ناول
[23.Apr.2024 - 05:38]ناول
لیک او څېړنه (تحقیق) : فیروز افریدے
ناول د ایټالوي کلمې Novella څخه اخیستل شوی نوم دے. نویلا معنی د یو نوي ناویاته او ځانګړې . د لغت له مخې د ناول معناوې نادرې او نوې دي.
خو د ادب په ژانر کې د هغه تعريف د ژوند د اساسي حقايقو بيانول دي.
که د ناول جامع تعریف ورکړل شي، دا به داسې وي لکه "ناول یوه نثري قیصه ده چې په کښې ټول ژوند بیان شوی وي.
د ناول په جوړښتي عناصرو کې قیصه، پلاټ، کرکټرونه، ډایلاګ یا مکالمه ، وخت او ځای، اسلوبیت ، نقطه نظر او موضوع شامل وي. افسانه د یو فرد د ژوند یوه حصه څرګندوي یا ټول ژوند په
اختصار سره بیانوي.
د ناول اجزا
قیصه
پلاټ
کردار
سټایل
ژبه او وینا
منظرکشي
ناول د ټولو ادبي ژانرونو وروستے ژانر یا صنف دے۔
که څه هم دا په لرغونو زمانو کې مثالونه لري، خو بیا ھم د قرون وسطی یعنی د معلوم تاریخ (مینځني دور) پورې څه معلوم تاریخي اسناد نه لري .
په برصغیر کښې د ناول تاریخ
دا ناول د لوېديځ له اغېزو سره اردو ته راغلى. له ناول نه مخکې په اردو کې قیصې او داستانونو اوریدل او لیکل شول . حتی چې ځینې بازارونه د دې پاره مخصوص وو.
لکه پخوا زمانه کښې به خلق د یو بل ځایه د تجارت په غرض تلل راتلل نو تر څو به یې چې مالونه خرڅ نه وو تر هغې به په سرایونو کښې پراته وو .
دغه سرایونو ته به داستان ګو او قیصه ګو راتلل او خلق به ورته ناست وو .
ځکه د ځینې ځایونو نومونو هم په دې قصه ګویانو پورې مخصوص شول . لکه داستان سرائے ، قصه خوانۍ وغیره . په اردو کې د ډپټي نذیر احمد دهلوي اوږدې قیصې د ناول لومړۍ بېلګه بلل کېدې شي.
د هغه لومړۍ قیصه په 1869 کې خپره شوه. نذیر احمد د خپلو قیصو د لارې د ښځو اصلاح غوښته. بنات النعش، توبه النصوح، ابن الوقت وغیره د نذیر احمد نور کتابونه دي. نور هم بلها لیکولان دي چې د هند په نیمايي وچه یي تاریخي اړ مهم ناولونه لیکلي دي چې د احتصار له سوبه یې دلته ذکر ممکن نه دے .
د ناولونو قسمونه:
1. ټولنیز یا معاشرتي ناول:
هغه ناولونه چې په خاصه توګه د ټولنې ستونزې یا شخړې په ګوته کوي د ټولنیز ناول لقب ورکول کیدے شي.
2. واقعاتي ناول:
هغه ناولونه چې په هغه کښې په پلاټ ډیر ټینګار شوی وي، ډیرې پیښې او بلها ډېر واقعات په کښې وي. داسې ناولونه ته واقعاتي ناول ویل کیږي.
3. کرداري ناول: هغه ناولونه چې مرکزي نفوذ یې د یو ځانګړي کرکټر له ځانګړتیا وو څخه جوړ شوی وي، هغه ته کرداري ناول ویلے شي .
4. نظرياتي ناول: هغه ناولونه چې هدف یا ایډیالوژي پکښې زیاته وي، مونږ ورته هدفي یا ایډیالوژیکي ناولونه هم وایو.
5. تاریخي ناول:
په هغه ناولونو کې چې د یوې ځانګړې دورې تاریخ، یو مشهور شخصیت د ناول موضوع ګرځول شوې وي.
6. جاسوسي ناول: هغه ناولونه چې پر عجیبو شیانو، مافوق الفطرت کرکټرونو او تجسس ولاړ وي د جاسوسي ناولونو په نوم یادیږي.
7. اصلاحي ناول: هغه ناولونه چې ټولنیز سمون پکې ترسره کیږي د اصلاحي ناولونو په نوم یادیږي.
۸. روماني ناول: په رومانسي ناولونو کې، د مینې قیصه رابرسیره کیږي چې د یوې قاعدې په توګه د مینه کونکو بریا پکښې بیان شوي وي. د دې ناولونو اصلي پلاټ په مینه کې د اصلي کرکټرونو احساساتو توضیحاتو څخه ډک وي.
9. نفسیاتي ناول: هغه ناولونه چې په عمده توګه د نفسیاتي نکتې چار چاپېره ګرځي.
او یا د کردارونو په مینځ کښې د نفسیاتي کړکیچ بیان ته نفسیاتي ناول ویلے کیږي .
د پښتو ناول
د پښتو اول ناول میا حسیب ګل د نقش نګین په نوم په ١٨٨٩ کښې د یو ترجمې په توکه ژباړلے ؤ.
خو دا ناول بیا ٧٨ اویا کاله وروستو په کال ١٩٥٧ ع کښې چاپ شو .
هم دغه شان په نولس سوه څلور ١٩٠٤ کښې توبه النصوح میا پوسف کاکاخیل ژباړلے او چاپ کړے ؤ.
نو په قلمي شکل کښې د میا حسیب ګل ناول اول ګڼلې شي خو په چاپي شکل د میا یوسف کاکا خیل ناول په ١٩٠٤ کښې وړومبې چاپ شوے دے۔
د پښتو اول طبعزلد ناول نګار راحت زاخیلي صېب یادیږي چې ١٩١٠ کال عیسوي یې د نتیجه عشق په نامه ناول ولیکه.
د ناول جوړښت
د ناول جوړښتي عناصر څه دي ؟
یعنې اجزائے ترکیبي یا هغه کوم عنصر دي چې باید په ناول کې وموندل شي؟
د هنر له نظره، هغه شیان چې باید په ناول کې وموندل شي: قیصه، پلاټ، کرکټر، ډایلاګ، منظر کشي او کلایمیکس . اوس د دې اجزاو لنډه پیژندنه وړاندې کیږي.
قیصه
قیصه هغه بنسټیز شے دے، چې پرته له دې ناول لیکل ناممکن وي. یوه پیښه، یوه حادثه یوه قیصه لیکوال مجبوروي چې قلم پورته کړي. او لیک پرې وکړي.
یوه بله مهمه خبره دا هم چې دا قیصه داسې ولیکلې شي چې لوستونکی یې بالکل ریښتیا وګڼي. دوهم، څومره چې قیصه ډیره روښانه وي، چې په هغې کښې لوستونکي به په هغې کې ډیر لیوالتیا ولري. اوس دا د لیکوال دنده ده چې دا مینه ورسره د لوسونکي تر پایه پورې وساتي. دا په دې معنی ده چې قیصه په داسې ډول مخ پر ږړاندې بوځي چې لوستونکی متجسس وي چې مخکښې څه څه پیښیږي.
پلاٹ
پلاټ د قیصې د ترتیب نوم دی. یو تکړه لیکوال په یو تار کښې واقعات لکه د غمو په څیر پېري . په دې پیښو کې باید داسې منطقي ترتیب وي چې یو له بل وروسته طبیعي ښکاري. که چیرې دا پیښې په بشپړه توګه یو له بل سره تړلې وي، هغه به د پلاټ مطابق وي . او که داسې نه وي، نو پلاټ به سست مجهول او بې ترتیب وبلل شي کومه چې دا د پلاټ نیمګړتیا ګڼل کیږي.
که په ناول کښې قیصه وي، نو پلاټ به ساده یا اسان بلل کیږي.
په اردو ژبه کښې د امراو جان آدا د ناول پلاټ آسان او په ترکیبي لحاظ برابر ؤ نو د دې ناول خوبي هم دغه وه او ښه مشهور ناول زباد شو چې بیا وروسته پرې فلم هم جوړ شه .
په مقابل کښې د فسانه ازاد پلاټ مجهول او بې ترتیبه وو .
چې دا یې خامي وګڼلې شوه.
کردار نګاري .
په ناول یا افسانه کښې کوم واقعات چې دا چا په وسیله کیږي او مخ په وړاندې یې قیصه روانه کړې وي دا کردارونه بلل شي.
څومره چې دوی ریښتیني ژوند ته نزدې وي ، ناول به ډیر بریالی وي. کرکټرونه په دوه خانو ویشل شوي دي. یو پیچلی یا پیچیده (راونډ ) بل سپاټ (فلیټ). انسان له حالاتو سره بدلون مومي. هغه رولونه چې وده کوي د بیلګې په توګه هغه رولونه چې د شرایطو سره سم بدلیږي د دورې په نوم یادیږي. لکه د میرزا هادي راسوا د امروجان ادا او د سلطان میرزا د ناولو کرکټرونه ژوندي کرکټرونه بلل کېږي او د ادب په نړۍ کې تل یاد پاتې کېږي. هغه کرکټرونه چې د تکامل څخه بې برخې وي او د ناول په اوږدو کښې ورته پاتې وي سپا ټ بلل کیږي.
مکالمه نګاري
د ناول د کردارونو تر منځ چې کومې خبرې کیږي مکالمه نګاري بلل شي.
مکالمه چې غیر ضروري اوږده نه وي او د کوم کردار د خلې چې ادا کیږي د هغه مطابق وي.
ظاهره خبره ده چې د مزدور د خلې خبري د ډاکټر او انجنیر ټرمینالوجي خو نه شي کیدلے.
د ھر کردار خپله ژبه وي او هم د دې ویناوو ته مکالمه نګاري وايي.
منظر کشي
تخیل د ناول ښکلا او تاثیر زیاتوي. که منظر کشي برابره او بریالۍ شي، نو د ناول د کامیابۍ ضامن ګڼل شي.
کلایمیکس
د ناول اختتام ته کلامیکس وایي . دا یو لیکوال په داسې انداز کښې اختتام ته رسوي چې د ټول ناول پایله یا نقطه نظر پکښې راولي .
یعني په کوم فکر چې ناول اډانه لري د هغه نتیجه په کلایمکیس کښې په ډرامايي یا مسحور کن انداز کښې وړاندې کړي.
لیکوال چې په یوه موضوع قلم پورته کوي، داسې ښکاري چې په هغې باندې خپل فکر څرګند کړي او خپل نظر روښانه کړي. د هر تخلیق تر شا یوه نقطه وي. او لیکوال د همدې لپاره د تخلیق له درد څخه رنځ وړي. مولوي نذیر احمد "ابن الوقت" لیکلے دے چې دا روښانه کړي چې بې فکره تقلید انسان ته زیان رسوي. د ده هر ناول اصلاحي نظر لري.
فیروز خان اپریدی Feroz Khan Apridy