۷۱ثور) کې په کابل کې قدرت ته ورسیدله. له دې پیښې نه څه کم درې میاشتې وروسته، د امریکې مرکزي استخباراتو خپل د نړۍ د حیقتونوکتاب د جولای په میاشت کې خپور کړ. په دغه کتاب کې د لومړي ځل لپاره د اکثریتي پښتنو او د دوی د ژبې شمیرنې په ارته کچه رالویدلې وې: ( له ۵۰ ٪ وګړو نه ٪۳۸ وګړو ته) او د پښتوژبې سلنې له ۵۰ ٪ نه ۳۵٪ ته راټيټې شوې وې. ولولئ:
Zirakyar, 2009, and Richardson, 2009, p. 275
د سي.آې.أې له خوا په افغانستان کې دغیـر- پښتون لږکیانو د وګړو د شمیر پـړسول او په مقابل کې د ډیرکیانو پښتنو د شمیر راټیټول څه هدف لري؟ د امریکې د مرکزي استخباراتو او د شمالي ټلوالې تر منځ غځیدلې او پالل شوې اړیکې په دې دلالت کوي چې دواړه خواوې د پښتنو او د دوی د ژبې د احصایٔیو په راټـیټـولو کې د یـوبل همکارۍ تــه اړتیـا لـري. د امـریکې د مـرکـزي استخباراتو له خــوا دا سنجول شوی او ځان- ګټی کوښښ چې د ډیــرکیانو پښتنو ټـولنیزـ ژبنــئ شمیرنې راټیټې کړي د عامه اړیکیو(پبلیک ریلیشنـز) د چل(دسیسې) څرګندوی دی – دهغه چل چې د ناروا جنګ په ملا تړ راچاپـیـر دی، او د مشروع جنګ پرتوګ وراغـوندي. په بله وینا، د دغه چل تنسته داسې غځول شوې ده چې په افغانستان کې اکثریت(یانې غــیر- پښتون اقــلیت) د اقلیت(یانې پښتون اکثریت) له تش په نامه ستم نه خلاص کړي. دې ډول احصایٔیوي- روحي عملیاتو د واشنګـټن سره مرسته وکړه چې په افغانستان کې اکثریتي پښتون قوم محروم او اجنبي کړي. په دې ډول د امریکې د مرکزي استخباراتو(سي.آې.أې)« د نړۍ دحقایقو په کتاب» کې یې په افغانستان کې د پښتنو د شمیر کچه له اکثرتي مقام نه غټ اقـلیتې ګروپ ته راټیټه کړه.
دوه ډاډوړ افغان پوهانو چې د نومونو ښودل یې لازم نه دي، ما(زیرکیار) ته وویل چې درې سـړي د پښتنــو د احصایٔیو د راټیــټولو په عملیه کې «دخـیل» وو، یانې لاس یې پکــې لاره: دوه تــنه(ر.ف. او ا.ا.) غیر-پښتون افغانان دي چې هر یو یې د داکترۍ علمي درجه(پي. ایچ. ډي) په ژبـپوهنه کې لاسته راوړې دي. دریم سړی(ی. ت.)د افغانستان په چارو کې یو امریکا یي چار پوه دی چې د « زل» سره ښې اړیکې لری. په دوه غیر-پښتون افغان ژبـپوهانو کې یو یې (ا. ا.) د امریکې په دفاع وزارت کې ژباړن او د (فارسي؟) ژبې ښوونکی دی او هغه بل یې د افغانستان په پخوانیو حکومتونو کې یو لوړ رتبه مامور و. دواړو د مسعود- رباني د رژیم (۱پریل ۱۹۹۲-سپتمبر ۱۹۹۶) سره ډیرې ښې اړیکې لرلې. دا معلومات یو ځل بیا زما ادعا کوټـلې کــوي چې تور بي بي (سي.آې.أې) او د مسعود- ربانــي رژیــم د ډیره کیانو(اکثریتي) پښتنــو د شمــیرنو پــه راټيـټولو کې د یو بل همکارۍ ته اړتیا لرله. مسعود او د ستمي ممبر خادمانو یې له پښتنو نه، په تیره له پښتو ژبې نه کرکه لرله، ځکه چې پښتو د دې جوهر لري چې د یو دولت او یو هیواد په څیر د افغانستان ملي پـیژاند (هویت) خوندي کړي. په يو پښتو متل کې راغلي دي چې :ملــنــګ مـــه وژنــه، کچکــول ور نــه واخـــله
ښکیلاک (استعمار) نه یوازې ښکیل شوی ولس د خپل برلاسي ښکیلاکګـر کلتور د اداره چیانو له لارې په ولکه کې ساتي، بلکې په غیر مستـقـیم ډول يې د ښکیل شوي کلتور د مطیعـو غړو د استعمالولو له لارې هم څارنه کوي. کلونیالیزم او امپـریالیزم دواړه په غټه کچه یو بل ته ورته دي، بلکې یو بل پیاوړی کوي هم: د دواړو شاتـه هڅه ونکې قوه داده چې له ښکیل شــوو یا په ولکــه کې ساتل شوو ولسونو نه ګټه واخلي. مسعود د مشکل کـــشا په څــیر پــه افغــانستان کې د شــوروي اتحاد،ایران، او دامریکې د سیاسي اجندې لپاره کار ورکړ
په امریکه کې زیـږیدلی ایریک مارګولیس یو تجربه کار ژورنالیست، لیکوال او معتدل جمهوري پـلوه سړی دی چې په غټه کچه د منځني ختیز، سهیلي اسیا او اسـلام په اکله لیکنې خپروي. پــه ۲۰۰۹ کې هغه دې پایلې ته ورسید چې امریکه په افغانستان کې سوله او استحکام نشي تامینولی خو داچې ډیرکي پـښتانه (۵۵٪) په خپل هیواد کې د حق څښتنان شوي وي، یانې «د طالبانو سـره دې» چې د «پښتون ولس یو برخه ده نیغـه معامله وشي».
لانــدې لښتـلـیک ( جــدول) په افغانستان کې هغـه قـومي او ژبنئ شمیرنــې ښــئ چــې ارواښــاد اکاډ یمیـسن عـبـد الشکور رشـاد د خپل عکس العمل په څیـر د سي.آې.أې. دحقایقو د کتاب د شمیرنو په ضد راټــولې کړې او خپرې کړې وې، ځکه چې هلتــه د سـي.آې.أې په ذکــر شــوو شمیرنـو ( ۱۹۹۲په جولای) کې د لومړي ځل لپاره دپښتنو احصائیې له اکثریت نه غـټ اقلیت ته راټیټې شوې وې. جولای ۱۹۹۲ هغه مهال و چې نږې درې میاشتې وړاندې د همدغه کال په اپــریل کې په کابل کې تاجک – طلـبــه رژیــم رامنځته شــوې و. د اکاډیمیسن عبد الشکور رشاد لښـتـلیک پـه لانــدې ډول دی
| Title of Bookد کتاب سر لیک | Authorد لیکوال نوم | Date and Place of Publicationکال او خپـریـد ځای | Percentage of Major Ethnic Groups د غـټـو قـومونـو سلــنې (٪) | |||
| Pashtun پښتون | Tajik تاجک | Hazara هزاره | Uzbek ازبک | |||
| Afghanistan | Prof. M. Ali | 1955 Kabul | 60 | 20 |
|
|
| Afghanistan | Max Clumborg | 1960 | 60 | 30 | 3 | 3 |
| The National Languages of | Prof. Aslanov | 1964 USSR | 60 |
|
|
|
| The World of Geoethnology | M. Mahjub Yawari | 1987 (5th Ed.) Iran | 60 | 20 | 5 | 5 |
| World’s Largest Languages | McKenzie | 1987 Europe | 55-65 |
|
|
|
| History and Establishment of | Abdul Azim Walyan | 1987 Iran | 70 | 13 |
|
|
| Fundamentalism Reborn? | William Maley | 1998 London | 62.73 | 12.4 | 9 | 6 |
| Afghanistan Federal System | M. Enam Wak | 2000 Pakistan | 62 | 12 | 9 | 6 |
| The World Almanac | Primedia | 2000 USA | 38 | 25 | 19 | 6 |
Copyright www.hewad.com
سمـون
له کیڼې خوا نه د پورتني لښتلیک په دوهم لړ کې دوهم نوم ته پام وکړئ: د افغانستان په اړه د جرمن- ژبي اطریشي چار پـوه فامیلي نــوم (تخلص) سـم نه دی ښودل شوی(کلَمبورګ). روغ شکل یې (کلیمبورګ) دی. مَکس کلیمبورګ خپلې لوړې زده کړې د هنر په تاریخ او قوم پوهنه کې بشپـړې کړې دي. ما (زیرکیار) نږدې ۴۰ کلونه وړاندې د مَکس کلیمبورګ یو وتلی کتاب په دې سرلیک لـوستلی و
Max Klimburg, Afghanistan: Das Land im historischen Spannungsfeld
Mittelasiens, 1966.
زه پــه دې ډیــر ډاډه یم چې دا بـه هغه کتاب وي چې په پـورتني لښتلیک کې یې لـڼـډ سر لیک راغلی دی. اوس به نوروهغو لویدیزو چینوته راوګرځم چې د افغانستان وګړشمیرنوته پکې ګوته نـیول شـوې ده
په نورو لویدیزو چینو کې د افغانستان د قومي شمیرنو اټکلونه
ګل جانان ظریف د خپلې ډاکترۍ په علمي کتاب کې (۱۹۷۲) دیته ګوته نیولې چې له ۱۱ تر ۱۲ ملیون افغانانو نه د نږدې نهه میلیونو مورنئ ژبه پښتو ده. ایچ.ایف شورمن اټکلوي(۱۹۶۲) چې پښتانه لږ تر لږه د افغانستان دوګړو نیمایي بره خه جوړوي. دغه شان ډي.اِن. ویلبر لیکي(۱۹۶۲) چې پښتانه د افغانستان د وګړو( ۵۰٪تر۶۰٪ ) جوړوي. د افغانستان لپاره د سیمې په کتاب کې( ایریا هنډ بُک فور افګانستان، ۱۹۷۳، څلورم چاپ) له ۱۶ میلون افغانانو نه له « اته میلون» نه زیات یې پښتانه دي. د مګنوی او نبي(۱۹۹۸) د کتاب له مخې، په افغانستان کې پښتانه « خورا مهمم او ښایي خورا غټ قومي ګروپ جوړوي....معیاري اټکل دا دی چې ( دافغانستان) د وګړو ٪۴۰ تر ٪۵۰ » پـښتانه دي. د نړۍ د کلتورونو پوهـنامه(دایــرت المعارف، دریم ټوک، ۱۹۹۲)داسې اټکلوي چې پښتـنو له جنګ نه په وړاندې افغانستان کې«٪۵۰تر ٪۶۰» وګړي لرل. دیـربشایر او دیربشایر(۱۹۹۶) کاږي چې پښتانه د افغانستان« د ټولو وګړو ۵۴سلنې(۵۴٪) جوړوي». د افغانستان رسمي ژبې پښتو او دري« یا فارسي» دي چې « په ترتیب سره د وګړو ۵۲٪ او ۳۰٪ پرې غږیـږي.» فرید زکریا د په امریکه کې په سي.اِن.اِن. نومې ټلویژن کې د بهرنیو چارو مهم اووه نیز پروګرام چلوي چې جي.پي.ایس.(نړۍ وال عامه واټ) نومـیـږي. زکریا په افغانستان کې د ملګروملتونود پخوانی استازي پیتر ګلبرست سره په خپله مرکه کې وویل چې پښتانه د افغانستان دوګړو «اکثریت، ۵۰٪» جوړوي( ۱۱ اپریل ۲۰۱۰). ارنولډ هغه امریکایي استخباراتي مامور و چې په افغانستان، جرمني، سویډن، برما، جاپان او انګلستان کې موظف شوی و، او بیا په ۱۹۷۹ کې متـقاعد شو. دغه امریکایي استخباراتي مامور په خپل کتاب(۱۹۸۳:مخ ۲) کې لیکي چې پښتو په افغانستان کې « د نـږدې ۵۵٪ وګــړو اصلي، بــومي ژبه ده.» خو سره له دې، ارنــولډ په افغانستان کې یــو بــرلاســي او« نااشنــا» واقعــیت ته زموږ پام راګرځوي چې په خپل هیواد کې:«که څه هم پښتانه د وګړو لـــه نیمایي نه غــټه برخه جــوړوي، ژبـــه یــې مغـلوبه ده».
نیراپ او سیکیـنس(۲۰۰۱) کاږي چې په افغانستان کې وګړشمیـرنې پــه غـټه کچه پـه اټکلونو ولاړې دي. په افغانستان کې لومــړئ او «خــورا علمي دمـوګرافـیک(جمعیتي) څــیـړنه» پـــه ۱۹۷۴-۱۹۷۲ زییز کې تر سره شوې وه. دغې سروې(څیـړنې) چې دافغانستان د حکومت په هــمکارۍ سره د امریکې د بـین المللي پرمختیا د ایجنسۍ لپاره د نیویارک د دولتي پوهنتون له خــوا پلې شـوې وه، لس عـشاریه آتـه(۱۰،۸) میلیون ځای په ځای شوي(مقیم، دایمي)وګړي يې اعـلان کړل. خو د کوچیانو شمیر یې ونه ښود. د کوچیانو شمیر ځانله څه د پاسه یو ميلیون اټکل شــو(مخ ۹۹). په همــدغه مخ کې راغلي دي چې په ۱۹۹۵ زییز کې د افغانستان د وګړو شمیر اتلس عـ-شاریه څلور (۱۸،۴) میلیون اټکل شوی و. یـو څو مخونه وروسته، موږ په ۱۹۹۶زییز کې د وګـړو دشمیر یو بل اټکل لوستلی شو: «نـږدې» څلویـښت سلنې(۴۰٪) افـغانان پښتانه وو. پــاتي نور په پـرله پسې ډول ۲۵،۳٪ تاجکان، ۱۸٪ هزاره ګان، ۶،۳٪ ازبکان، ۲،۵٪ ترکمنان وو، اود نــورو پاتی ډیــر کوچنیـو قـومي ډلو انـدازه ټول ټال اووه عشاریه نهه سلنو(٪۷،۹) ته رسیدله چې یوه سلنه (۱٪) قـزلباشان هم پکې راغلي وو( مخ ۱۰۴). په همدې مخ کې د ۱۹۹۵ زیـیز لپاره د پښتنو د شمیر یوې بلې اندازې ته پام وکړئ:د «خورا ستراو رواجاَ په سیاسي لحاظ خـورا قــوي قومي ګروپ»یانې د پښتـنو شمیر په ۱۹۹۵ کې «په اټکل سره لس عشاریه یو» (۱۰،۱) میلیون و(مخ ۱۰۴). که موږ دغه اټکل شوې شمیر(۱۰،۱میلیون) د ټولو وګړو په شمیر یانې په ۱۸،۴ میلیون وویشو، د پښتنو شمیر به نـږدې ۵۵٪ ته جګ شي
10,100,000 ÷ 18,400,000= 0.5489=55% Pashtuns
نور خو لا څه کوئ چې د امریکې د مرکزي قواو جنرال ټامي فرانکس چې په اکتوبر ۲۰۰۱ کې د افغانستان او په مارچ ۲۰۰۳ کې د عراق د یرغلونو مشر و، په خپل کتاب کې په «اکثریتي پښتنو»( میجوریټي پشتـونز) غـږیـږي(لاندې ووینئ).
اوس به یو څو فرانسوي چینو ته هم وکسو: په« اینسیکلوپیدیا دې لاګورا» (۲۰۱۳) کې پښتانه ۳۸٪، پښتو ژبه ۳۵٪، تاجک ۲۵٪، «افغان فارسي»(دري) ۵۰٪، هزاره ۱۹٪، ترکمن ۱۱٪ اټکل شوي دي. په «لی پیتیت لروس» (۲۰۱۱) کې پښتانه ۴۰٪، تاجک ۳۰٪ ګڼل شوي دي. په «لا روس اینسیکلوپیدیک» (۲۰۰۷) کې هم پښتانه ۴۰٪ کڼل شوې دي. د «و.ن.ګ.» د پروګرام (د سبا افغــانستان) له مخې چې په ۲۰۰۱ کې رامنځته شوی و، پـښتانه ۴۰٪، تاجک ۳۲٪،ا و هـزاره ۹٪ اټکل شوی وو. په «اتلس ایکونومیک موندیال» (۲۰۰۰) کې پښتانه ۳۸٪، تاجک ۲۵٪، او هزاره ۱۴٪ اټکل شوی وو. زه (زیرکیار) له ډاکتر عثمان روستار تره کي نه منندوی یم چې زما سره یې د پورتنیو فرانسوي چینو وګړ شمیرنې شریکې کړې(۱۳ مارچ ۲۰۱۳). د افغانستان د قومي او ژبنی جوړښت د شمیرنو لپاره د فرانسې په دریځ باید نوکې رڼـــا واچـــوم: دغــه شمــیرنې په افغانستان کې د یوې پښـتون- ضد ډلګــۍ او د هغــې د تـش پــه نامـه« افــسانوي» کوماندان مسعود سره د فرانسې د حکومت کلک تمایل ښئ. د افغانستان لپاره په پورتنیو فرانسوي احصایٔـیو کې هغه پښـتون- ضـد دریځ څـرګندیـږي چې د۱۹۹۲ له جولای را هیسې د افغانستان لپاره د امریکې د مرکزي استخباراتو د حقایقو په کلني کتاب کې یې تنسته غځول شوې ده. د دغــه ورته والــي دلیــل دادی چې پخــوانئ ښکیلا ک ګره (استعماري) فــرانـسه او اوسنــئ امپریالیستي امریــکه دواړه د خپلو ملي ګټو د خوندي کولو لپاره ګډ مخــرج لــــري: سیـاسي ګـوډاګـی احمد شاه مسعــود. نــوموړي د دې جـرأت لاره چې په ښکیلاکګــرو او امپـریالیسـتي قـدرتــونو (شوروي اتحاد/روسیې، فرانسې، او امریکې) او پـه فارسي- ژبــي ګاوڼـډي ایـران بانـــدې بې لــه کـوم تبعــیضه د افغــانستان خــپلواکي، حاکمــیت او د خــاورې بــشـپـړتیا لــیلام کــــــړي.
زما په اند، له ۱۹۹۲زییز وروسته به بـرتانوي او جرمني چینو هم د افغانستان د ټولنیـز- ژبني ترکیب لپاره د امریکې د مرکزي استخباراتو احصایٔیوي قالب کارولی وي
د دې لپاره چې په افغانستان کې راتوږل شوې (مصنوعي) وګړشمیـرنې ناچله وښیم، دیته اړتیا لرم چې «دافغانستان لپاره د واک موسسې» مفصله څیـړنه او معلومات وړاندې کړم. دلیل یې دادی چې تر اوسه پورې د وګړشمیـرنې او قومي ترکیب د شننې (تحلیل) او سروې دې پروژې په افغانستان کې خورا معتبر او اصیل سند وړاندې کړی دی
د افغانستان د قومي او ژبنیو ډلو لپاره د واک موسسې احصائـې
د لاسـوند(سند) په څیر، «دافغانستان قـومي جوړښت» هغه ۲۵۵- مخیز کتاب دی چې د شپـږ کلنې څـیـړنې اوسروې د پروژې په اوږدو کې رامنځته شوی دی(اپریل ۱۹۹۱- جولای ۱۹۹۶). د غــه تحقیقي او څیـړنیزه پروژه په پـیښور(پښتـونخوا )کې د تاسیس شوې « واک مـوسسې» په لارښودنه بشپـړه شوه او نتیجه یې په ۱۹۹۸ زییز ( ۱۳۷۷لمریز) کې خپره شوه. واک موسسه په مالي لحاظ په ځان متکي ( سیلف فنـډینګ)سازمان دی. انجنیر محمد انعام واک چې د واک موسسې موسس او مشردی ، په خټه تـریـن- پښتون افغان دی، د ننګـرهار ولایت د سره رود په سیمه کې په ۱۹۵۴زییزکې زیـږیدلی دی، او د کابل پـوهنتون د جیالوجۍ له پوهنځي نه فارغ شوی دی. محمد انعام واک څوکتابونه په خپله مورنئ ژبه پښتو کې خپاره کړی دي. هغه مهال چې په ایران کې یې کار کاوه، هلته یې دوه کتابونه په فارسي هم خپاره شوي دي. «په افغانستان کې د قومي جوړښت » کتاب تر نن پورې د احصایٔیوموثـق او معـتبر اثر دی
په ۲۰۱۲ زییز(۱۳۹۱ لمریز) کې په کابل کې «اریانا دایرة المعـارف» د قـومي جوړښت شمیرنې خپرې کړې چې د واک موسسې د شمیرنو سره یې اړخ لګاوه: پښتون دوه شپـیته عشا ریه درې اویا سلنې(۶۲،۷۳٪)، تاجک دولس عشاریه اته دیرش سلنې (۱۲،۳۸٪)، هزاره نهه سلنې (۹٪)، ازبک شپـږ عشاریه لس سلې (۶،۱۰٪)،ترکمن دوه عشاریه نهه شپـیته سلنې (۲،۶۹٪)، او نور. مـیـرمن ثـریا پوپل چې اوس په کابل کې د علومو د اکاډیمۍ مشره ده، پورتنئ قـومي جوړښت یې په ولسي جرګه کې اعلام کړی و. په اریانا دایرة المعارف کې داسې راغلي دي: «دافغانستان ملی اتنیکی جوړښت چې په دې وروستیو کې څرګند شوی او په لاندې ډول وړاندې کیـږي: پښتانه ۶۲،۷۳، تاجک ۱۲،۳۸ ،هزاره ۹،۰۰، ازبک ۶،۱۰، ترکمن ۲،۶۹، ایماق ۲،۶۸ ....»، اریانا دایرةالمارف، مخ ۴۵۵
د واک مـوسسې د طریقه پوهـنې(میتودولوجي) اعـتبار
د واک موسسې د تحقیقاتو اعتبار په مفصلو او دقــیقو هڅــو ولاړ دی. د افغان ټولنې د کلتوري نازکیو اود ټولنیـز- قومي نظم پـيژنـدنه، او د کافي وخت لرل چې نتیجې لاسته راوړي د دغې تحــقیــقي پــروژې ځانګــړ تیا وې دي.
له څـیـړنې نـه وړانــدې د افغـان پـوهانــو،روڼ انــدانو، عـزتمندانو، پخوانیو دولتي مامورانو، ښوونکو، او دیني او ولسي مشرانو سره د پروژې په اړه مشورو، بحثونو او د هغوی نظریو ته غـوږ نـیول د پــروژې د بــریالــیتوب په لوري مهم ګام و. دغو بحثونو، نیـوکو او لارښودنو د تحقیقاتي ټـیم د غـړو افـق ارت کړ چې د ځاییزو ټولنو ټولنیزو- کلتوري معیارونو(نورمونو) ته درنـــاوی وکــړي او د اعتماد په چاپیـریال کې خپله تحقیقي پروژه پـرمخ بوځي. د تحقیقاتي ټـیم غړي د مسلکي کسانو/چارپوهانو له خو روزل شوي وو. سر بیره پر دې، د ۱۹۹۱ زییز په پیل کې سریزه (مقدماتي) سروې په ایران (تهران او مشهد) کې او د پښتونخوا په پیښور او کویټه کې د کــډوالــو افغانانــو په منځ کې پلې شــوې وه. دغه ډول سریزې/ازمایـښتي مرکې د ۱۹۹۱ په لومړیو وختونو کې د افغانستان په لویو ښارونو کې د پـوهـو خلکو سره هم شوې وې. دا سروې د حـوزې په کچه پـیل شوه او ښکته کلي ته ور وغځیدله. واقعي سروې په افغانستان کې په غـټه کچه د ولــسوالۍ په ســویه خو په ځینو ځایونو کې د کلي په سویه هم پلــې شوه ( مې ۱۹۹۱ تر سپـتـمــبر ۱۹۹۶). د واقعــي سروې په مهال، د تحقــیقاتي ټـیــم ځینې غړي په ۱۹۹۵زییز کې روسیې او د مرکزي اسیا هــیوادونو ته لاړل. د دغه سفر موخه(هدف) دا و ه چې هلته د میشتو افغانانو سره د افغانستان په شمالي ولایتونو کې د مقدماتي سروې معلومات (ډاټا) شریک کړي او نظر یې معلوم کړي. ځینې مرکې چې د مرکزي اسیا په هیوادونو کې د میشتو افغانانانو سره شوې وې، واک مــوسسه په دې قانــع کــړه چې د افغانستان په ځــینو شمالی ولایـتـونو (لکه بغلان، سمنګان او بلخ)کې خپله سـروې تکـرار کړي. د ۱۹۹۶ په لومـړیو کې د دغـو ولایتونو په یو څو ولسوالیو کې سروې(څیـړنه) بیـا اجرا شوه
نانــسي هاچ دوپـرې (چې د امریکې د یو نامتو افغانستان پیـژندونکي پخواني پــوهــاند لویٔــیس دوپــرې مـیر من ده) د واک موسسې له خــوا« د افغانستان د قـومي جوړښت» د کتاب (۱۹۹۸= ۱۳۷۷لمریز) په اړه په خپله بـډیـره (تقـریظ، حمایت) کې داسې لیکلي دي:«ډیـر لږ لیدل شوی چې افغانانو به د دغسې اریـانوونکې موضوع سره عـلاقــه ښودلې وي.» له همدې امله میـرمن دوپرې محمد انعام واک ته شابسی وایي چې«په دې مهمه هـڅه کې مخکښ دی»( ۱۱ جون ۱۹۹۸، یونیورسټي ټاون، پیښور). په پښتو کې دغـه ۲۵۵- مخیز کتاب په لڼډه بڼه په انګریـزي ژبه کې په پـــیښــور کې خــپــور شو (جــولای ۱۹۹۹) چې وروستنئ نسخه یې د میرمن نانسي دوپـرې لــه خــوا کتل شــوې(ایـډیټ) وه
د محمد انعام واک د وژنې هـڅه: ۱ جون ۲۰۰۰
د واک موسسې اغیزمنتیا ته د دوه رژیمونو دسیسه سازانو دخطر په سترګه وکتل: په کابل کې دمسعود- رباني رژیم او په پاکستان کې پنجاب – مسلط حکومت. د دې لپاره چې د دغې مهمې موسسې زړی وچ کړي، د پاکستان پنجاب- مسلط حکومت او په کابل کې د مسعود- رباني رژیم به د واک موسسې د موسس او مشر محمد انعام واک د وژنې هڅه کړې وي
پــه ۱۹۹۸زیـــیز(۱۳۷۷لمریـــز) کې په پښتو کې «د افغانستان قومي جوړښت» له چــاپیــدا (زییز۱۹۹۸=۱۳۷۷لمریز) نه وروسته، په جولای ۱۹۹۹ کې په دغه سرلیک کتاب په لـڼـډه انګریزي بڼه هم خپور شو. د واک دریم کتاب «فدرالیزم په افغانستان کې»په ۲۰۰۰زییز کې خپور شو. په دې کتاب کې لیکوال د غیرقانونی، بې اتباره او نامشروع «ډیورند لایـن»(۱۸۹۳) په دواړو خواو کې د پښتنو د یووالي موضوع راولاړه کړې وه. په پیـښور کې میشتې افغان چینې په دې باور دي چې درې ذکر شوو کتابونو د پاکستان استخبارات او مسعود قهرجن کـړي وو. د شمالي ټــلوالې مشر مسعــود درې شیان نــشو زغــملی: (۱) د افغانستان پښتون هویت، (۲) په افغانستان کې د پښتون وګــړو اکثریتي شمیر (څه د پاسه ۶۲ ٪)، او (۳) د ویـشل شـوو پښتنو یووالی ته اړتیا. د پښتنو د یووالي استدلال د پاکستان استخباراتو ته کړاو راپورته کړې وه. د دغه ډول دریځــونـو په رڼا کې ســړی داسې استــدلال وړانــدې کولی شي چې د محمد انعــام واک د وژنې پــریکړې ته بــه د ده درې ذکــر شوو کتابونو لارپرانستلې وي. د کار لپاره له خپل اوسید ځای نــه د وتلــو په مهال، د ۲۰۰۰زییز د جون په لومړۍ په واک باندې په پیښور کې د خپل اوسیدځای د دړې (دروازې) په مخکې د نامعلومو ټـوپکیانو لخوا برید وشو: دوه مړدکي یې په کـیڼ مټ او یو یې په خیټه ور ننوتل. واک دوه سړي د خـپل استوګنځي په دوه مخکې ګــوټـونو کې ولیدل. کله چې په پیښور کې له روغـتون نه رخصت شو، ناروې لومړئ هیواد و چې واک د کــډوال په څیــر ومنــي
د محمد انـعام واک د وژنې په هـڅه کې د پاکستان د استخباراتو په کچه د مسعـود د لاس لـرنې احتمال غـټ دی. سربیره پر دې، د پاکستان استخبارات مسلکي قاتـلان لري او دوی ځانونه ډاډه کوي چې په نخښه شوې انسان ژوندی پاتی نـشي. دا واقعیت چې محمد انعام واک د ټوپکیانو له بـرید نه ژوندې راووت، د مجـرمانو (ټوپکیانو) بیـړه په ډاګه کوي چې په ګړندي ډول وتښتي د دې لپاره چې ځایـیز پولیس یې ونـشي نیولی. که چیرې دغه مجـرمان د پاکستان د استخباراتو سړي وای، هغوي به ځانونه ډاډمن کړي وای چې د محمد انعام واک ژوند پای ته ورسوي مخکــې له دې چې د جنایت له صحنــې نه ووځي ځــکه د دې پـروا یې نـه لــرلــه چې ځایـیز پــولیس بـــــه یـې ونیســي
واک مـوسسه تـیرې وګـړشمیـرنې د نیـوکې لانـدې نـیسي
د دې واقعیت پر بنسټ چې افغاني ټولنه ګـډوله( نامتاجانسه) ده، واک موسسې په لاندې دلیلونو د تیرو وګړشمیرنو را ټولـونې د نیوکې لاندې نیولې دي
لومړی، په افغانستان کې په تیرو وګړشمیـرنوکې د قومي او ژبنیو ګروپـونو تر منځ توپیر نه و شـوی. د بیلګې په ډول، په هرات کې فارسي(دري)ژبي پښتانه د تاجکانو په تول کې تلي وو. فارسي ویونکي هزاره ګان په قـومي لحاظ هزاره ګان دي، نه تاجکان. په افغانستان کې د شاهي کورنۍ غړو به په خپله راشه درشه کې فارسي(دري) کاروله، خو هغوی به محمد زایي پښتانه ګڼل کیدل، نه تاجکان. پښتني ټولنه په غټه کچه قـومي ده اوپیـژاند یې هم په غټه کچه د قوم له لارې خوندي کیـږي. که موږ افغـان ټولنه د یو نارنج سره پر تله کړو، ژبه د نارنج د پوټکي په شان ده، خو د پوټکي په منځ کې خـوندي شوې برخې بیلا بیلې دي او بیلا بیل قـومونه او قـبیلې تمثــیلوي. په افغا نستان کې د ژبني پیژاند (هویت) او قومي پیژاند د ګډولو (مخلوطولو) له لارې د قومي سلنو (فیصدیو) ټاکل د دې مشکل سبب ګرځي چې د قـومي پیژاند اندازه وټاکل شي. د دې مانا داده چې تاجک قـومي پـیژانـد نه دي، بلکې یـو نا مشخص ژبـنئ پیـژاند دي( ډیفالټ لــینګـویــستیک آیـډنـټـيـټي). پایله داه چې په پښتو نه پـوهیدونکي/یا پښتــو نه ویــونکي پښــتانه، د تاجــکو په تـول کې تلـلی وو. فارسي/دري ویونکـو پښتنو خپل کلـتوري پــیژانــد د نـږدې اته ســلنو (اووه عشاریه درې اویا سلنو/فیصده: ۷،۷۳٪) په کچه تاجکانو ته پریښود. په بله وینا، په افغانستان کې په سلو کې نـږدې اته پښتانه فارسیوان/تاجکان شوي دي یا فارسیوان/تاجکان پښتانه دي. پښــتانه په قــومي لحاظ، د افغانــستان د وګــړو دوه شـپیـته عــشاریه درې اویــا ســـــلنــې (۶۲،۷۳٪) جــوړوي، خــو په ژبـني لحاظ پنځه پنځوس سلنې (۵۵٪). بیا هم وینو چې پښتنو د واک موسسې د وګړشمیرنې د سروې د بشپـړیدا په کال (۱۹۹۶) کې په قـومي لحاظ او دغه شان په کلتوري لحاظ هم د افغانستان د ټولو وګړو (۱۷۹۱۸۴۵۴) اکثـریت جوړ کړی دی
دوهم، کوچني قومي- مذهبي لږکیان(اقلیتونه) لکه اسماعیلي تاجکان او شیعه قـزلباشان د هزاره ګانو په تـول کې تللي دي. په دې ډول، د هـزاره ګانو شمیــر جګ شو. د افغانستان پـه اکــله د امــریکي نامتو متخصص پـوهاند لویس دوپـرې (۱۹۸۹-۱۹۲۹ زیـیر) تـیمـنیان په ایماقـو کې شمیـرلي دي. خو هغوی اصلاَ پښتانه دي، نه ایماق. دغه شان، په هـرات کې د فــارسیــبانـانو (فارسي- ویونکو خلکو) ستره برخه پښتانه دي، او یو څه یې ایماق دي
دریـم، په افغانستان کې د ژبې او قـوم ګـډوله کول( مخلوطول) دوګـړشمیرنې لپاره روغ کار نـه دی. دا روغه ده چې افغان فارسي(دري) د تاجکانو ژبه ده. خــو دا د دې مانــا نــلـري چې ټـول فارسي- ویونکي افغانان دې په هـډ تاجکان وي. په دې اړوند کې کوټلې پوښتنه داده چې ولې غـیر- تاجک افغانان دیته ترجیح ورکوي چې په خپله راشه درشه کې دې له فـارسي(دري) نـه کارواخلي؟ د دې وضعې غټ دلیل دادی چې فارسي(دري) د دربار، ادارې، تجارت، مطبـوعاتـو ، او دغــه شان په غــټه کچه د ښــوونې او پـوهــنې ژبــه وه
څــلـورم، پښتو ژبه په خپل هیواد کې له ټولنیز اتبار او شهـرت( سوشَل پریستیـژ) نه محــرومـه وه، ځکه چې په هـډ پـښتنه شاهي او واکمنه کورنۍ هڅه ونکړه چې پښتو زده کړي، ویې لیکي، ویې لــولي او پرې وغـږیـږي. له همدې امله پـښتو یوه هــیره شوې، غـفلت وهلې دوهمه درجه ملي ژبـه شــوه. که پاچــا اود کــورنۍ غــړو یې په پښتو کې راشه درشه نه کــوله، ولــې به د دولت لــومړي وزیر، وزیران، د پوهــنتون استـادان ، د پارلمان غـړي، جــنرالان ، دپــلوماتـان ،والــیان، مطـبوعات ، تجارت،...او عــوام دیته اړتیا ولري چې پښتو د راشې درشې د لــوښـي (وسیلې) پـه څــیر وکاروي. عـملاَ، پښتانه د دې ارمان له ډکولو نه محروم شوي وو چې په خپل هیواد افغانستان کې د قدرت مقامـونو ته ورسیـږي، خـو داچې فارسي/دري یې زده کـړې وي او لیکل او لوستل پرې کولی شي. په عمل کې د پښتو مخه نیول شوې وه چې ټولنیز اتبار او شهرت یې په برخه شي او د سیاسي اقتصاد قلمرو ته ورننوځي. پښتو خپل ټولنیز اتبار او شهرت ته د رسیدلو لپاره له- پاس- نه- کښته حل(ټاپ- ډون سولوشن) ته کلکه اړتیا لـرله او لـري یې. د غه ډول حل پښتوته د دې زمینه برابروي چې د سیاسي اقتصاد په چـوکاټ کې یو اغـیزمن شـریک شـي. پښتون شاعـرـ فیلسوف ګل پاچا الفت(۱۹۰۹- ۱۹۷۷زییز) په خپل یو بیت کې د پښتـو مخ په ټـیټـیدو ټولنیـز اتبار ته داسې ګوتـه نیـولې وه
سر او کار د خلکو دې د ژبې د سرکار سره کـله به غـریبه پښتو ژبــه د سرکار شي
(د لته باید په لڼډ ډول د ژبې سیاسي اقتصاد معــرفي کړم: پښتو ژبــه د افـغانستان د دولـت پــه عـملیاتو( قوانیو، لایحو، راپورونو، تړونونو،... اعلامــیو) کې برلاسې نه وه، او دغــه شــان د اقتصاد په ډګـر کې هم د اموالود تولید، توزیع آو استهلاک په عملیو کې نه کارول کیدله. په بــله وینا، پښتو نه د دولت په عملیاتو کې او نه په اقتصادي عملیاتو کې د روزۍ د ګټلو لوښی و).
پـنـځـم، فارسي/دري د مطبوعاتو او زده کــړو غــټه ژبه وه. په خورا ډیرو ښونځیو او تقریباَ د لوړو زده کړو په تقریبَا ټولو موسسو کې فارسي کارول کیدله. دغه شان، په جوماتونو او مدرسو کې د دیني زده کړو په نصاب کې فارسي د درنې برخې خاونده وه: د دیارلسمې زییزې پیـړۍ د فارس (اوسني ایران) د لیکوال او شاعر سعدي شیرازي په دوه کتابونو (بوستان او ګلستان) کې د ده صوفيانه، ټولنیز او اخلاقي فکرونه انځور شوي وو، او له دې امله په جـوماتـونـو او مدرسو کې تدریس کیدل. ( دغه شان، «پنج ګنج» چې د غټ صوفي استاد شیخ یعـقوب صرفي کشمیـري (۱۵۹۴-۱۵۲۱) کتاب دی، د اوسنیو طالبانو په تعلیمي نصاب کې نیول شوی دی: دطالبانو دتعلیم او تربیې دکمیسیون مشر الحاج مولوي محمد اقبال د الاماره ویب پاڼي سره په «اوږده مرکه » کې داسې ویلــي دی: تر څــو چـې په « اطرفو او کلیوالي سیموکې ...د ابتدایي ضروري دیني تعلیماتو لپاره....یو ټاکلی نصاب جوړیـږي... مروج دیني مضامین لکه قاعده، قرآنکریم، شروط الصلات، قدوري، پنج ګنج او د مجاهدینو د وخت د مکاتبو د لومړنیو درېو صنفونو کتابونه ورته ویل کـیـږي.» - ایمیل جولای ۲۰۱۳
له ۱۹۳۵زییز راهیسې ایران او پخوانی فارس او ژبه یې فارسي لــه پیـړیــو راهسې په بـین المللي سویــه په فـارسي(پرژن) شهـرت لاره، نه په «ایــراني». د یـو قـدرتمــن ګاوڼـډي په څیر،ایران په افغانستان کې ژورکلتوري نفوذ لاره. د دې لپاره چې د لویدیز کلتوري تـولیدات د ایــراني کـلتور د خیالونو سره اڼـډول (تعـدیل، برابر)کړي، فـیلتر(صاف) یې کــړل او پــه مناسب چـوکاټ کې یې بــرابــر کړل.( د ایران په شاهي دوره او له ۱۹۷۹ راهیسې د ایران په اسلامي جمهــوریتي دوره کې د ایــران کلتوري او مذهبي تولیداتــوپه افغـانسـتان کې د دریمې سـقاوۍ ( د ۲۰۰۱ له اکتوبر) را هـیسې پـام وړ غـلبه کړې ده(.
دري/فارسـي عـملاَ د افغانستان د ټولو دولتي مامــوریـنو لپاره اجـباري ژبـه وه. پښتانه او نور غیـر- تاجک ګروپونه بــه چې کابل ته د زده کــړو، تجارت او کار لپاره لاړل، بــله لار یې نـه لرله، خو دا چې د فــارسي لا ر ونــیسي. پــــه افغانستان کې معتبر اخبار (انیس) به په فارسي کې خپریده. د افغانستان په پــلازمینه (کابل) کې د ښځیـنه پښتــوـ ژبـــو لپاره یــو ښوونځی نه و جوړ شوی. په کابل کې یوازې دوه لیسې ( های سکــولز) د نارینه پښــتو ژبو لپاره جــوړشـوي وو(د خوشحال بابا او رحمان بابا لیسې). « بــې پښتــوارګ د پښتنو ارګ دی»- دا زما زیرکیار چغه وه). د ژبې د اهمیت د شننې(تحلیل) لـپاره ولـــولئ: زیرکیار،۲۰۱۰ دســمبــر= زییز ۱۳۸۹لینده
ژبې یوا ځې د پوهاوي- را پوهاوي( افهام او تفهیم، ارتباط ) وسیلې نه دي، بلکې د نفـوذ، قدرت او پـیژاند (هـویت) وسیلې هم دي – په ځانګـړي ډول په سیاسي تـنظیم شوې ټـولنه یـانې ملي دولت کې. تـر هغه مهاله چې په نړۍ کې ملي دولـتونه شتـه وي، هلته به ملي ګټې او ملي ژبــې هــم شته وي. ژبې د ملي او کلتوري پیژانـد لپاره بنسټـیز ارزښت لـري. د انسان راتـلونکی په کلتوري پـیژاند او کلتوري تنـوع کې خوندي شوې ده: زیرکیار، دسمبر۲۰۱۰=۱۳۸۹زییز
په افغانستان کې قــــومـــي او ژبــــنــئ ســـلنـــې (فـیصدۍ)، واک موسسه: ۱۹۹۶-۱۹۹۱
Wak Foundation Research and Survey1991-1996
Number Major Ethnic Groups Ethnicity % Language %
ګڼه غټ قـومي ګروپونه ٪ قومي سلنــې ٪ ژبنئ سلنې
۱ Pashtun 62.73 55
۲ Tajik 12.38 33
۳ Hazarah 9.00 00
۴ Uzbek 6.10 5.80
۵ Turkman 2.69 1.4
۶ Aimaq 2.68 00
په افغانستان کې د وګړو د شمیرنې د معلوماتو لپاره واک موسسې اووه(۷) سیمې په لاندې ډول ټاکلې وې
For collecting demographic data in Afghanistan, seven regions were determined by the
Wak Foundation as follows:
(۱) شمالي سیمه: سمنګان، بلخ،جوزجان، او فاریاب ولایت
(۲) شمال- ختیزه سیمه: بدخشان، تخار،کندوز، او بغلان ولایت
(۳ ) شمال- لویدیزه سیمه: غور، بادغیس، هـرات او فـراه ولایت
(۴) ختـیزه سیمه: پکتیا، ننګـرهار، کونـړ او لغمان ولایت
(۵) ختیزه- مرکزي سیمه: غزنی، لوګر، وردګ، کابل، کاپـیسا، پروان او بامیان ولایت
(۶) سهیلي سیمه: نیمروز،هلمند، کندهار، زابل، پکـتیکا او ارزګان ولایت
(۷) کــوچــیــان
Northern Region: Samangan, Balkh, Jozjan and Fariab province.
North-Eastern Region: Badakhshan, Takhar, Konduz and Baghlan Province
North-Western Region: Ghor, Badghis, Herat and Farah Provice.
Eastern Region: Paktia, Nangarhar, Kunar and Laghman Province.
East-Central Region: Ghazni, Logar, Wardag, Kabul, Kapisa, Parwan and Bamyan province.
Southern Region: Nimroz, Helmand, Kandahar, Zabal, Paktika, and Orzgan.
Nomads
Ethnicity-Based Percentage of Major Ethnic Groups in Seven Afghan Regions
د افـــــغـــــــانـــستان د ســــیـمــــو پـــــه کــــچ د غــټـــــو قـــو مـــــونـــــــو ســــــلـنـــــــــــې ٪
ســــیـــمـــې پـښتـون تـاجــک هـــزاره ازبــک
Northern 684,532 148,191 253,756 765,708
30% 6% 11% 33%
North-Eastern 711,194 981,807 89,605 283,916
33% 45% 4% 13%
North-Western 1,115,037 154,912 27,166 6,071
59% 8% 1% 0%
Eastern 1,994,275 18,237 879 0
90% 1% 0 0
East-Central 2,907,405 912,454 1,000,495 37,388
58% 18% 20% 1%
Southern 2,047,679 2,812 239,959 447
87% 0% 10% 0%
Nomads 1,780,000
89% 0% 0% 0%
Total 11,240,122 2,218,413 1,611,860 1,093,530
62.73% 12.38% 9% 6.10%
Considerable Minorities Total Small Minorities
کوچني لـږکیان/اقلیتونه ټـول پـام وړ لـږکـیان/اقـلیـتونــه
ایماق تـرکمن ټولټال/ګرینډ ټوټل
1,305 378,797 2,232,289 61,345 2,293,634
0% 17% 97% 3%
35,149 2,101,671 71,285 2,172,956
2% 97% 3%
478,825 49,046 1,831,057 53,053 1,884,110
25% 3% 97% 3%
2,013,391 200,462 2,213,853
91% 9%
18,694 4,876,436 119,535 4,995,971
0% 98% 2%
2,290,897 67,033 2,357,930
97% 3%
1,780,000 220,000 2,000,000
89% 11%
480,130 481,686 17,125,741 792,713 17,918,454
2.68% 2.69% 95.58% 4.42%
اوس نــو بــایـد د شمالي ټــلــوالې د مشــرانــو پــه خــواصــو بـانــدې یــو څه رڼــا واچــوم
د شـمالي ټـلوالـې غــټ لــوبغـاړي د امریکایي جنرالانو او استحباراتي مامورانو په قضاوت کې
دا مهمه ده چې د شمالي ټـلوالې د مشرانو صداقت او اعتبار راوسپـړو او ګوته ورته ونـیسو ځکه چې د پښتنـو د وګړشمیـرنو په ټګمارۍ کې د دوی مغرضانه او بې شرمه فعالیت د دوی د کـرکټر څرګــندوی دی. لانـدې کرښې د شمالي ټــلوالې د غـټانـو په هغه ارزونې را څرخي چې د امریکې د استخبارتي او پوځي مامورینو په اقـتباسـونـو ولاړه ده
د ۲۰۰۱ زییز د سپتمبر د نهمې نیټې (۹۱۱) له بخولې نه دوه ورځې وروسته، د امریکې د ملـي امنــیت د جــرګې په غــوڼـډه کې (۱۳ سپتمبر ۲۰۰۱) ولسمشر جورج ډبلیو بوش غوښتل چې د ســي.آې.أې د مشرتابه له خولې د شمالي ټـلــوالې د مشرانو په اکله وپــوهيـږي. کوفـر بلک ( په سي.آې.أې کې د ټـروریزم – ضـد مرکز مشر) ورغبرګه کړه: « د (شمالي) ټلوالې یو مهم جنرال عــبدالرشید دوستــم د هـرچا معــاش خــور دی ـ د روسیې، ایــران، او پاکـــستان»(د اقتباس لپاره ولولئ :وُډوارډ، ۲۰۰۲، مخ ۵۳). وُډوارډ د دفـاع وزارت د استـخباراتي ایجـنسۍ (ډي.آې.أې) د « ډیـر پـټ یاداشت» (هایــلي کــلاسیفایــــډ مـیمو) له مخې پــوهـیده چـې په دغــه یاداشت کې «په غــټـه انــدازه په جنـرال فهیــم پـــړه اچــول شــوې وه، اساســاً یــو ډارن ســړی چې ږغــیـږي او ږغیـږي بــه، او بیا د جنـګ ډګــر ته نـــه راوځي» (مخ ۲۶۸). د امریکې د ملي امنیت د جــرګې پـه ذکــر شوې غــوڼـډه کې د سي.آې.أې مشر ټینـیټ وویــل چې : « د سي.آې.أې. پــه ټـیم او پــه ټـنــونــو پیســو( شمالي) ټلواله په یوه منسجمه جنګي قـوه اوښتلی شي»(۵۱مخ)
دامریکي د مرکزي قدرت د مرستیال مشر کوماندان جنرال مایکل دیلانګ په وینا ، د شمالي ټلوالې غټ کوماندانانو ( دوستم، خلیلي، فـهیم، او اسماعیل خان) به« بې له پـښیمانۍ جګړه او وژنه کوله» او دا «د هغـوی لپاره د ژوند یـوه لار وه». جنرال دیلانګ زیاتـوي چې د هغـوی «هـر یـوه شخصـا تر پنځـوس تنو وژلي وو»، او د ۹۱۱ له بخولې(فاجعې) نه وروسته به هغوی «په نظري توګه» هغه جنرالان وي چې د امریکي د مرکزي قدرت د مشر کوماندان ټامي فـرنکس لپاره بـه په افغانستان کې جنګـیـږي( دیلانګ د نواه لوکمَن سره، ۲۰۰۴،مخونه ۲۴ـ ۴۷). دغه شان جنرال فـرانکس پــه دې واقعیـت پـوهــیده چې« شمالي ډلــې ( شمالي ټلوالـــه) د اکثـریتـي پښتنــو په ضد جنګـیږي» او دغــه کار بــه په افغانستان کې بل داخلي جنګ راولاړ کړي ( د جنرال فــرانکـس د ویــنا لپاره ولــولــئ: بیرنتسین، ۲۰۰۵، مخـــونه۲۹۲-۲۸۹). بیرنتسین چې په افغانستان کې د امریکې د مرکزي استخباراتو عملیاتي کوماندان و، د شمالي ټلوالې په اکله زموږ سره خپله تجربه داسې شریکوي: «زه د خپلې تجربې له مخې پوهـیـږم چې ایرانیان او د دوی افغان کاکازي ټول د زړه له کومي غالۍ/قـالین پلورونکي دي». په ضمني توګه، بيرنتسین په دې عقیده و چې د شمالي ټلوالې ټول کوماندانان به افغانستان د یوې غالۍ په شان خرڅ کړي. د ۲۰۰۱ زییز د اکتوبر په ۳۰، د امریکې د مرکزي قواو غـــټ کوماندان ټامي فرانکس تاشکند ته راورسید(دلته ورته فهـیم او دده د خـزانې مــشر عــارف منـــتظر وو). لــه غــوڼــډې نه لـږ وړانـدې، جــنرال فرانکــس د سي.آې.أې. ایجــنټ بیرنتسیــن ته داسـې وویل: « د دې وخــت رارسیـدلی دی چې د قالــینــونــو پـه قـیمــت (د شمالي ټــلوالې د دوه مشرانــو ســره) وغــږیـږو». کــله چې فهــیم ډیــرې پــــیسې وغـــوښـــتلې، جنــرال فرانکـــس د فهــیم دغــه هـڅــه «بــولشـیټ» (چټـیات، مـزخـرفات) وګڼله ( فــرانکـس، ۲۰۰۴،مخونه: ۳۱۱-۳۰۹). زما (زیرکیار) په دې څيـړنه کې لــه ټـــولو وړانــدې شـوو حــقیقـتونو، مفکــورو او خیالونـو نه بـاید لانــدې نتیـجـه راووځي
پـــــــــــايــــــــلـــــــه
ښکـیلاک (استعـمار)اوامـپـریالـیـزم په خپـلو ټولو جیــوپولیـټـیک لــوبوکې د نــورو هــیوادونــوپه لـږکـیانو(اقـلیتونو) باندې اتبار کړی دی. په افغانستان کې یې د «لوي» احمد شاه مسعود د مشرۍ لاندې شمالي ټلواله یوه وتلې بیلګه ده. د امریکې ولسمشر فرانکلین دیلانو روزویلټ ویلي چې «په سیاست کې هـیڅ ناڅاپـي نه پیـښیـږي. خــوکه پیـښیـږي، ډاډ لــره چې حتماَ بــه دغسې پـلان شوی وي»(داقتــباس لپاره ولولئ: مـوور او سلاتر، ۲۰۰۳،مخ ۳۲۳). روزویلټ په یوه معـتهر/اشرافي وزمه سیاسي کورنۍ کې زیـږیدلی و؛ په هاروارډ پوهنتون کې د حقوقو پوهـیدونکی (محصل) و، د اقتـصادي اتحادیـو حقوقـپـوه و؛ ایالتي سیناټـُـرو؛ د بحري قواو مرستیا وزیر و. دغـه شان، دی د نــیویــارک ایـالت والــي (ګــورنر) و او دامــریکې یــواځـینئ ولسمشر وچــې څــلورځلــې ټاکــل شـــوی و ( ۱۹۴۵-۱۹۳۲زییز). ســربـیره پر دې، د ده په لارښــودنه امــریکـا له سختـو وختونـو ( له غټ اقـتصادي رکود، او دوهمې نړۍ والې جګړې:۱۹۴۵-۱۹۴۱)نه راووتــله
روزویلټ په یوغـشي دوه مرغۍ وویشتلې: ده په دوهمه نړۍ واله جګړه کې د امریکې د ګډون له لارې غټ اقتصادي رکود او هـیټلر ته ماتې ورکړه. د ولسمشر روزویلټ د ارتې سیاسي تجربې له مخې، زه د ده له پورتني اقتباس نه مخ نشم اړولی. د ده په اقتباس کې خوندي شوې هوښیارتیا، قــضاوت او سیاسي پــوخوالی زما فـرضیه غښتلې کوي چې: له ۱۹۹۲زییز راهیسې، د امریکې مرکزي استخباراتو په غـور اوتـفکر سره، د پاڅون والو اکثریتي پـښتنو ټولنیزې- ژبنئ احصایٔیې را ټیټې کړې. خو په مقابل کې یې د افغانستان د لږکــیانو (اقــــلیـتونـو) قـومي او ژبنئ احصایٔیې وپـړسـولې ځـکه چې په غټـه انــدازه د امریکې امپراتـورانه اړتیاو ته حاضر وو. د مسعـود د مشرۍ لاندې، پښتون ـ ضد شمالي ټلـوالې په افغانستان کې د شوروي/روسي ګټـو د پـلـي کــولــو لپاره عـین رول لـوبـولی و. عـملاَ مسعـود د افغان ملت د غـبرګون د کمزوري کولو لپاره د بهرنیو قدرتونو «پنځـم غـوڼـډ» و.(پټ غوڼـډ/پټ پلویان چې په انګریزي کې ورته « فـیفت کالم» وایي. پنځم غوڼډ عموماً هغــه چـاته ویل کیـږي چې په خپل هیواد کې د بل چا د ګټـو لپاره لګیا وي. دغه ټکي د هسپانیې د داخلــي جنــګ (۱۹۳۹-۱۹۳۶) په مهال هسپانوي جنرال اِمیلو مولا ویـدال ته منسوب شـوی دی. نوموي دغه ټکی په ۱۹۳۶ کې د یو ژورنالست په شتون کې وکاراوه، په د ې ډول چې د نوموړي جنرال څــلور غـوڼــډونه به په پــلازمینه( مادرید) بر ید کوي او د ده له پټـو پـلویــانو جوړشوی پنځم غـونډ به په مادریـد کې جـمهوري حکـومت له دنــنه کـمزوری کــوي).
د سي.آې.أې له خوا د افغانستان د قـومي او ژبنـیو شمیرنو اټکل د ډیـرکیو (اکثریتي) پښتنو لپاره کلک عـواقـب لري. د دوی شمیرنې د امریکې د مرکزي استخـباراتـو له خوا د ۱۹۹۲ په جـولای کې را ټیـټې شوې وې، او دا په هغه کال کې چې د غـټ شوروي- پـلوه ببـرک کارمل د ډلـې د کمونیست جنرالانو په مټ د مسعود- رباني تاجک- پلوې ډلګۍ په کابل کې قدرت کې تښتـولی و. د افغانستان لپاره د امریکې د مرکزي استخباراتو له خوا اټکل شوې شمیرنې به په افغانستان کې د یوې نوې ممتازې خو نوکرې سروالې پټې په ټاکلو کې کارول کیـږي. د بیلګې په ډول، یو افغان- امریکایي چې د امریکې د ستانـفـورډ په نـوم د یـو وتـلي پـوهنـتون د انـګړ(محوطې) سره اشنا دی، ماته په ۲۰۱۲ زیـیز کې داسې معـلومات راکـړل: پــه دغـه پـوهــنـتون کې د افغـانســتان د پـو هیـدونکـو (محصلینو) په منځ کې «یـو بې اهمـیته شمیـر» («تعـداد نـاچیـز») پښتـانه وو. کــه څه هـم د کابل اوسنئ رژیم اليکـرترونیک پیژاند پاڼې (الیکترانیک آیډیـنــټــیټــي کاردز) ویشـي ، کیدی شي چې د فساد او تقـلب احتمال ډیرجګ وي ځکه چې اوسنئ رژیـم په اغیـزمن ډول د تیر احمد شاه مسعود د ناسـتنانو (قایم مقامانو) په ولکه کې دی (لانــدې مل وګـورئ). الیکـترونیک پیژاندپاڼې بـاید هغه مهال ترتیب او اداره شي چې اوسنئ رژیم د بهرنیو قـواو او شمالي ټلوالې له منګـولو نه خلاص شوی وي. بیا نو د ټـولنیزو- ژبنیو شمیـرنو مشکل د الیکـټـرانیک پـیژاند پاڼـو له لارې له منځه تللی شي. خو دا اوسنئ ښکیلاکـګر، نوکر اوڅوڅـڼـډیزه فاسد رژیـم د دې تـومنه نـه لري چې ملي ایلیکـتـرونیک پـیـژانـدپاڼې راوباسـي او ویـې ویشـي. یـو مـشروع، ویـا ړمـن او باورمن ملي حکومت به د دې تومنه ولري چې ذکر شوې پیژاند پاڼه خپره کړي او ویې ویشي. په ملي ایلیکترو نیک پیژاند پاڼـو کې باید لاندې ټکي خونـدي شـي: (۱) د پـیژاند دواړه برخې: قـوم او ژبـه؛ (۲) په پــیژاندپاڼــه کې باید دخــپل خاونـد د ګــوتې ټـاپــه خـونـدي شـوې وي (فـیـنګــر پـریــنـټـید)؛ او (۳) په پـیژانـدپاڼه کې خــوندي شــوې ژونـد نـامه (شــرح حـال:بـــایـوګــرافـیکل ډاټــا) بـــاید پــه ماشــین/کـمـپـیـوټـرکې د ولاړولـو (لوستلو) وړ وي. د ایلیکترونیک ژوند پاڼې د وړاند یـز د زیاتې روښــانــتیا لــپاره لانــدې نــمــونــه وړانــدې کـوم
AFG8KR, RE-PN9ZSF93837456
Name: Zalanda Samsor
Gender: Female
Nationality: Afghan
Ethnicity: Pashtun,Hazara, etc
Language: Pashto, Turkmani, Uzbaki, etc.
Mother Language: Pashto, Degani, etc.
Father: Sambal Redai
Born: 1352(1973) in Asmar, Kunar
AFG stands for Afghan; 8 is the number assigned to Kunar province, KR stands for
Kunar province; 9 is the number assigned to the neighboring province Nangarhar; RE stands for Region East; PN stands for Pashtun; and ZSF stands for Zalanda Samsor, Female, 93837456 is the national electronic ID card number issued to Zalanda Samsor in the Kunar province.
افغ۸ک ړ،خ س- پ ن۹ځ س ښ۹۳۸۳۷۴۵۶
نوم: ځلانده سمسور
جنس: ښځینه
ملیت: افغان
قوم: پښتون،...هزاره...یـا
ژبـه: پښتو،...ازبکي...یـا
مورنئ ژبه: پښتو،...دیګانې... یا
پــلار: سمبال ریـدی
زیـږیدنه: ۱۳۵۲لمریز(۱۹۷۳)اسمار، کونړ
پــه پورتنئ پښتـو نمونه کې:«ا فغ» افغان تمثیلوي؛« ۸» هغه عـدد دی چې کونـړ ولایت تمثیلوي؛ دغه شان «ک ړ» هم کــونړ ولایت تمـــثیلوي؛ «خ س» ختیزه سیمه تمثیلوي چې کونړ ولایت پکې غځیدلی دی؛ «پ ن» پښتون تمثیلوي؛ « ۹»هغـــه عـدد دی چې د کونــړ ګاوڼـډی نـنګـرهــار ولایت تمـثیلوي؛ «ځ س ښ» ځلانده سمسور ښځینه تمثیلوي، او« ۹۳۸۳۷۴۵۶» په کونړ ولایت کې د ځلاندې سمسور لپاره د ملي پیژاند پاڼې ولایتي شمیره ده
مـل د کـره کـتــــنـې لانــدې
لاندې هغه پـیژاند پاڼه («تـذکره») وینئ چې په کابل کې د ګوډاي رژیم د دنـنـیو چارو د وزارت له خوا وړاندې شوې ده.د پـیژاند پاڼې په تندي باندې چاپ شوی متن یواځې په دري ژبه دی، که څه هـم د کابل رژیم د استعماري اساســي قانــون په ۱۶ ماده کې لومړی پښتو او ورپسې دري د دولت رسمي ژبې ګــڼل شوې دي. د پــیژاند پاڼې نــور معلومات لومړی په فارسي- دری او ورپسې په پښتوژباړه کې چاپ شوي دي
___________________
ما د پورتنئ پیژانــدپاڼې په پــښتو متن کې څـلور تــیروتنې ومینـدلې اوپه ګــوټــیــنو لینـدیــو کې مې په دې ډول وښــودلې:«د هیواد د وګړو معـلومات چې د کــورنــیـو چـارو )د(وزارت پـه معـلوماتي مرکز»...د ولسوالی )ولسوالۍ(کوډ».« د...زیـژیـډلـو (زیـږیدنې/زیـږیدلو)کال». په رسمي/ دولتي لاسـوَنـد (سند) کې دغــه عــیـبونــه، نه یواځې د غـفلت بیلګې دي بلکې د پښتو ژبې د ټولنیز او سیاسي اتبا د راټـیټـولو قـصد هم منعکـسوي- دهغې ژبې چې د افغانستان د مي پـیژاند لپاره کورنئ اِنرجي لری.دغه شــان پــه پـیژاند پاڼــه کې د «وګــړو» ټکی پــه مشکل ســره د «اتــباعــو» مفــهــوم تمثـیلولــی شي. د «وګـړي» ټکی په غټه کچه د خلکو او ولس سره اړخ لګوي- تبعه (وګـړی)، اتـباع (وګـړي= ولس، خلک). زما په آند د «هـیوادوال» ټکې پـوخ سیاسي مفهـوم لري، یانې د «شهــرونـد» په شان په ښار کې نــه، بلکې پــه خـپل هــیواد کې د بـرخې، مسـولیت، سیاسي ګـډون او پریکړې خـاوند. د تبعه ټکی یا په اوسني بلواک افغانستان کې د «شهــروند» ټکی د هــیــوادوال په شان کــوټــلی ســیاســي او اصـلي ماهیت نلري.(په افغانستان کې به د ۱۹۹۰ کلونو پورې د بلـدیې ریٔیس ته «ښاروال» ویــل کــیده او د ښار خلکو ته به ښــاریــان). ځــما وړانــدیـز دادی چې تـــذکــره دې «پـیـژانـد پـاڼــه» وګـڼــله شــي، او تبعــه/اتــباعـو/وګـړو تــه دې «هـیوادوال/هــیواد والان» وویــل شــي. ګــونــدې پــه دې اکـله پـښتــو ټـولــــنه خـــپله چارپــــوهــنه او خلاقــیــت وکــارولـی شــي
یـوه یادونه
دا لیکنه زما د انګریزي لیکنې ژباړه ده. لومړي څلور مخونه یې په افغانستان کې د «اوښتـون» د دوه ځوانانوله خوا ژبا ړل شوي دي. زه د دواړو د خدمت او پـيرزوینــې ډیــرمـننــدوی یــم. د انګریزي لیکنې پاتی نورمخونه پخپله ما ژباړلي دي. په لـینـدیو () کې نیــول شـوی مـتن مــا د وضاحت لپاره ورزیات کړی دی. زیـرکیار، ۲۵ جولای ۲۰۱۳
My Biography
I am of Salarzai-Pashtun/Afghan heritage with a Ph.D. in political science from the Free University of Berlin, Germany. I taught in Afghan, German and U.S. universities, currently a U.S. based independent scholar. Most of my publications are in Pashto, followed by English.
Bibliography
Afghan, Samsor, The Second Saqawi (anarchy, chaos). (First ed. 1998, 2nd ed. 2001), in Pashto. Second edition includes 414 pages.
سمسور افغان، دویمه سقاوي. لومړئ چاپ ۱۳۷۷ لمریز(۱۹۹۸)، دوهم چاپ ۱۳۷۹ لمریز(۲۰۰۱). خپرندوی: د افغانستان د کلتوري ودې ټولنه، جرمني. دوهم چاپ په ۴۱۴ مخونو کې
Afghan, Sayed Jamaluddin (1837-1897), in his book “Tatmatul Bayan Fi Tarikhul Afghan”, referenced in: Sediqullah Reshtin, New Research (Peshawar/Pashtunkhwa, 1979, p. 98), quoted in Wak (1998)/see below.
صدیق الله رښتین، نوې څیـړنې(پیښور، پښتونخوا، ۱۹۷۹، مخ ۹۸ )/ د افغانستان قــومي جوړښت د افغانستان لپاره د واک فونډیشن شپـږ کلنه(۱۹۹۶-۱۹۹۱) سروې او څیـړنه. لمریز ۱۳۷۷= ۱۱مخ، ۱۹۹۸
Area Handbook for Afghanistan (Washington, DC, 4th edition, 1973).
Aryana Encyclopedia (da aryana daieratul ma’aref, Kabul 2012):
«دافغانستان ملی اتنیکی جوړښت چې په دې وروستیو کې څرګند شوی او په لاندې ډول وړاندی کیـږي: پښتانه ۶۲،۷۳، تاجک ۱۲،۳۸، هزاره ۹،۰۰، ازبک ۶،۱۰، ترکمن ۲،۶۹، ایماق ۲،۶۸....»- مخ ۴۵۵، اریانا دایـرة المعارف
Arnold, Anthony, (Afghanistan’s Two Party Communism: Parcham and Khalq Stanford University, California, 1983).
Berntsen, Gary, Jawbreaker: The Attack on Bin Laden and Al-Qaida( 2005).
CIA World Factbook (1981-2012 = 1360-1391 Solar Hijri).
DeLong, Michael with Noah Lukeman, Inside the CentCom: The Unvanished Truth about the Wars in Afghanistan and Iraq, 20004).
Derbyshire, J.D. and Jan Derbyshire (Political Systems of the World. First published in 1989 by W & R Chambers. Second edition-revised and expanded-published in the United Kingdom 1996 by Helicon Publishing Ltd. First published in the USA in 1996 by St. Martin’s Press in New York.
Encyclopedia of World Cultures, Vol. III (South Asia/Paul Hockings volume editor. Boston Massachusetts: G.H. Hall & Co/Macmillan Inc, 1992).
Franks, Tommy, American Soldier. (New York, NY: 2004).
French sources:
Encylopedia de L’Agora (2013); Le petit Larousse (2011); Larousse Encyclopedique (2007); Atlas Economique Mondial (2000).
www.hewad.com has published the late Afghan Academician Abdul Shakur Rashad’s tabulation as a reaction to the false demographics published in the CIA Word Factbook in July 1992.
Huntington, Samuel, “The Clash of Civilizations?” (Foreign Affairs, summer 1993-expanded to a book in 1996).
Jervis, Robert, “Intelligence and Foreign Policy,” International Security ( winter 1986-1987).
Lewis, Bernard, “The Roots of Muslim Rage” (Atlantic Magazine, 1990).
Magnus, Ralph H. and Eden Naby, Afghanistan: Mullah, Marx and Mujahid. Boulder Colorado: Westview Press/Perseus Books, 1998.
Margolis, Eric, American Raj: Liberation or Domination? Resolving the Conflict between the West and the Muslim World (Key Porter Books, 2008)
Moore, James and Wayne Slater, Bush’s Brain. (John Wiley and Sons, 2003).
Nyrop, Richard F. and Donald M. Seekins (Afghanistan: A Country Study. 2001. Electronic Version (2012).
Reshtin, Sediqullah (see above: Afghani, Sayed Jamaluddin).
Richardson, Bruce G., who traveled to Afghanistan in 1986, 1987, 1990,1991and 1997, has many Afghanistan-related publications, such as these important to my research paper: Afghanistan: A Search for Truth (New York: Free Forum, 2009); Afghanistan, Ending the Reign of Soviet Terror (Bend, OR: Maverick, 1996); From Archives: In Quest for a ‘Greater Tajikistan’ (May 31, 2011); Ethno-centric Russian and U.S. Strategies in Afghanistan; Redrawing Map, Altering the Ethnographic Character of Afghanistan (2012); “A Noteworthy Narrative, Dispelling Partisan and Politically Expedient Mythology” (April 14, 2013); Discriminatory Ethno-Centric Russian and U.S. Strategies Imperil Afghanistan (April 25, 2013).
Sarif, Gul Janan , Das Afghanische Schulwesen (Ph.D. thesis), Von Goethe University, Farnkfurt am Main, Germany, 1972.
Schurmann, H.F., The Moghl of Afghanistan 1962.
Stanizai, Zaman,“From Identity Crisis to Identity in Crisis in Afghanistan”. Electronic version: December 16, 2009 www.stanizai.org (November 15, 2012).
Wak, Mohammad Enam, The Ethnic Composition of Afghanistan: A Six-year Survey and Research project: 1991- July 1996.Peshawar, Pashtunkhwa (Sapi’s Center for Pashto Research and Development), 1998= 1377 A.H. (In Pashto). Its compact English version was published in Peshawar, Pashtunkhwa (Khatiz Organization for Rehabilitation, July 1999).
Wilber, D.N., Afghanistan: Its people, its society, its culture, 1962.
Woodward, Bob, Bush at War, Simon and Schuster, 2002.
Zakaria, Fareed, the host of “Global Public Square” program at CNN (April 11, 2010) was discussing with Peter Galbraith (former U.N. Representative to Afghanistan).
Zirakyar,Rahmat“Pashtun-Bashing in Kite Runner: A Psychological Operation?”, December 2009 dawatfreemedia.org
Zirakyar, Rahmat Language from Adam to Present, in Pashto (December 2010 = Linda 1389 Solar A.H.). Electronic version, published by nahimi.dk
زیرکیار، رحمت ربی، ژبه له بابا ادمه تر دې دمه ( لینده ۱۳۸۹ لمریز= دسمبر ۲۰۱۰).
الیکترانیک نسخه په لاندې لیکه کې
PASHTUN-BASHING IN KITE RUNNER: A PSYCHOLOGICAL OPERATION
By: Dr. Rahmat Rabi Zirakyar
I am of Salarzai-Pashtun/Afghan heritage with a Ph.D. in Political Science from the Free University of Berlin, Germany; currently independent scholar,U.S.A.
December 9, 2009
An eminent American historian Dr. Harry Elmer Barnes put it: “Truth is always the first war casualty. The emotional disturbances and distortion in historical writing are greatest in wartime.” Quoted in “Zundelsite-A few facts about the Institute of Historical Review”, electronic version (November 1, 2009). In shadows of aggression, people have been deliberately manipulated by official propaganda and spinning media and experts into an attitude of hating a country, a race, a religion, an ethnic group, etc.
INTRODUCTION
The Kite Runner is a penetrating, absorbing, distressing, emotional, and ideological novel by Afghan-born Dr. Khaled Hosseini which covers the tumultuous period of Afghanistan’s history since early 1970s. I read its first Riverhead paperback edition (2004) in November of 2009. Its hardcover was published a year earlier in 2003. He is culturally a non-Pashtun but ethnically a half-Pashtun: Dr. Hosseini’s mother, grandmother and great-grandmother belong to the Mohammadzai nobility of Pashtun heritage. Also, his aunt is the mother of Prince Mostapha Zaher, the grandson of King Zaher Shah ( 1914-2007). Dr. Hosseini cleverly organizes the story of his fiction, skillfully builds the suspense, and amazingly patronizes the Western audience by using “hot-button” cultural and political issues in a very traditional Afghan society torn by the ravages of war since 1978. In April of this year the Pashtun-led faction of the Soviet-connected People’s Democratic Party of Afghanistan took power, killed President of the new republic Prince Mohammad Daud and his family, and ended the reign of Mohammadzai nobility. The overwhelming majority of the Afghan people rejected the communist rule and its brutalities. They stood up against the new, leftist regime for national and religious (Islamic) reasons. These events were followed by the CIA operations against the Moscow-connected regime, which rushed the Soviets to invade Afghanistan on December 25, 1979.
Nearly six months before the Soviet invasion, U.S. President Jimmy Carter (1977-1981) signed the first directive for “secret aid” to the Afghan resistance (Mujahedeen), which “was going to induce a Soviet military intervention,” National Security Advisor Dr. Zbignew Brzezinski wrote to President Carter on July 3, 1979-the same day Carter signed the directive.(See Brzezinski’s interview, “How Jimmy Carter and I started the Mujahedeen”, Le Nouvel Observateur, France, January 15-21,1998/electronic version(November 14, 2009). Mujahedeen received international support through the context of the Cold War and regional Pakistan-India conflict. U.S. President Ronald Reagan (1981-1989) called the Mujahedeen “The moral equivalent of our own founding fathers” who were renamed terrorists/extremist Islamists after 911. On October 7, 2001, President George W. Bush’s war on Afghanistan started officially, with which Pashtuns, Afghanistan and its government had nothing to do. According to two internationally renowned scholars Prof. Noam Chomsky and Prof. Gilbert Achcar, Taleban asked the U.S. to submit a “formal extradition request,” along with evidence regarding the alleged criminal. But Washington “just didn’t have any. In June 2002, about eight months after the bombing ofAfghanistan, the head of the FBI, Robert Mueller…the most he could say is, we believe that the plot may have been hatched in Afghanistan, but the planning and the implementation were carried out in the United Arab Emirates and in Germany.” (Chomsky and Achcar, Perilous Power: The Middle East and U.S. Foreign Policy, expanded ed., 2009, pp. 71-82) In the general euphoria of Afghanistan’s “liberation”of 2001, Mr. Siddiq Barmak’s award-winning film Osama, and Dr. Hosseini’s widely-acclaimed fiction The Kite Runner emerged in the middle of the same year 2003. What a coincidence!
Dr. Hosseini’s novel is designed to soothe the Western audience’s conscience and to serve as a non-military “psychological operation” in the post-911 U.S. war urge packaged as liberty and democracy. It is a de facto defamation fiction, scapegoating Pashtuns (who constitute the majority of Afghan population) while the author is exempting the upper stratum of other non-Pashtun minorities. He is touching on the legal conception of “defamation innuendo” (injury to reputation) Dr. Hosseini does not seem to be thoroughly steeped in the history and culture of Afghanistan, particularly the period he is covering. Is his thinking co - opted
CAST OF MAJOR ROLES
The defining moment (the rape of Hassan, ethnic Hazara and Shiite) which is integral to the story is introduced in the very first sentence of the book: “I became what I am today at the age of twelve, on a frigid overcast day in winter of 1975” (p.1)
The main character and narrator of the story Amir is the only (“legitimate”) child of a privileged ethnic Pashtun merchant Baba. Amir is the only insecure son of Baba and half Brother of Hassan (both Baba’s progeny), as well as adoptive father of Sohrab (orphan son of Hassan). Baba wishes Amir would stand up for himself. Amir often feels jealous of the attention that Hassan receives from Baba. Amir is “the unwitting embodiment of Baba’s guilt” while Hassan is Baba’s “other half. The unentitled, under-privileged half….The half that…Baba had thought of as his true son.”(p. 359)
Hassan’s mother is ethnic Hazara. He is best friend and servant of Amir. Hassan’s supposed father is Ali, an ethnic Hazara, who could not have kids because of Polio, which Amir learns later. Ali is like a brother to Baba for whom he works. “For you, a thousand times over.” (p. 2) This is said by Hassan to Amir as he runs Amir’s last kite.
Rahim Khan is ethnic Pashtun. He is business associate and close friend of Baba. He has a close relationship with Amir, who wishes Rahim Khan was his father. “There is a way to be good again.” This is said by Rahim Khan to Amir to encourage him to help Hassan’s orphan son Sohrab escape Afghanistan under Taleban and this way redeem himself (pp. 1,192, 226).
Assef is ethnic Pashtun. He has blue eyes and blond hair because his mother is German. He is an antagonist, the neighborhood bully, and firm believer in Adolf Hitler’s leadership. He raped Hassan. Assef, who later becomes leader of Taleban, took Sohrab (son of Hassan) from the orphanage in Kabul and forced him to prostitution. Eventually Amir adopted his half nephew Sohrab. They go home to America, but Sohrab remains silent until the two of them kite fight together and win.
COMPARATIVE PERSPECTIVES
The Kite Runner is organized around three “tortured souls” Baba (the father) and his two young boys with different ethnic heritages, who are best friends until one fateful act tears their relationship apart-and the quest one of them embark upon to right the wrong, to make up for his wrongdoing in the past, to search for “a way to be good again,” as Rahim Khan suggested to Amir. This quest for doing good to overcome the guilt and shame implies religious element (redemption) although Dr. Hosseini’s novel is addressing secular tangible life.
The Kite Runner shows parallels to previous American novels, for example, Mark Twain’s The Adventure of Huckleberry Finn (1884); Harper Lee’s To Kill a Mockingbird (1960); and Madison Jonen’s Nashville 1864: The Dying of Light (1997).
Mark Twain’s novel, which opens with Huck as the lead character, is often recognized as his greatest masterpiece. The book tells about two runaways: a white boy and a black man on their journey. Huck is a poor boy (with a drunken bum for a father) who helps Jim, a runaway slave, to escape up the Mississippi to the free states. Through his novel Mark Twain addresses painful contradiction of racism and segregation in American society claiming freedom and equality.
Nashville 1864 is a short American Civil War (1861-1865) novel in which Steven Moore, the lead character, is a 12-year-old boy who experienced the Civil War. The story of two friends (one white and one black) has its roots in Mark Twain’s Adventure of
Huckleberry Finn. The author of the novel tells of the occupation of Nashville, Tennessee, by Union soldiers. The Confederate army was defeated. The two boys Steven and his family’s slave, Dink, were searching for Jason Moore (Steve’s father) believing that he was in the nearby military unit of the Confederate army. On their journey Dink showed more wisdom than Steven. The death of Steven Moore’s slave, Dink, hunt him for the rest of his life, much as Amir’s memory was haunted by his betrayal: to watch in hiding the rape of his loyal servant and firm friend Hassan by Assef, leader of bullies.
The novel To Kill a Mockingbird is based on the author’s observation of her surroundings, as well as on an event that occurred near her hometown in 1936, when she was ten years old: A white woman accused a black man of raping her. He was sentenced to death. But according to some letters that appeared, the black man was falsely accused. So his sentence was commuted to life in prison. The author of the novel challenged the social status quo (racial and gender inequalities, unjust society, and lack of compassion). For religious and comparative literary perspectives, see Judi S. Hayes, In Search of Kite Runner (2007), 104 pages/electronic version.
CRITICAL PERSPECTIVES
The novel is timely because Afghanistan has become a pivotal point in global arena of imperial ambitions reinvigorated after the 911 catastrophe. It served as a non-military psychological operation. Dr. Hosseini’s novel is a prelude to the idea of “setam’e meli” (national oppression) advanced by Soviet communism and adopted by non-Pashtun Afghan leftists. Usually a novel is called historical when it replicates a period or event in history, often operates with historical figures as some of its characters, and the event described is at least 50 years old when the fiction is written down. For example, three best novels are worth mentioning here: (1) Memoirs of a Geisha by Arthur Golden (1997). The story of this novel starts before World War II in 1929, when a 9-year-old girl was sold to a renowned geisha house in Japan, where a girl’s virginity was auctioned to the highest bidder. Geisha means trophy wife or distinguished mistress. (2) Gone with the Wind by Margaret Mitchell (1936) is an American Civil War (1861-1865) story, in which the success and failure of an individual is tested to adjust to the new environment, or fail. (3)The Pillars of the Earth by Ken Follet(1989). Its story takes place in the middle of the twelfth-century England during a time when social, political and religious conflicts collide. This chaos affects the progress of the exquisite Gothic Cathedral on which the novel centers.
The Kite Runner is written in a way that the reader can easily become caught up in the class struggle between under - privileged Hazaras (minority) and allegedly affluent Pashtuns (majority) and forgets that this is an ideological fiction. Hazaras have distinct Mongoloid features, which makes it easy to distinguish them from the neighboring ethnic groups. They live in Hazarajat (central Afghanistan), capital Kabul, Mazar-e Sharif, and Ghazni. Their overwhelming majority adheres to Imami Shiism, although a few are Ismaeli Shiite, or Sunni. Hazaras move to Kabul to find work. The population ofKabul consisted of Pashtuns, Tajiks, Uzbeks, Hazaras, and other ethnic groups. Pashtuns did not give Hazaras the degrading name “tagha” (flat-nosed, narrow-eyed). Those who were ridiculing Pashtun as “Afghan-e ghool” (stupid Pashtuns) were not Hazaras. Pashtuns just ignored that expression. They believe that the term “Afghan-e ghool” (giant Pashtun) signifies “majority Pashtuns.” Some non-Pashtuns used the insulting charge “chiragh kosh”, a Farsi/Dari phrase for “light out!” defaming the (Ismaeli) Shiites for the alleged existence of sexual promiscuity in the very traditional society of Afghanistan!
King Amanullah (an ethnic Pashtun) became a national hero because during the third Anglo-Afghan war he won recognition of Afghanistan’s independence from the British Empire in 1919. U.S. historian and a leading authority on Afghanistan Professor Ludwig Adamec wrote in 1974 that King Amanullah “had been successful because of the assistance he received from Afghan (Pashtun) tribes in the ‘Independent Tribal Belt’ of the (North-West) Frontier.” (Adamec, Afghanistan’s Foreign Affairs to the Mid-Twentieth Century: Relations with the USSR, Germany and Britain. The University ofArizona Press, 1974, p.92). The North-West Frontier Province, a misnomer, was created by the British Empire in 1901 to curb the revolts of the Pashtuns and to destroy their identity with Afghanistan. King Amanullah (1919-1929) banned the practice of slavery and focused on education and development of his country. When a bandit of non-Pashtun heritage Habibullah Bacha Saqaw, who was supported by the British, overthrew King Amanullah in mid-January of 1929 and began his chaotic rule over Afghanistan for 9 months. Hazara population largely supported Amanullah. The late Soviet-Communist historian and a major expert on Afghanistan Reisner published a pamphlet in 1929. Referring to Bacha Saqaw’s movement, Reisner selected the following title of his pamphlet: “Peasant Movement in Afghanistan.” Bacha Saqaw (Son of Water Carrier) was defeated by Pashtun Nader Shah (Hazaras might have been in favor of him, rather than Bacha Saqaw?).
The reigns of power shifted two times in the twentieth century to the advantage of Tajik groups: The first time with Bacha Saqaw (also spelled as Saqao) for just nine months in 1929, and the second time approximately sixty-three years later with Tajik dominated Mujahedeen regime. Allied with pro-Soviet Parchamis and in good terms with the occupying military of the Soviet union, Jehadi forces of Masood-Rabani took power in Afghanistan (April 28,1992 to September 1996). Non-Pashtun groups with anti-Pashtun orientation were dominant in Parcham (Flag) and in Masood and Rabani organization(s). Their “holy” forces unleashed a reign of terror, rape, looting, and destruction. Approximately sixty-five thousand people lost their lives during that “unholy victory”of Mujadedeen. For Ahmad Shah Masood’s connections with the Soviets, see U.S. resourceful, but neglected, researcher and author on Afghanistan, Bruce G. Richardson: Ending the Reign of Soviet Terror (Maverick Publications, first edition 1996); Richardson, “A Perennial Charade,” Afghanistan Mirror, Serial Nr. 116 (November 2009), pp.5-7. This second power shift was called “The Second Reign of Water Carrier (Bacha Saqaw)”, a book of the same title by Samsor Afghan, first publication 1998 (1377 A.H.), second publication 2001(1379 A.H.). Published in Pashto (“Dwema Saqawi”). Publisher: Association for the Promotion of Afghan Culture, Germany. Once again, the anti-Pashtun warlords of the Northern Alliance were propelled to power by the U.S.-led invasion of Afghanistan after the 911 catastrophe, with a Pashtun “minor tribal leader” Hamid Karzai as CIA described him. This U.S.-imposed “minorito-cracy” is referred to as the “imperialist or third saqawi”. Afflicted by the ongoing turmoil, warlords’ dominance in the state bureaucracy, drug economy, and Pashtun alienation, renowned researcher Ahmed Rashid published his book (Descent into Chaos.Viking Adult, 2008). By supporting the Northern Alliance’s warlords, looters and rapists to marginalize the majority Pashtuns of Afghanistan, the Bush administration in fact became partner in the civil war, which in turn could lead to the territorial disintegration of Afghanistan.
The “terribly terrible” Taleban were a considerable source of stability in the region important to energy battlefield of Eurasia. Taleban’s harsh rule (September 1996-mid November 2001) deserve recognition for four functions: overthrowing Masood-Rabani chaotic rule, bringing law and order-however harsh it may be-to the most parts of society under their rule, preventing Afghanistan from territorial disintegration, and considerably reducing opium cultivation and corruption. After the 911 catastrophe President George Bush wanted Taleban to turn over the “prime suspect” Bin Laden to America. They responded that they would relinquish him to an Islamic country after the U.S. government would submit a formal request along with evidence regarding the alleged criminal. President Bush declared war, and U.S. forces attacked Afghanistan on October 7, 2001. Even eight months after that doleful October day, the FBI director Mueller was unable to identify the person responsible for the 911 horrific attacks on America. According to Prof. Chomsky, “The most” the FBI director could deliver was to “believe” that the idea of the plot might have emerged in Afghanistan, but its planning and implementation were done in United Arab Emirates andGermany. Yet, Afghanistan was invaded by the U.S. forces, and to the contrary United Arab Emirates and Germany were exempted from the U.S.military attack!? See, Prof. Noam Chomsky and Prof. Gilbert Achcar, Perilous Power: The Middle East and U.S. Foreign Policy, Dialogues on Terror, Democracy, War, and Justice (Paradigm Publishers, expanded edition 2009), pp. 71- 82. Instead of accepting “a carpet of gold” (black gold and blue gold/oil and gas business) before 911 attacks, Taleban received a “carpet of bombs” after the 911 catastrophe. Jean-Charles Brisard co-author of the book Bin Laden: The Forbidden Truth (La Verite Interdite), interview with the author on November 15, 2001, see Julio Gody, “U.S. Policy Towards Taliban Influenced by Oil”, November 15, 2001, electronic version/Common Dream.org.
The legal note on the copyright page of Dr. Hosseini’s novel reads: “This is a work of fiction. Names, characters, places, and incidents either are product of the author’s imagination or are used fictitiously, and any resemblance to actual persons, living or dead, business establishments, events, or locales is entirely coincidental.” The novel (The Kite Runner) is organized around the confrontation between two ethnic and religious groups: the Pashtuns who adhere to the Sunni branch of Islam and are making up the majority of the Afghan population, and the minority Hazaras, whose overwhelming majority adheres to the Shiite branch of Islam. Thus, Hazaras and Pashtuns are the real names of real ethnic groups in Afghanistan. Besides, the author Dr. Hosseini is culturally of non-Pashtun Afghan heritage. His Afghan background tells us that using real names of the real Afghan ethnic groups (Pashtuns and Hazaras) is neither the “product” of his “imagination” nor is their “resemblance…entirely coincidental.” This method is based on a hidden agenda for blaming the Pashtuns (the majority of Afghanistan’s population) of oppressing the minorities (non-Pashtun ethnic groups). This allegation, known in Afghanistan as “setam-e meli” (national oppression), originated in the former Soviet-Communist literature. This dichotomous conception was boosted during the Soviet occupation of Afghanistan (1979-1989). The Soviet-Uzbek historian Nishanov became upset about the term “Afghan” in the Afghan constitution of 1964, which referred to all citizens as Afghans, and, consequently, all Afghans make up the Afghan nation. See, Nishanov, The Constructive Revolution of April (1978) referred to in Zirakyar, National Oppression, Nationality and Khorasan (original in Pashto), Publisher: Association for the Development of Pashtun Culture, Germany. Printed in Melat Press, Lahore, 2001. Unfortunately, Hazaras have long suffered from discrimination in Afghanistan. During the Soviet occupation the term “nationality” was propagated among the Afghan minorities (non-Pashtun tribes). Discrimination is unfair because it ignores the individual merit. InAfghanistan it resulted from different political, social and cultural interests of the elite crossing through all major non-Hazara ethnic and religious groups, not the masses of the people. Let me present a few cases:
(1) When the Soviet-connected People’s Democratic Party of Afghanistan was in power (1978-1992), the leader of the government Hafizullah Amin of Pashtun heritage(April 1978-December 1979) gave weapons to Pashtun Wardag tribe to fight against Hazaras. The Wardags did not use them against the neighboring Hazaras , but turned them against the Communist government.
(2) Haji Mula Nasim Akhundzada is of Pashtun heritage. He was deputy commander to late Kandahari Mula Naqib, locally known as Mula-Gwal Akhund. Belonging to Alakozai-Pashtun tribe, Mula Nasim Akhundzada himself was an important Jehadi commander in Kandahar. He was allied with Northern Alliance and Islamic Society of Afghanistan run by commander Ahmad Shah Masood and his mentor Borhanuddin Rabani. (Nasim Akhundzada is currently advisor to a former Northern Alliance warlord inKabul, personal information). Abdul Nafe’ Hemat from Kandahar is of Alakozai-Pashtun heritage, as well as a poet and satirist. He learned about the inter-Mujahedeen fighting in Kabul (1992-1996) from other Alakozai-Pashtuns who participated in that distressing occurrence, the “unholy victory.” Abdul Nafe’ Hemat shared this information with a young Afghan journalist Abdul Rahim Shindandiwal. Regarding his information he interviewed Mula Nasim Akhundzada in November of 2009. His descriptions closely corroborated Shindandiwal’s information, which he shared with me as follows: Commander Ahmad Shah Masood complained to commander Mula Naqib that his Mujahedeen( fighters) refrained from attacking Pashtun positions in the Kabul area (Hekmatyar’s fighters). Masood suggested to him that his deputy commanders should attack Hazaras instead. So under the command of two Kandaharis (Mohammad-Aka and Akhtarjan.), Mula Nasim Akhundzada’s Pashtun forces together with Ahmad Shah Mosood’s sub-commander Asad-e Choor’s brigade attacked the Dasht-e Barchi area up to Marastoon in the vicinity of Kabul and forced Hazara forces to flee ( most probably in 1992/1993= 1371/1372 A.J.) . But they left behind some three hundred women and approximately forty children and old men. Masood’s sub-commander Asad-e Choor (Asad the Looter, Plunderer) put the Hazara women in containers to rape them. They were crying for fear of being raped. When Mula Nasim Akhundzada noticed this misery, he immediately ordered his forces to thwart Assad-e Choor’s undertaking. He encircled the Kandahari Pashtun fighters to force them to hand over the Hazara women to him. The Pashtun commanders told Assad-e Choor that (1) “In our tradition (Pashtunwali=the Pashtun code of conduct)” Pashtuns do not fight against women and children, and (2) accordingly, they will hand over them to the leader of Hazaras, Abdul Ali Mazari. Asad-e Choor attacked Pashtun forces but could not succeed, and consequently Masood ordered his sub-commander Asad-e Choor to withdraw from that area. Kandahari Pashtun fighters relinquished Hazara women and children to Abdul Ali Mazari, who reciprocated this action with sending gifts and releasing many Pashtun war prisoners.
(3) Safya was a non-Pashtun Shiite female teacher in Kandahar (Shiite are a very tiny minority in among Pashtuns in the city of Kandahar.) Kandahari Pashtuns called her “Amajan” (Dear Aunt), and Pashtun women in Kandaharelected her as the head of the provincial women affairs administration during the Karzai period.
(4) Educated in Germany, Engineer Gholam Mohammad Farhad was of Yousufzai-Pashtun heritage. The people of the capital city Kabul gave him the honorary title “Papa” (Father). He was the most prominent leader of Afghan Social Democratic Party (1966=1344 A.H.). Engineer Farhad was the first elected mayor of Kabul. He won the mayoral elections with Hazara vote. Also, in the parliamentary elections he relied on the Hazara vote and won the seat in the House of Representatives. Hazara elders are still in touch with Papa Farhad’s family members, especially with his brother, politician and historian Qodratullah Hadad Farhad.
(5) In cooperation with the Communist faction Parcham (Flag), Masood and Rabani took over the government (April 1992-September 1996). Their rule brought chaos, destruction and civil war to Afghanistan. For this reason, their rule was called “The Second Saqawi”(anarchy, banditry). In early October 1929, the progressive King Amanullah fell victim to the anarchy of a non-Pashtun bandit Habibullah Bacha Saqaw (Son of Water Carrier). Supported by the British, Saqaw forced King Amanullah’s abdication. In his struggle against Saqaw and the British, King Amanullah was supported by Hazaras.
(6) The speech of Abdul Ali Mazari, the leader of Hazars’ Islamic Unity Party of Afghanistan, in July of 1993 (1372 A.H.) might be quite instructive for those who are beating on the drum of ethnic antagonism. Mazari believed that his people Hazaras have to fight together with other “Persian-speaking” people against the Pashtun domination. But “the issue of Chandawal and Afshar” (the killing of Hazaras in two sections of Kabul by non-Pashtun Masood-Rabani group, 1992) convinced Mazari that during the past 250 years not all Pashtuns, but “a power-hungry family”(yak khanadan-e jahtalab) had oppressed Hazaras. Since the day Masood-Rabani group came to power(April 2,1992) in Kabul, they “waged eight wars in the name of Islam against you(Hazaras),” Mazari emphasized in his speech. Masood and Rabani were referring to Hazaras as “the progeny of Genghis Khan.” (Genghis Khan or Changes Khan was the Mongolian warrior-ruler (c.1155-1227), who seems to have had controlled a larger territory than any other ruler in the history.) For original Persian text of Mazarin’s speech, see Nada-e Wahdat, No. 13/July 1993, quoted in Rahmat Rabi Zirakyar, X-Ray of Afghan National Consciousness (original in Pashto), Publisher Pashto Yoon, New York, submitted to publisher on 19 February 2001(30 Salwagha 1379 A.H.), printed in Peshawar, Pashtunkhwa, 2003 (1382 A.H.)pp. 79-80, from the facsimile printed in Afghanistan Mirror (Ayena-e Afghanistan, Vol.32/June-July1993=Jauza-Sartan 1372 A.H., pp. 71-72).
(7) Iran-educated Dr. Ali Razawi Ghaznawi is of Hazara heritage, as well as an Afghan scholar. He believed that Afghanistan was dominated by Pashtuns, “qaum-e ma’iyan wa khas”(the distinct and particular tribe). King Mohammad Zaher Shah, who ruled Afghanistan for the longest period (1933-1973), was an important member of that distinct and particular tribe, the Pashtuns. Apparently, the terrible events in Chandawal and Afshar sections of Kabul(see above #6), taught Dr. Ghaznawi to change his mind(most probably in 1992/1993): Under the prevailing circumstances of anarchy, destruction and killing, he “preferred” the leadership of “His Majesty”, the exile King Zaher Shah. For original Persian text, see Zirakyar, ibid., pp. 71-72, quoted from Afghanistan Mirror (Ayena-e Afghanistan, Vol. 29/December 1992-January 1993(1372 A.H.). The 79- year- old King Zaher Shah returned to Afghanistan on April 18, 2002 after 29 years of exile in Rome, Italy. He was the most prominent leader in the harts and souls of his nation, but to CIA he was a “figure head” just to convene the Loya Jirga. He was given the ceremonial title “Father of the Nation” by the Loya Jirga (Grand Assembly) without being allowed to give in person his opening speech to that extraordinary institution of Afghan political culture and legal credibility. King Zaher Shah could not do but to accept the ceremonial title, and, by implication, he gave legitimacy to the decisions of Loya Jirga in June 2002 (ghbargolai 1381 A.H.). As a non-political symbol of “national unity” under the occupation, he died in Kabul on July 23, 2007.
(8) Kateb Faiz Mohammad (1862-1931) was the son of Sayed Mohammad Moghol of Hazara heritage. This Afghan intellectual served under two kings of Pashtun heritage. Kateb Faiz Mohammad was a member of the royal secretariat and the biographer of the “Iron Emir” Abdul Rahman Khan (1880-1901). In 1888, this Emir conferred on an influential Hazara leader (Mohammad Azim Beg) the title “Sardar” (Lord, Prince). Sardar Mohammad Azim Beg was the son of Ali Zahid Khan, the leader of Sepai-Dezangi Hazaras. On the recommendation of Emir Abdul Rahman Khan, his son Prince Habibullah Khan married the daughter of Sardar Mohammad Azim Beg. According to a very cautious, well educated and resourceful high-ranking Afghan politician, a group of “professional” (maslaki) Hazaras in British India was sent by its government to Quetta, Baluchistan, to instigate unrest inAfghanistan. This way, the British forced the then Afghan Emir/King Abdul Rahman Khan to give in to their colonial demand for the so-called “Durand Line” of 1893, which divided the Pashtuns between Afghanistan and British India (current Pakistan). For more information, see British-educated Afghan historian Prof. Mohammad Hasan Kakar, The Consolidation of Central Authority in Afghanistan under Amir Abd al-Rahman(Abdul Rahman Khan), 1880-96, M.A., School of Oriental and African Studies, London, 1968; Afghanistan in the Reign of Amir Abd al-Rahman, 1880-1901, Ph. D., London, 1974. Also, see Afghan historian and politician Mir Gholam Mohammad Ghobar, Afghanistan in the Course of Time (original published in Persian in Kabul, Afghanistan, 1967/1968), pp. 666-671. To forge a unified Afghanistan and a central administration, Amir/Emir Abdul Rahman Khan ruled his country with an “iron fist”: He relentlessly used his power against all rivals and rebelling individuals and tribes alike (Pashtun Shinwaris, Pashtun Ghilzais, non-Pashtun Nuristanis, and non-Pashtun Hazaras who suffered more). Kateb Faiz Mohammad of Hazara heritage was a personal friend and court clerk of Amir (Emir) Habibullah Khan (1901-1919). Encouraged by this king, he authored the three-volume Torch of the Histories (Seraj-al Tawarikh) and worked for the ministries of education and foreign affairs. In his Torch of the Histories, Kateb Faiz Mohammad wrote regarding the name Afghanistan: “This country…” became “more” known during “the period of His Majesty Ahmad Shah (of Pashtun heritage,1747-1773/1160-1186 A.H.)”(zyadtar mausoom ba Afghanistan shod). Quoted by Professor of History Azam Sistani (Barakzai) in his book: Is Afghanistan a Fake Name? A Collection of 20 Articles,Sweden,2006. Original in Persian, printed by Danesh Book Center,Peshawar, (Pashtunkhwa), 2007(1386 A.H.), 418 pages, here p. 410. The reformist, progressive and anti-British King Amanullah Khan (1919-1929) did not like his father Amir Habibullah Khan because he was pro-British. Since Kateb Faiz Mohammad was close to Amir Habibullah Khan, King Amanullah Khan may not have used his services. Kateb Faiz Mohammad was firmly tortured by the non-Pashtun bandit ruler Bacha Saqaw (January-October 1929). U.S. historian and prominent authority on Afghanistan Prof. Ludwig W. Adamec writes regarding the cause of death of Kateb Faiz Mohammad: He died in 1931 “purportedly from the complications of severe beating by Habibullah Kalakani (Bacha Saqaw from the Kalakan area) who had sent him to bring a document of submission from Hazarajat (central Afghanistan, where the majority of Hazaras lived).” Adamec, “Katib Author of Monumental History Books,” electronic version/Katib Cultural Association, Denmark, (November 25, 2009). Also, see Jafar Razai, “The Father of Modern History of Afghanistan (Padar-e Tarikh-e Moa’ser-e Afghanistan”, electronic version/Kateb-e –hazara.blogfa.com,(November 25, 2009).
(9) Prof. Abdul Wahab Sorabi of Hazara heritage was member of the Advisory Constitutional Commission (1964). He was the first Hazara cabinet member with portfolio (1967-69) under King Zaher Shah (1933-1973). Thereupon Prof. Sorabi became the cabinet minister, 1969-1971, Secretary of Planning( de plan wazir). Engineer Mohammad Yaqub Lali was also a Hazara and cabinet minister, 1967-69, Secretary of Public Affairs (de ama shegano wazir). Abdullah Khan, who was like a prince (sardar-e Hazaras) in his community, was chosen by King Zaher Shah as a member of the Senate. He was in fact close to the King. Barat-Ali Khan was also Hazara and quite influential in the National Bank. Let’s take a look at U.S.: The first black U.S.cabinet minister was Robert C. Weaver, 1966-1968, Secretary of the Department of Housing and Urban Development under President Linden Johnson. The first black female cabinet minister was Patricia Harris, 1977, Secretary of the Department of Housing and Urban Development under President Jimmy Carter.
(10) In mid-1990s (most probably in December of 1995) the Afghan “royal Shiites” (tashayo-e darbari), namely the Tajik Shiites Mohseni, Akbari, and Sayed Fazel, had launched a campaign to incite Afghan refugees (mostly Shiite Hazaras) in Iranian cities (Qom and Mashhed) against the “Giant Pashtun” (Ghool Pashtun). A declaration by Mohseni in Qom and Mashhed reads: “The strategic alliance with Pashtunism and Communism was an irreparable mistake in the history which pushed Hazaras backward for one hundred years.” This is reported by an honest and concerned Afghan Shiite (most probably Hazara) who condemned the Iranian involvement in Afghan affairs. He also rejected Mohseni’s hate campaign against “Pashtun brothers.” For original Persian text, see Zirakyar, X-Ray of Afghan National Consciousness, op. cit., pp.74-78.
STEREOTYPING PASHTUNS
Two things may contribute to the creation of a poor historical novel: (First) the oversimplification of historical issues (ignoring essential details of historical subjects), and (second) a perceived or broad generalization about a particular social or racial group (a stereotyping of the “good” and “bad” guys). In contrast to this, a good historical novel usually depends on the author’s ability to thoroughly understand the history of the period he/she is covering. The following passages from the novel will illustrate that Pashtuns are singled out and negatively impacted, which do cause injury to their reputation (defamation innuendo). Amir is the lead character and narrator of the story. King Zaher Shah and Amir’s father, both Pashtuns “got behind the wheel of their father’s Ford roadster. High on Hashish and mast on French wine, they struck and killed a Hazara husband and wife on the road.” (p. 24) The character Assef is Pashtun and a bully, who raped the Hazara boy Hassan. “Born to a German mother and Afghan father, the blond, blue-eyed Assef towered over the other kids.” He admires Hitler: “About Hitler. Now, there was a leader. A great leader. A man of vision.” Assef’s “blue eyes flicked to Hassan (the Hazara boy)” and said: “Afghanistan is the land ofPashtuns. It always has been, always will be. We are the true Afghans, the pure Afghans, not this Flat-Nose here. His people pollute our homeland, our watan. They dirty our blood.” Assef “will ask the president (Prince Mohammad Daud, the founder of the Republic of Afghanistan in 1973) to do what the king(Mohammad Zaher Shah, 1933-1973) didn’t have the quwat (power) to do. To rid Afghanistan of al the dirty, kaseef Hazaras.” (pp. 38-40) Assef brought Amir a birthday gift. “It was a biography of Hitler.”(pp.96-97) Assef, who became leader of Taleban, took Sohrab (son of Hassan) from orphanage in Kabul and forced him to prostitution: “How is that whore these days?” While Assef was present in his office, “One of the guards pressed a button and Pashtu(or Pashto is the language of Pashtuns) music filled the room” and Sohrab “danced in a circle.”(pp. 278-280) The Taleb with the whip “shouted something in Pashtu.”(p.272) Or the guard said “something in Pashtu, in a hard voice”( p.279). Or “One of the guards said something in Pashtu”(p.291). The tribe of the Taleban is Taleban. But the author tries to connect Taleban and Pashtuns through their language Pashto and this way diminish and discredit the majority Pashtuns, succinctly to dehumanize them. Soon after the 911 catastrophe, “America bombedAfghanistan, the Northern Alliance (a collection of non-Pashtun warlords who collected U.S. $70 millions within the first few weeks of the war) moved in, and the Taliban scurried like rats into the caves.”(p. 362) Dr. Hosseini’s statements are embedded in social discrimination based on basic psychological impulses of fear and Pashtun-bashing. “…the kind of thinking which presents any ethnic or national group in terms of a crude, unflattering caricature is undesirable and sloppy at best.” Dr. Michael F. Connors, Dealing in Hate: Anti-German Propaganda. Institute of Historical Review, Newport Beach, CA, 1996, 48 pages. Electronic version (Nov. 11, 2009).
CONCLUSIONS
Why is Dr. Hosseini, who belongs to a well educated family, involved in Pashtun-bashing He is originally a “Sayed” (honorific title used for male descendants of the Islamic Prophet Mohammad.) However, his mother, grandmother and great-grandmother are members of the ruling lineage of nobility (Mohammadzai-Pashtuns). So he is half Pashtun (Mohammadzai nobility) and half non-Pashtun. Besides, Dr. Hosseini’s aunt is the mother of Prince Mostapha Zaher, the grandson of King Zaher Shah (he died in Kabul in 2007). But culturally Dr. Hosseini is a non-Pashtun, or apparently an anti-Pashtun non-Pashtun. In 1973 Prince Mohammad Daud overthrew his nephew King Mohammad Zaher Shah (1914-2007), declared Republic and proclaimed himself president. The Pashtun faction of the leftist People’s Democratic Party of Afghanistan overthrew Daud and thereby ended once and for all the reign of the Mohammadzai nobility. This might be one of the reasons why Dr. Hosseini (as the privileged half) has taken revenge on Pashtuns as collectivity. Culturally non-Pashtun Dr. Khaled Hosseini’s biography reveals that he had limited opportunity to expand his knowledge of Afghan history. He “feel(s) like a tourist in my own country” (p.231). Farid (a character) who escorted Dr. Hosseini to Afghanistan, told him: “Agha Saheb(Sir)….You? You’ve always been a tourist here” in Afghanistan (p.232). To transcribe Afghan terms, Dr. Hosseini uses in his novel Iranian Persian (Farsi) pronunciation rather than Dari (Afghan version of Farsi) phonetic transcription. For example, “Ghargha”Lake (p.13), “Sabzi challow” (p. 173), “Maghbool” (p.178), and “Topeh chasht” (p. 245).Their Dari-Farsi pronunciations are: “Qargha” Lake, “Sabzi chalau”, “Maqbool”, and “Tope chast”. Khaled Hosseini was born in Kabul, Afghanistan in 1965. In the early 1970s he lived with his family in Teheran, Iran, where his father worked for the Afghan embassy. In 1973, he and his family returned to Kabul, and in 1976, Hosseini and his family moved to Paris, France, where his father was assigned to the Afghan embassy. The Hosseinis were still in Paris when the Soviet army invaded Afghanistan on December 25, 1979. The 15-year old Hosseini, along with his family, left Paris for the United States of America, where they arrived in the fall of 1980. From this, I can assume that Dr. Hosseini is a victim of his superficial knowledge of the Afghan history. I am assuming that “Setam-e meli” ideology was influential in his political socialization. Setam-e meli (national oppression) looks like a class struggle, which is based on the alleged oppression of non-Pashtun minorities by the Pashtun majority. The concept of Setam-e meli originated in the former Soviet-Communist literature, and it influenced the outlook of non-Pashtun leftists. The Soviet Union needed this ideology to divide Afghanistan into north and south regions. The Soviet design was to integrate ten Northern provinces into a “submissive, civilized” Socialist Republic of Afghanistan and to merge the southern provinces into a “resistant, less civilized” Democratic Republic of Afghanistan as a buffer zone for the defense of the civilized North. Who would think that U.S. strategist Dr. Zbigniew Brzezinski cannot learn from Soviet Arbatov?! The idea of dividing Afghanistan was also appealing to non-Pashtun Ahmad Shah Masood, the leader of the Northern Alliance, who might have been interested in establishing “Masoodistan” inNorthern Afghanistan. This anti-Pashtun mutation became intensified during the Soviet occupation (1979-1989), Parcham rule (1980-1992) and during Masood-Rabani chaotic “unholy victory” (1992-1996). Dr. Hosseini may have been influenced by the opinions, suggestions and/or guidance of other Afghans. They could have used his historical-political inexperience and his excellent writing skills for their own political-ideological orientation. Or presumably, someone has co-opted his thinking? The Kite Runner by Dr. Hosseini is a biased book. It is patronizing the Western audience and plays into war mongering. It is a common feeling among Pashtuns that this novel participated in dancing to the drum of Bush’s war which was a virtue of supreme importance in the post-911 political and cultural climate. The war party will move heaven and earth to make sure the war, propaganda, collapse of mainstream media integrity, and the proliferation of doublespeak are working harmoniously. (See Cold War Fantasies: Film, Fiction, and Foreign Policy by Prof. of Political Science Ronnie D. Lipschutz. Rowman & Littlefield Publishers, October 2001.
The World Factbook by CIA is published in the middle of each year. Until 1991, this type of “finished intelligence” registered Pashtuns as majority of the Afghan population (50% as ethnic group and as language group). Almost a year later in April 1992, the Northern Alliance (Masood-Rabani group) took over the power in Kabul. The World Factbook 1992, considerably lowered the statistical significance of the Pashtun ethnic group and their language (Pashto): 38% as ethnic group, and 35% as language group. In World Factbook 2009, statistical data for Pashtuns shows improvement as ethnic group (42%) but remained the same as language group (35%). For the record, a six-year survey and research project (1991-1996) was conducted by WAK-Foundation for Afghanistan, the results of which was published in 1998 (1377 A.H.). According to this source, from the total population of Afghanistan, Pashtuns make up 62.73 percent as ethnic group and 55 percent as language group. (See The Ethnic Composition ofAfghanistan by Wak-Foundation for Afghanistan. Published by Sapi’s Center for Pashto Research and Development, Peshawar, Pashtunkhwa, 1998=1377 A.H., 250 pages). An eminent U.S. expert on Afghanistan Bruce G. Richardson took notice of this phenomenon shortly after 911 catastrophe: “Of late, we have been subjected to a variety of published ethnographic data in the broadcast and print media in which we are assured that the Pashtun majority is barely a majority at all and that the time has come to end ‘Pashtun domination of Afghanistan.’ The source for much of this data is reported as ‘taken from CIA analysis.’ But is this data reliable? Or is this data self-serving, a cover for U.S. support for minority rule inAfghanistan?”(Richardson, “Post-Taliban Afghanistan”, Afghanistan Mirror, Serial Nr. 87/ January 2002, pp. 10-12; Dawat,Vol. 134-135). Dr. Hosseini’s novel has functioned successfully as a non-military psychological operation in the service of U.S. “Congress-Military-Industrial Complex’s” war on Afghanistan (October 7, 2001). Soon after the U.S. troops conquered the city of Kabul, I saw the then Secretary of State Colin Powell on TV talking enthusiastically about a boy whose kite was flying in the sky of that city. Powell might have been implying that kite flying was symbolizing the independence of Afghanistan under the occupation of foreign troops.