پېښور کې زاړۀ قبرونه
[14.Sep.2016 - 08:50]لیک:محمدعثمان مردانوى
پېښور چې د سهيلى ايشيا يو زوړ ښار دے. دې ښار کښې دننه ځائے په ځائے د زوړ دور آثار، نخښى او کنډرې ښکاره شوې دى. چې د بيل بيل دور سره تعلق لرى دا ښار په يو داسې ځائے کښې پروت دے چرته چې د يورپ وسطى ايشيا ، هند او چين نه خلق راغلى او اباد شوى دى او هم په دې خاوره کښې خاوره شوى دى. دې ښار د ډېرو قامونو او انسانانو هلې ځلې ، امن ،سوکالۍ، ستنوځې او جنګونه ليدلى دى. کله چې د پېښور په تاريخ غور وکړى شى نو دانسان ذهن کښې ګڼ شمير سوالونه راځى چې وړومبى پېښورى څوک وو؟ د دۀ قام څۀ وۀ؟. د دۀ مذهب او عقيده څۀ وه . دې کله دې سيمې ته راغے؟ او دې کله فنا شو؟ په پېښور کښې په ګڼ ځايونو کښې کنستې شوى دى او د دغو ځايونو نه د بيل بيل دور آثار او نښانې موندلى شوى دى او تاريخ يې ليکلے شوے دے. خو څو آثار او نوادرات داسې هم دى چې ډېرو کمو خلقو ته به دې باره کښې معلومات او علم وى. د پېښور ښار نه اتلس ميله لرې شمال اړخ ته په ورسک روډ باندې يو وړوکے کلے دے چې په ظريف خان کورونو باندې يادېږى. دلته يوه وړه شان ډېرۍ ده چې 1320 ګزه اوږده او 800 ګزه پلنه ده. د دې ځائے په سائنسى توګه کنستې په 1971 کښې عبدالحليم او ګلزار محمد خان شروع کړې وې. دلته د سروۍ په دوران کښې دولس زاړۀ قبرونه محفوظ کړى شوى وو. د کنستو په دوران دې ځائے کښې 45 قبرونه موندلى شوى وو.
دا ټول قبرونه په څلور قسمه دورونو کښې تقسيم کړى شوى دى . څۀ قبرونه د يو بل د پاسه ښخ کړى شوى وو.
وړومبى قسمه قبرونه: د وړومبى وخت قبرونه د ټولو نه لاندې برخه کښې وو دا قبرونه د يو يو مړى دى او د مړى لاسونه زنې سره جوخت دى او څنګلې او کونډۍ يې يو ځائې دى. مړو سره قبرونو کښې د مړى د امروزه ژوند لوښى اېښودى شوى وو. د دې قبرونو دننه حصې د ګټو نه جوړې شوى دى او فرشونه يې د پلنو ګټو نه جوړ شوى وو. د مړو د پاسه يعنې قبر د پاسه لوئې لوئې ګټې لګولې شوې دى. څۀ قبرونه د لوئې لوئې څلو نه جوړ شوى دى يعنې داسې ښکارى چې دا د ګټو يو تابوت دے دا د آريا قام قبرونه دى د دې ممکن تاريخ 1500 ق م سره دے.
دويم قسمه قبرونه: د دويم وخت قبرونو کښې د مړو هډونه په بيل بيل قبر کښې په لوئې چاټۍ يا مرتبان کښې اېښودې شوى وو او ورسره د مړو خپل بيل بيل لوښى په جدا جدا قبر کښې ښخ کړى شوى وو. د دې قبرونو ممکن تاريخ 1200 ق م سره دے.
درېم قسمه قبرونه : د درېم قسمه قبرونو د مړو رسم لږ بدل شو ے وو دوى به اول مړى په اور کښې اوسېزل او د هغو هډونه ايرې به يې په لوئې مرتبان کښې کېښودل او ورسره به د مړو لوښى ،کالى مرۍ، د ښځو سينګار سامان ښخولې شول. د دې قبرونو تاريخ 800 قبل مسيح سره دے.
څلورم قسمه قبرونه: څلورم قسمه قبرونو کښې به کله چې انسان مړ شو او د مړو نه به ځناورو او چينجو غوښې وخوړې او تش هډوکى به پاتې شول نو بيا به تش هډوکى په لوئې مرتبان کښې جمع کړل او قبرونو کښې کېښودل او ورسره به يې د مړى ذاتى لوښى او د دۀ د استعمال سامان تر دې چې کالى به هم ورسره په قبر کښې ښخولى شو. د دې قبرونو تاريخ 600 صدى قبل مسيح سره دے دې قبرونو نه چې کوم لوښى تر لاسه شوى هغه د سور رنګ او ايرو رنګ دى. دې نه علاوه په اور پاخۀ شوى واړۀ د ښځو بتان د غوايانو بتان د ښځو کالى چې د هډوکو نه جوړ شوى سپينو زرو سرو زرو او قيمتى کاڼو نه جوړ شوى کالى پترى هم راوښکلې شوى دى .داسې قسمه زاړۀ قبرونه په تيمرګره دير ،سوات (على ګرام) ،چترال (پروا) په ايران کښې حصار ځائے کښې شاه تيپ ،تورنګ تيپ ،مارليک کښې موندلى شوى دى.
په دې زړو قبرونو او هډوکو باندې په صحيح توګه څيړنې نۀ دى شوى چې ايا دا خلق کله پېښور ته راغلى وو او دلته اباد شوى وو د دغه قام نورې آبادۍ يعنې کلى او کورونه کوم ځائے کښې وو او کۀ چرې وو نو د هغې آثار او نخښې کوم ځائے دى په دې نور تحقيق او څيړنې پکار دى چې پته ولګى چې وړومبى پېښورى څوک وو