غني خان
[02.Sep.2021 - 14:57]GHANI KHAN
Ghani Khan, was not only a poet but a great lover of peace and humanity. His life passed through various phases and almost all of them are reflected in his writings. Most people know little about Ghani Khan. For many, he is only a poet who wrote about love, Music, pleasure, wine and sensuality. For some, he is a rebel while for others he is a heretic. It’s, therefore, makes sense to talk also about his life and times instead of discussing his poetry in isolation.
Ghani Khan was born in January 1914, at Utmanzai village in District Charsadda. He was the eldest son of Bacha Khan who founded the Khudai Khidmatgar Movement and who rose to prominence because of his relentless, non-violent struggle against the British rule in the subcontinent. When Ghani was five, his mother died of influenza and his paternal grandmother took charge of his upbringing, But she also died in 1923
Ghani Khan received his early education from a traditional religious teacher at an Utmanzai mosques. He was then sent to the National High School in Peshawar. After he had studied there for one year, his father set up Azad Islamic Madrassa in his hometown Utmanzai in 1921 and Ghani Khan was admitted to it. At the age of 14, he started composing poetry while he was still at school. But it was in December 1928 that his first poem appeared in Pakhtoon, a monthly journal launched by his father as the organ of the Khudai Khidmatgar Movement for the promotion of the Pashto language.
In 1929, Bacha Khan sent him to London for higher education where he also came to learn about Christianity. Even in those years of adolescence, he was able to impress others with his body and bent of mind. While in London, he got involved in a love affair with an eminent film actress but Bacha Khan did not approve of it. Ghani Khan was told by his father to depart for the United States of America to study of sugar technology at the University of Southern Louisiana.
But though Ghani Khan went to America his heart was in London. It was then that he wrote many verses on the liberalism of the western society. He also wrote about his emotional deprivation. He did Chemical Engine-ering from the US and on his return was appointed in a sugar mill in Uttar Pradesh province as chief chemist.
It was also during these days that, deeply moved by the atrocities committed by the British government against his father’s Khudai Khidmatgars, Ghani Khan sought Bacha Khan’s permission for an armed struggle. Instead he was sent to Allahabad where he stayed with Jawaharlal Nehru.
It is interested to note here that Bacha Khan while sending Ghani Khan, wrote to Nehru
“Teach Ghani Khan our culture, he has been Americanized during his stay in America.”
Therefore, in February 1934 Ghani Khan and Indra Gandhi were admitted to Rabindra Nath Tagore’s Shantiniketan College of Arts where, along with journalism, he started studying sculpture and painting. His stay at Shantiniketan had a profound effect on him.
In his own words, “it was in Shantineketan that I discovered myself and the past greatness of my own culture and civilisation which has produced several men of versatile geniuses, who have been appreciated by historians and scholars of the West.”
In December 1934 he went to Bombay where, at a friend’s house, he met and instantaneously fell in love with Roshan (1907-1987), a Parsi lady of noble birth and the youngest daughter of Nawab Rustum Jang Faridoonji of Hyderabad Deccan. They married on November 24, 1939.
In 1940, he joined Frontier Sugar Mills, Takht-i-Bhai in Mardan District as cane manager. In February 1943, he resigned. But soon the circumstances compelled him, much against his natural inclinations, to actively associate himself with electoral politics.
Ghani Khan was against non-violence preached and practiced by Bacha khan. He believed in struggle through any means possible. This was what prompted him to set up an armed organisation named Zalmey Pakhtun (Pakhtun Youth) to protect Khudai Khidmatgars and members of the Congress Party from violence by the state. But despite his belief in an armed political struggle, he took part in electoral politics. At 32, he was elected as the second youngest member of the Central Legislative Assembly of India in December 1945 on one of the two general seats for the Frontier province.
Zalmey Pakhtoon was banned after Pakistan came into being and Ghani Khan was put behind the bars for allegedly subversive activities. His agricultural land was also confiscated by the provincial government. He remained in different jails for six years and was finally released in 1954.
He devoted the rest of his life entirely to poetry. In 1987 a peasant killed Ghani’s only son Fareedon Khan. Though the incident shook him greatly, he pardoned his son’s killer.
Atrocities by the state, plight of the Pathans and death of his only son gave his poetry a philosophical colour which became a hallmark of his literary persona. Ghani Khan’s first poetic collection was Da Penjery Chaghaar (Chirpings of the Cage) which he wrote from 1947 to 1954 while he was in jail. His other books include Palwashey (Beams of Light), Panoos (Chandelier), Latoon (Search) and Kulyat-e-Ghani (A collection of Ghani’s poetry).
It is because of his varied and colourful personality that one can see so many shades — ranging from freedom, love of God, land and people, nationalism, fate, the mysteries of life and death, the joys of communion, and the woes of separation to beauty — in his poetry.
According to him, it is the duty of the poets to turn man’s attention to those higher centres of his being where he might see the reflection of his own perfection and the face of his eternal beloved beauty. A poet, therefore must worship beauty in thought, in word and in deed. Ghani Khan was of the view that beauty is the essence of civilisation and culture which includes almost all human creative activities like painting, sculpture and music. “Without the search for beauty in thought, word and deed we cannot have any kind of civilisation.”
Ghani khan was a passionate devotee of freedom to whom the slavery of foreign domination was anathema. His love for freedom and hate for slavery is manifested by these verses.
Though tombstones fine of bluish slate Should ornament, adorn, my grave, But I were to have died a slave, Come, spit on and defile them!
Beauty and love are the foundation upon which the building blocks of his poetry are lying. Beauty, according to him, is present everywhere. If one is beautiful from within, then the whole universe would be beautiful. But if one were hypocritical and ugly from within, then the whole world would be dark and unattractive.
In Ghani Khan’s view, God created the world beautifully. It is only man’s narrow-mindedness and prejudices that make it ugly. Ghani commented once, “Allah created light and colour, poetry in nature and taught us so that we can appreciate them and their creator”.
Love for him is the divine gift of God. It is far more superior to beauty because physical beauty is mortal and would perish while the spirit of love is immortal. The beauty of the beloved is essential but it is the passion of the lover which makes love eternal.
He describes his “Beloved” in this manner.
Eyes, two in love, Load with scores of vision bright
Enriched my universe with Eye-appealing flowers, Giving in this world a draught of wine of Paradise. Loading my dreams with life, flooding life of mine with dreams Handfuls and handfuls of lustrous moon’s white
Lightning you splashed and sprinkled devotedly into my feet.
You showed me God, the Almighty, Hidden in Love deeds.
And threw heaps of stars in to shallow apron of mine.
I hear nymphs’ hustle bustle in your shining beauty
You showed me God, the Almighty, hidden in Love deeds.
Apart from Pashto, Ghani Khan also wrote in English. His first English book, The Pathans, which was published in 1947, remains the best humorous introduction to the people of the Frontier. It is a description of history, culture, traditions and customs of Pakhtoons. It also depicts their feuds, enmities and their attitudes to life. “Pathan is not merely a race but in fact, a state of mind; there is a Pathan lying inside every man, who at times wakes up and overpowers him,” he once wrote.
He was very proud of his being a Pakhtoon and thanked God that he was born among Pakhtuns. He says.
“When I see my clay-made homes, I forget about the cities of the world.
When you embrace a simple Pakhtun brother, You may forget about the lands and seas of the world.I am thankful to Allah for having created me among the Pakhtun nation.”
His poetry is about humanism, and the search for truth. It is about self realization. “I want to see my people educated and enlightened. A people with a vision and a strong sense of justice who can carve out a future for themselves, in harmony with nature”.
Ghani Khan was not just a poet. He was a painter and sculptor. About his paintings, he once said “From the very beginning I have only drawn faces. I don’t draw anything else. I think it [the rest] is all a lot of waste of time. You see I want to get the personality of the person into the paper. And that you can only show through his eyes, his face.”
Despite touching the glories of fame and sagacity, he sees himself neither as a poet, nor as a sculptor or painter but perhaps only as a plagiarist who very humbly glorifies, the work of another artist, the real creator, who he calls Al-Musavvir (The Artist) and Al-Jameel (The beautiful).
Ghani khan possessed such a great wisdom that he could see things in their true colours. His poetry at times reads like the description of the secrets and mysteries of life. For him, life without an objective has no meaning. Death is the manifestation of the kindness of the Creator for man. He sees life in the eyes of death because it is death, which unites man with God and is proof of God’s love and mercy for mankind. He further says,
“I do not believe that death is the end of life, because ecstasy does not end with the end of wine in the Jam.” With these bearings in his mind, Ghani Khan died on March 15, 1996 in Peshawar and was buried by the side of his mother in his ancestral graveyard near Utmanzai, Charsadda.
O'Lord! What a mad I were to love just an idea,
Being drowned in the sea just for a ruby that I love.
O'Lord! What a rapture is this that I lost my sweetheart,
Or, I was charmed by the broker of the eyes of my beloved.
I couldn't gulp down the sea, so I had a hand-cups of it,
Since I was incapable to love the sun, I loved the crescent.
As my bosom couldn't store, I put them up in my dreams.
When I faced my beloved, I was charmed by the tastoo-mark
Neither excitement of the youth, nor delight of the wine.
I have, infact, fallen in love of an idea of my beloved's eyes
Did I hear laila calls for the prayers, or the Praise of Bilal,
Or I loved the lingling of the anklet bells of my beloved
Was it the moth delighted in darkness the name of candle;
Or I have fallen in love of an idea of my beloved's eyes.
Whether the grasshopper saw the shadow of sun in a dewdrop;
Or my sweetheart smiled at me in any dreams?
This article was posted in 2014 in
" Pakhtoon old culture".
مناجات = ۱) دعا، التجا، عرض ۲) هغه نظم چې د خدای پاک ستاینه او خپله عاجزي پکې وړاندې شوې وي
شګوفه = د ګل غوټی، ناغوړېدلی ګل، خوغاړه
ارغوان = ارغمان، يوه غرنۍ ونه ده چې ګردې پاڼې لري او ګڼ سور ګلان کوي
کړيکه = چغه، نعره (ناره)، کريکه، تېز او اوږد غږ (آواز)
پلټنه = د فوځيانو جته، پلاټون
حماسه = قصیده، بولله
نسيم = د ګهیځ (سهار) نرم شمال
پېچومه = ۱) د غرهٔ پېچداره لاره ۲) پورته کېدنه، ختنه، جګېدنه، لوړېدنه، مخ په لوړ، مخ په پورته ، ستغ ۳) جګه لاره
پڅه = خوله اړولې، د تېره ضد (بډ)
بُوره = هغه ښځه چې بچی یې مړ وي، زوی مړې
لېچونه = د لېچ ډېرګړی (جمع)، لاس، لېچه، د لاس هډوکي، لېڅ
رغړېدلی = ۱) کولېدل، تيلېدل ۲) لټ پر لټ يا لوټ په لوټ کېدل ۳) غرغړه کېدل ۴) غولېدل، خطا وتل ۵) د دېوال چپه کېدل
کلا = قلا، قلعه، کوټ
مقتل = ۱) د وژلو ځای ۲) قصاب خانه
مورچل = سنګر، مورچه، خندق، څوکۍ
غبرګ = ۱) جوړه، دوه سره يو ځای، برغ، بغرګ ۲) جخت، نژدې
بګړۍ = پګړۍ، دستار، پټکی
پېړۍ = سدۍ، صدۍ، سل کاله، قرن
ازل = ۱) هغه زمان چې پيل يې نه دی معلوم ۲) ابتدا، لومړۍ ورځ
جلا = بېل، ګوښی، يواځې (تنها)، ځانله، جدا
ـ
ـ
مناجات - ښاغلی عبدالباري جهاني
ـ
لويه خدايه درنه غواړم ، بيا خپلواک افغانستان مې
هغه غرونه پټ په واورو ، هغه لعل د بدخشان مې
شګوفې مې د بادامو ، ګل غونډۍ او ارغوان مې
سره ګلونه د انارو ، کندهار غېږ د جانان مې
بوي د ګلو د نارنجو ، ننګرهار ښکلي زلميان مې
له آمو تر ارغندابه ، يوه کړيکه، يو ميدان مې
خدايه داسې وطن غواړم ، چې مې خپل پکې واکمن وي
چې قومونه سره خپل وي، د يوې ابۍ زامن وي
داسې ملک درڅخه غواړم ، چې مې خپلې وي پلټنې
غرونه خپل ، سيندونه خپل وي ، زموږ کېږدۍ وي پکې پلنې
چې په زړه د توپانو کې ، لکه غر هسې ولاړ وي
نه واورين ژمي یې مات کړي ، نه یې وېره له اهاړ وي
چې مې کلي ، چې ښارونه ، په پښتو راته ګړېږي
چې مې غرونه پښتو وايي ، په سيندونو کې بهېږي
چې په ليکم حماسې مې ، د ازل د شمله ورو
چې په اخلم جنازې مې ، د نړۍ د زورورو
چې ليلا پښتو مې نه وي ، زه د چا ښکلا به ستايم
زه به چا ته نظم ليکم ، زه به چاته غزل وايم
کومه ژبه به مې ستايي ، د کېږديو دنګې ښکلې
کوم نسيم به راته راوړي ، بوي د ګلو د سنځلې
خدايه پڅه خو یې مه کړې ، د خوشال فولادي توره
ترقيامته درنه غواړم ، پر اورنګ باندې مور بُوره
دې پېچومو ، دې دښتونو ، توپانونه دي ليدلي
د پېړيو سرکښانو ، پرې آسونه ځغلولي
له سکندره تر فرنګه ، مات لېچونه دي وتلي
پرهارونه یې خوړلي ، ککرۍ یې رغړېدلي
نن که يو بل سره وژني ، خير دی ، پوه به شي نادان دي
هاى قربان یې تر بګړيو ، زما اولس دی ، زما جانان دي
يوه ورځ به داسي راشي ، چې قومونه سره خپل وي
په يوه خوله به غږېږي ، يو به کور، يو به مورچل وي
ړندوي به غبرګې سترګې ، د لستوڼي د مارانو
نه به نوم د دُراني وي ، نه به څرک وي د غلجيانو
مونګ او موږ ، پختو ، پښتو به په يوه ژبه ګړېږي
سېب ، مڼه ، ونه او درخته ، سايه ، سيورى به يو کېږي
نه به لاس د مېړنيو ، د خپل ورور په وينو سور وي
نه به وينو ته څوک تږى ، د کاکا او د تربور وي
نه مرمۍ به پر کورونو ، د خپلوانو اوروي څوک
نه قبرونه هدېرې به ، په تربرونو ډکوي څوک
يو ملت ، يو به بېرغ وي ، يو به خداى ، يو به ايمان وي
يو وطن ، يو به لښکر وي ، يو قانون ، يو به پېمان وي
نه کلا به مو ټانکونه ، د پرديو شي ويشتلاى
نه واسکټ به د مرګي شي ، څوک په ځان کې اچولاى
دا وطن به وي د خپلو ، دا به مینه د ورورۍ وي
دا هېواد به وي د سولې ، دا به کور د خپلواکۍ وي
په يوه آواز به وايو ، ترانې د پخوانيو
په يوه ژبه به ستايو ، کارنامې د مېړنيو
دا کلا د مسجدي ده ، دلته کور د ايوب خان دی
دا مقتل د شاه شجاع دی ، دا مورچل د اکبر خان دی
دا وطن د پښتنو دی ، دا وطن دی د تاجکو
دلته کور د هزاره دی ، دلته اور دی د اوزبکو
له پېړيو دلته اوسي ، په پېړيو به اوسېږي
په ازل کې سره خپل وه، په قيامت به جلا کېږي
ـ
Subject: Translation of Ghani Khan's poem ' Bacha' or King:
Kind regards,
Jan Nisar
Translation of Ghani Khan's poem ' Bacha' or King:
King
What good is the world’s kingship?
Why multiply your cares?
It’s hard to weigh justice –
You’d make this more that less.
Don’t you have enough worries
That you seek the world’s troubles?
What would you do with such a throne
As makes you weep night and day?
In a large herd of mules,
The great mule leads the rest –
A great king of beasts
Is the greatest beast of all.
This world – a dog’s tail –
Cannot be straightened or mended;
With a black cat’s body
It blackens more with washing.
A kingdom is created
When half men starve and half die;
When one man feeds the flesh
Of another to dogs at home.
What would such life mean
That you either kill or die?
Where are your fruits and roses?
You keep a garden and kill the nightingale?
Lord, if you grant me
Kingship of the world,
I’ll hurl it out of home
Like dung on a dunghill.
These couple of living moments
I cannot spend in brawls;
Over this pot of cruelty,
Lord, place another lid;
Just give me some flowers
And a lovely sweetheart;
A little garden
On the riverside;
So I may sit on the bank
In the cool shade of a weeping willow
And write with cheer
Some pleasing ghazals –
Now plead to the beloved,
Now curse and taunt the Mullah;
Praise the cup and the cupbearer
To a farmer full of turnips;
And to you, my lord,
Complain like a child.
Now warm and lively hope,
Now burnt out sighs,
Now rhythm and music,
Now chalice and love –
Immersed in a colorful world,
Oblivious of the world.
Give rule to those
Who can endure its force;
With the hand of a butcher
And character of a snake,
Who can sacrifice to themselves
The blood of their brothers;
Who can both eat and digest
The flesh of the poor.
The head carrying the crown
Is the one that kills like a plague;
That roars and tears like a panther
And frightens like a ghost.
The throne cannot be taken
Without sword and hangman;
The more kings there are,
The world is worse for it.
A great king is a great curse
Who thrives on the curse of blood.
Kingship is like fire
And thrives on burning.
Lord, be gracious to us
And keep us from this calamity!
Find a great ass somewhere and
Load it with this bag of gems.
Just beg him once, Sahib,
On my behalf and say,
‘Watch, you pimp’s ass, don’t
Strike Ghani with a kick.”
Hyderabad Jail
—
Translated from Pashto by Taimur Khan
دپښتنواوبلوڅانوترمنځ هیڅ ډول ښخړه نشته، پښتانه په خپله خاوره اوبلوڅان په خپله خاوره مېښت .سترایالتي وزير
دپاکستان ترجوړېدوترمخه پښتانه اوبلوڅان په خپلوخپلوسیموکښي پراته دی .نواب ثناء زېري
پښتنواوبلوڅوترمنځ دسندهیانواوکډوالوپه شان شخړه نه ده روانه چي یوله هنده راغلی دی بل په خپله خاوره مېښت دی.دپښتون کلتورورځي دستورې ته وینا
راپور:. ملک رمضان ارماني
په کویټه کښي پښتونخواملي عوامي ګوندترنظارلاندي دپښتون کلتورورځي لمانځلودستورې ته دویناپه مهال په دپښتون بلوڅ ګډایالت سترایالتي وزیرنواب ثناء الله زېري وویل چي دبلوڅواوپښتنوترمنځ هیڅ یوډول شخړه نشته له پېړیوپېړنوڅخه پښتانه په خپله خاوره اوبلوڅان په خپله خاوره مېښت دی.دپښتنواوبلوڅوترمنځ په سندهـ کښی داوسېدونکي سندهیانواودکډوالوپه شان شخړه نشته. هلته له هنده راغلوکډوالواودسندهـ اوسېدونکي سندهیانوشخړه روانه ده .هلته کډوال له هنده راغلی دی .دلته ترپاکستان دجوړېدوترمخه پښتانه پخپله اوبلوڅان پخپله خاوره مېښت دي.نوموړي وویل چي پښتانه اوبلوڅان داوخت له ترهګري سره مخامخ دی ترهګردټوپک په زورخپله خوښه په دې قامونوتپل غواړي ددې رواني ترهګري مخنیوي دپښتون بلوڅ قامونوترمنځ دیووالۍ په ترڅ کښي کېدای شي.پکاردی چي په ګډه دترهګری مخنیوی وکړو.نوموړي وویل چي پښتون یوډیرلوې قام دی.نن دپښتون کلتورورځ لمانځلوپه دستوره کښي مي ګډون وکړی.ډیرخوشحاله شوم هرخواته خوشحالي ده.پکاردی دغه خوشحالي دغه شان دوام ولري.زه دبلوڅانوله اړخه وخپلوپښتنووروڼوته دپښتون کلتورورځ په لمانځلوتبریکي وړاندي کوم.دلته پاکستان کښي مېښت پښتون بلوڅ سندهی پنجابی اونورقامونه خپل کلتورلري .ژوندي قامونه خپل کلتورخوندي ساتي.کوموقامونوچي خپله دستورژندی اوخوندي ساتلي دی.هغه قامونه دنړۍ په مخ کښي ژوندي پاته دي.اوکوموقامونوچي خپل کلتوردلاسه ورکړي دی هغه قامونه پناه شوي دی اوله منځه تللي دی.ودې دستورې ته دپښتونخوامیپ ایالتي مشرانواومرکزی مشرانوترترڅنګ دجماعت اسلامي اودوکیلانومشرانوهم ویناوي وکړې.
یادګیرنه دراپوربشپړه برخه به ماخوستن خوره کړمع
د لیکنې هر ټکی د لوستلو وړ دی!
هم بوره، هم بدنامه... / نجيب ننګيال
د چارو ادارې د يوه کوچني مامور په نوم يو بې لاسليکه، بې ټاپې او بې مانا کاغذ ګوټی راوتلی. په فسبوک او رسنيوانډوخر جوړ دی. چې هله په ارګ کې قومګرايي روانه ده. پښتانه مقررېږي او قومونه شا ته غورځول کېږي. دا چيغې په دومره سپين سترګۍ او په دومره شدت وهل کېږي چې ته به وا رښتيا همداسې ده. دا دروغ په دومره مهارت ويل کېږي او دا دسيسې دومره په شد و مد جوړېږي چې اوس د دروغجن په خپلو دروغو د رښتيا عقيده جوړه شوې. کټ مټ لکه زمونږ د کلي غلام نبي. غلام نبي يو لېون ډرت ټوکي شی و. چې د کلي هر مجلس به يې په خپلو درواغو او ناپړيتو تود کړی و. يوه ورځ يې کړه. زه ماشومانو ته هم دروغ وايم. چېرته چې ډله ماشومان وګورم. ور غږ کړم چې ورشئ هغه کوڅه کې خيرات دی. وای ټول منډې کړي. داسې منډې چې د کلي له بر سره هم ماشومان په ځغاستو وي. اخر مې شک شي چې رښتيا به خيرات وي. زه هم پسې منډې کړم. په خوار پښتانه د قومګرايۍ او تعصب تور کټ مټ همدغه کيسه ده. حال دا چې همدا اوس د چارو د ادارې يواځې ۲۵٪ سلنه پرسونل پښتانه دي. تر ۶۲٪ يې زيات تاجک او پاتې يې نور قومونه.
ښه شوه چې ولسمشر نن د قضيې په اړه اعلاميه خپره کړه. دا سړه کيسه يې بيا توده کړه او څارنوالۍ ته يې په دې اړه د څېړنو هدايت کړی. د مخکښ کيسه بايد وڅېړل شي او سمه وڅېړل شي. خو له همدې ورځې دې حساب پیل شي. چې څوک، په څومره شمېر کې، چېرته کار کوي؟ نور بايد دا حساب واضح شي چې حق د چا خوړل شوی؟ زياتی له چا سره روان دی؟ مخکښ او نورزی په پښتنو ور تاوانول به له پښتنو سره جفا وي. مونږ د نورزي پښتو پالنه او نرتوب د تشويق په برنامه کې ليدلی. چې له کاناډا او امريکا يې څوک را وغوښتل او چېرته يې مقرر کړل؟ حقيقت خو دا دی هغه خلک چې په پښتنو ور تاوان دي، پښتنو ته يې ګټه نه، بلکې تاوان رسېدلی. يواځې دومره يې کړي چې په سخته کې يې پښتانه ځان ته سپر کړي، خو په بخته کې يې اړيکې له تجارته نيولې، تر پروژو او له پروژو نيولې د ګيلاسونو تر ټنګولو او د راز و نياز تر مجلسونو بېرته له همدې ټلوالې، له همدې جنګسالارانو او مافيا سره وي.
راځئ حساب وکړو. ولسمشر غني په پښتنو تاوان دی. محقق او دوستم يې فاشيست او متعصب بولي. تر ټولو باوري خلک يې سلام رحيمي، نادري او کامله جانه دي. هغوی چې قران ورته ونيسې ټکی پښتو به و نه وايي او نه پرې پوهېږي. بله باوري کړۍ يې د زهرا جانې ده، چې د ملګرو ملتونو په چارو کې يې ارشده سلاکاره ټاکلې. يو ورور يې وزير دی. بل يې...... او بل يې.......که مقررۍ دي، که پروژې او نړېوال سفرونه. ټول د دوی په لاس کې دي. خپله خوښه يې ده. که ارګ کې د شهروندۍ دېوالونه جوړوي او که د مدني فعالانو په نوم خپلو همنوعو ته مېلمستياوې. هغه چې د ولسمشر يوه مکمله کاري ورځ ور سره ضايع کېږي او په دې يې غولوي چې ګويا ولس يې ورته را ټول کړی. خپله د ولسمشر مېرمن اغلې بي بي ګل قسم کړی چې له کومې پښتنې ښځې سره به ونه ګوري. دفتر يې تر ۲۰۰ مليونو پورې بوديجه لري. سهار ماښام د ښځو کنفرانسونه، مجلسونه، سفرونه او هره ورځ د ښځو د توانمندۍ سيمينارونه وي. مفشن هوټلونه وي او کابل مېشتې نجونې چې ټول له يوه نسله او يوه جينيټيکې نقشې راوتلي وي، پکې را ټولې وي. هغوی چې نه يې جګړه ليدلې وي، نه ولږه او نه کورنی تاوتريخوالی. خبره چې د ښځو د مظلوميت شي. خبره چې د پښتنو نجونو او پښتنو ښځو شي. بيا لکه شربت ګله، په يوه کال کې د د ولسمشر حکم لاس په لاس ګرځي، کور نه ورکول کېږي. کله يې کرايه دار کور ته ولاړ وي او کله يې ماشومان له ښوونځي ورته را شړلي وي. اوس که لومړۍ مېرمنې ته ووايې، چې دا خو هم ښځه ده. د ښکلا يې په ټوله نړۍ نوم دی. د مظلوميت په کيسو يې د نېشنل جيوګرافيک يهوادانو هم وژړل. ستاسې زړه ولې نه پرې خوږېږي؟ دلته مو ولې د ښځو د توانمندۍ کيسه هېره ده؟ مجبور د استاد رباني خبره درته وکړي، (حيف که پشتون است!). خپله ولسمشر غني په دې وياړي چې پښتنو ته يې کار نه دی کړی. مشرقي او جنوبي ولايتونو ته يې پام نه دی کړی خو د باميانو او هرات لپاره يې د لسګونو پروژو پرانسته وکړه. يو څوک چې خپله په دې اعتراف کوي چې هغوی چې رايه يې راکړې کار مې نه دی ورته کړی، برعکس هغوی چې رايه نه ده راکړې ډېر کار مې ورته کړی. د نړۍ په سياسي تاريخ کې به شايد دا بيخي عجيبه وي چې سړی دې د خپلو رايو او پلويانو له حوزو برعکس هغو سيمو ته توجه وکړي چې رايه يې نه وي پکې اخيستې. هغه څه چې د سياستوال مرګ شمېرل کېږي. په دې چارې باوري يم ولسمشر خپل مخالفين خپل نکړای شو، خو خپل پلويان يې هم د لاسه ورکړل. دا خو بيا دا خبره په اثبات رسوي چې په افغانستان کې تر ملاتړه د مخالفت قېمت لوړ دی او ډېر امتياز پرې اخيستل کېدای شي. لرې به نه ځو. د ولسمشر غني له خپلې پلرنۍ سيمې به يې را پیل کړو. په تېرو ۱۵ کالو کې په لوګر کې نسبي امنيت و. که نور څه نه و، لږ تر لږه د کابل-لوګر لاره خو خوندي وه. له ولسمشره نور پښتانه څه چې ان خپل لوګر له ياده ووت. کټ مټ لکه کرزی چې له ولسمشرۍ وروسته کندهار ته تللی و. هلته خلکو د برېښنا غوښتنه کړې وه. ده ورته ويلي زه درسره يم. په حکومت به فشار واچوو چې کندهار ته برېښنا ورکړي. خو هيچا و نه پوښت او نه دی په دې خبره خجالت شو. چې تر دا پرونه دې سره و سپين هر څه په لاس کې و، ولې دې مزي نه ورته را غځول؟ چې نن د کندهار د حقونو چيغه وهې. کټ مټ ټوکه به سبا ولسمشر غني هم کوي. له بل حکومته به بيا لوګر او پښتنو ته حق غواړي.
په پښتنو بله تاوان مهره حنيف اتمر دی. چې له مزاره پرې عطا را بو کړی نه وي، ده بيا واخته خپل فيسبوکي عملياتي ټيم فعال کړی او د ننګې غوښتنه کړې وي. پښتانه ځوانان يې په دې غولولي وي چې ځه درې سوه ډالره اخله، زما ننګه کوه. نور يې دا فکر نه وي چې همدا ماسټر، تکړه، د فکر او خبرې ځوان چې تا په درې سوه ډالره استخدام کړی، له کاره دې غورځولی او د فسبوک تر دوه کرښې ليکنو دې محدود کړی، ولې يې په يوه سم او همدا ستا په اصطلاح (ستراتيژيک) ځای کې نه مقرروې؟ هغه يې هم بيا ليست په فيسبوک پسې خپور شي. د حيثيت او احساس ځوان به يې په (فسبوک چلوونکي) بدنام کړی وي. مونږ خو چې ګورو چېرته چې لنډغر دی. چېرته چې مجاهد زاده ګان دي. چېرته چې د پروژو او مافيايي کړيو غله دي. سر يې له امنيت شورا راوتلی وي. هم زري موترې لري. هم ګارډان او هم حيثيت. پښتون يې بس دې ته کېنولی چې د عطانور او صلاح الدين رباني په ځواب کې په فسبوک پوسټ ورته وکړي. کاريزما يې معرفي کړي او د نامحسوسو ستراتيژيو په ډنډوره د سړو مغزو اتل ځنې جوړ کړي. کله يې د جلال اباد د جګړې اتل کړي او کله هم پاکستان انزوا ته د کشولو مغز متفکر. هيچا ور څخه و نه پوښتل. چې جناب اتمر صيب! په ورځ کې څوک ټکي پښتو وايې؟ څو مکتوبونه پښتو امضا کوې؟ څومره پښتانه دې په بورسونو ولېږل؟ څومره دې په بهرنيو اتشو کې مقرر کړل؟ څومره د پوليسو؟ څومره د امنيت؟ څومره د اردو ليکو ته ننويستل؟ نوم د پښتنو بد دی. مشر د پښتنو بلل کېږي. خو د يوه توت ګټه يې هم پښتانه ته نه رسېږي.
د پښتنو تر ټولو مهم او په کليدي پوست ناست سړی بيا معصوم ستانکزی دی. چې دا اوس هم رک روغ دی. خو د ټلوالې له ډاره امسا ګرځوي. ځان ټپي ښئي. تر څو د سولې د شهيد مرګ پرې تاوان نشي. په تېر دوه کلن ماموريت کې دی نشي ثابتولی چې رئيس خو څه، امر خو څه، بلکې د امنيت يو عادي کارمند يې هم مقرر کړی وي. يو څوک چې په يوه پېښه کې ټپي شي. له مقتول سره په يوه مجلس کې وي. هغه دا نشي ثابتولی چې زه مجرم نه يم او دومره لېونتوب به څوک وکړي چې د ځانمرګي په يو مترۍ کې ودرېږي؟ نو هغه به يو خوار، در به در، د لسو بلاګانو په خوله کې پروت پښتون څه وژغورلی شي؟ هغه ستانکزی چې د تلفون مزي يې دومره غير مصوون وي چې خبرې يې د ورځپاڼو ژورناليستان اوري او په دا سبا يې طالبانو سره په اړيکو تورنوي. دی بېرته وضاحت ورکوي، چې دا دروغ دي. خبره يې د رد او تايد تر کچې وي. سهار ماښام يې دولسم پاسان د لارو او کوڅو هلکان په فاشيزم تورنوي. په لويو لويو قضيو کې يې دخېلوي. عکسونه يې چليپا کوي. خو دی يې په وړاندې خاموش ولاړ وي. لکه فالج وهلی ناروغ چې له ځانه مچ نشي شړلی. نو نورو ته به يې څه خير و رسېږي؟ مجال و، چې د امرالله صالح په رياست کې د صالح خو څه چې د شهيد (!) مسعود نوم چا بې اودسه اخيستلی وای. يوې رسنۍ او ورځپاڼې خو دې څه پسې ليکلي وای. پښتانه به له مجبوريته خپل شکايت له پېښوره په چاپېدونکې مجلې نوښت او يا دطالبانو په څرک او توره بوره کې خپراوه. ځکه په دې پوهېده چې په کابل کې په امرالله صالح د انتقاد انجام به څه وي.
د اکرم خپلواک وضعيت دې په همدې ډول. د پښتانه په نوم يې خوري. د پښتنو په سهم ناست دی. خو قسم يې کړی چې د پښتانه لار ورکي ځوان درد به پرې دوا نشي. که يو نيم چېرته مقرر کړي هم، ټول عمر يې احسان پرې بار وي. ته وا تنخا له خزانې نه اخلي، دی يې له جېبه ورکوي.
ملي مشر خو هسې هم (ملي) دی. هغه سره د پښتنو غم يواځې هغه وخت پيدا شي چې زندان ته ولاړ شي او يا يې کور بمبار شي. نور يې غمه نکوي چې څومره ښوونځي يې تړلي، څومره ځوانان يې بېکاره دي، څومره سرکونه يې ويجاړ، څومره يې وژل کېږي او څومره يې له روغتيايي خدماتو لرې دي. بېچاره تر بر پښتنو تر پولې اخوا پښتنو ته ډېر ځورېږي. اختر يې د کندهار، هلمند او پکتيا په ځای د اديب فهيم په کور کې وي. په سپينه ږيره يې له هلکانو سره د يارۍ تارونه غزولي وي.
له احدي خو نوره د ننګ تمه ولاکه کېږي او د داودزي خو دوهم نوم ټلوالګر دی. کار يې يواځې له سفيرانو او مدني هلکانو سره ليدل دي. ټوله ورځ په دې پسې توس وهي چې د خپلې حجرې او فلايټونو خرچ وباسي.
حکمتيار بېچاره د خپلې جګړه ايزې ماضي په سپينولو بوخت دی او سياف کاکا هغوی ټول کافر بولي چې مسعود شهيد نه بولي او مجاهدينو ته غله وايي.
رښتيا خبره دا ده چې پښتانه د رهبرۍ له شديد فقدان سره مخ دي. هم بوره هم، هم بدنامه. په زندان کې خپله بندي دی. په ارګ کې يې ژبه زندۍ ده. په ښار کې يې په کاليو ملنډې وهل کېږي. په تذکره کې يې نوم او هويت سم نه ورته ليکل کېږي. هم وژل کېږي او هم قاتل بللی شي. قلمدان لري، خو قلم يې بل څوک چلوي. دومره ځپل شوی. ذليله شوی. چې غټ پټ معين به وي. د خپل دفتر له چوکيدار سره به د هغه په ژبه غږېږي. تر څو د متعصب تور پرې و نه لګېږي. له ولسمشره يې نيولې د بازار تر دوکانداره، پښتون د احساس کمترۍ او محافظه کارۍ په مرګوني مرض اخته دی.
بهرني سفارتونه، اتشې، علمي او اکاډيميک بنسټونه، تعليمي بورسونه، ډګروالۍ او جنرالۍ، د بيا رغاونې پروژې، رسنۍ، وياندان، د اولمپيک مډالونه، زري موټرې، لوړ اپارتمانونه، د دوبۍ او ترکيې سوداګرۍ.... هر څه د دوی دی. خو متعصب پښتون دی. د خدای پار دی. د اطلاعاتو او کلتور وزارت ۸۵٪ پرسونل ناپښتانه دي. د بهرنيو چارو وزارت ۸۰٪ پرسونل ناپښتانه دي او اکثريت يې له يوې ولسوالۍ پنجشېر دي. د ملي امنيت هر دوهم کارمند پنجشېری دی. د کورنيو چارو په دوه لکيز پرسونل کې يواځې د محلي پوليسو برخه پښتانه ته رسېدلې. تر څو د جګړې په لومړۍ کرښه کې ځان سپر کړي او په کلي ولس کې يې په دايمي دښمنۍ واړوي. د ملي دفاع وزارت خو يې بيخي په ميراث رسېدلی. د بشر حقونو په ټول کميسون کې يواځينی پښتون يې مولوي عبدالرحمن هوتک دی، بل يې قسم کړی که ځنې مقرر شي. د اجرايه رياست، د لومړي مرستيال، دوهم مرستيال، لويې څارنوالۍ، ښوونې روزنې، د احوال نفوس لوی رياست او........ کيسه همدغسې.
۵۲ کابل مېشتي وياندان دي. ۵ يې په پښتو خبرې او ليکل نشي کولی. خو له دې ټولو سره سره ما سره مې هره ورځ د وزير په دې جنجال وي چې ولې په دري خبرې نشم کولی. حال دا چې زه په پښتو خبرې له تعصبه نه کوم. بلکې دري مې سمه زده نه ده. په پښتو پيغام په ښه ډول رسولی شم. غم دا دی چې پښتون وياند کېږي. بايد دواړه ژبې يې زده وي. مونږ ته دواړه ژبې شرط شي. خو که بل څوک راځي، خير دی يوه ژبه هم کفايت کوي. زبان خو وسيله افهام و تفهيم است. که اکثريت پرې پوه نشي هم، هيڅ پروا نکوي. يوه ورځ مې په فيسبوک خورا په احترام له نادر نادري هيله وکړه چې ولې يې د تذکرو په ازموينه کې په پښتو پارچې نه دي وېشلي او ټولو ته يې له يوې مخې دري پارچې ورکړي. په دوهمه ورځ يې له وزيره زما د منفکۍ غوښتنه کړې وه. دا يې د امريکا له هارورډه فارغ التحصيل ځوان، چې په ستراتيژيکو اړيکو کې د ولسمشر سلاکار و. هغه دومره خودخواه شي چې په يوه مشروع او قانوني غوښتنه دې له دندې لرې کوي، نو که تر دې پورته دې ورته وويل، ممکن و دې وژني هم. د طالب هسې نوم بد دی. دلته د هر چارواکي په باطن کې يو طالب پټ دی. چې په سخته کې ځنې څرګندېږي. کی را زور داد که ظلم نه کرد، و کی را زر داد که سود نه خورد.
دا دومره لويه سريزه مې د دې لپاره وليکله چې وخت راغلی حساب وشي. له ټولو سره وشي. هر څه سره پرتله شي. مونږ په ټولو کې راضي يو. دا وېش که په هر معيار کېږي، و دې شي. که په شهيدانو او قربانيو د واک او څوکيو وېش وي، نو د دې نظام لپاره يواځې د هلمند د سنګين ولسوالۍ ۹۰۰۰ تنه وژل شوي. په کونړ او لغمان کې هديرې د ولايتونو په نوم شوې. چې سرتېري په کوم ولايت کې شهيد شي، د هغه ولايت په نوم يې هديرې ورته جوړې کړي. که خبره د شوروي خلاف د جګړې وي، نو مسعود يواځې شېر پنجشېر و او يواځې د پنجشېر دره يې ساتله. مونږ ته د ټول وطن ساتل را په غاړه و. د جګړې ټول زور په مشرقي او جنوبي ولايتونو و. تر ټولو ډېر شهيدان، ډېر کډوال او ډېر معلولين همدغه سيمې لري. که وېش د نفوس په سر وي، هم دا ګز دا ميدان. که وېش د کدرونو او تحصيل يافته و، په سر وي، هم يې منو. د پښتانه ماسټران بې وظيفي ګرځي. د نورو دولسم پاسان رئيسان دي. يوه ورځ مې په چارو اداره کې د تشويق برنامې د بشري سرچينو رئيس مصري خان ته ويل. وا سړيه ماسټري لرم. له تېرو ۶ مياشتو بېکاره ګرځم. ستاسې د تشويق برنامې ته مې سي وي در لېږلې. ولې مې نه شارټ ليست کوئ؟ وای ته له کوم ځايه فارغ يې؟ ما ويل له پېښور پوهنتونه. ويل مونږ د پېښور فارغين نه نيسو. دې ته وايي بې جرمه مجرم. سړيه ولې؟ په کوم دليل؟ که خبره ولسمشر، حکومت او نظام ته د ژمنتيا وي. نو تر ټولو ډېر ګواښونه مو ومنل. تر ټول ډېر خطر او تهديد ته مو ځان ورکړ. ۶ مياشتې مسلسل مو د ولسمشر کمپاين ته پاڼې تورې کړې. د همدې ولسمشر بريا ته مو خوبونه په ځان حرام کړي و. په نيمه شپه مو د طالب له لاسه کډه را وکړه. د دې وطن له هر درد سره مو څړيکه احساس کړه. د هر خاين کيسې مو رسوا کړې. اخر مو حيثيت دا شو؟ چې ان وطن سره زمونږ په وفادارۍ شک کېږي؟
په ولايتونو کې خو بې امنيتي بهانه شي. راځئ همدا کابل را واخلئ. کومې سيمې يې ښې جوړې دي؟ د کومو ساحو کوڅې پښې، برېښنا دايمي، انټرنيټ موجود، ښوونځي فعال او د ښاروالۍ خدمات سم دي؟ اخوا ان تر جبل السراج او ګلبهاره کوڅې پخې او سرکونه پاخه شو. خو د ارګ په زر مترۍ کې د هود خېلو، کارت نو، بګراميو، تره خېل، پلچرخي او ده سبز سيمې د کليو تر کچې اسانتياوې هم نلري. په ژمي کې په خټو ککړ او په اوړي کې يې له ګردونو مخونه نه ښکاري. د برېښنا، ښاروالۍ، نوري فايبر او نورو خو نوم اخيستل هم ګناه ده. ښوونځي يې کنډوالو ته ورته وي. نه يې نظم وجود لري، نه معلم. تر ټولو ګڼ مېشتې سيمې دي. تر ټولو ډېر عايد حکومت ته ورکولی شي. خو تر ټولو کمه پاملرنه ورته کېږي. دا ځکه چې که پښتون د خپل حق غوښتنه وکړي، متعصب بللی شي.
د ولسمشر دربار ته که د زهرا نادري او کامله جانې د ټيپ خلک ورشي. په ملا ورته کړوپ شي. خو که شملور او سپين ږيري پښتانه د خپل نړېدلي کور، ويران سرک، وچکالۍ وهليو باغونو، ولږ او بېکارۍ وهلو ځوانانو شکايت ور وړي، بيا چيغې پرې وهي. زړه يې بوټ وباسي. تر څو بيا کله هم ارګ ته د راتګ جرات ونکړي. بيا کله هم خپل حق ونه غواړي. جالبه دلته ده. چې په تېرو درې کالو کې چې ولسمشر غني د کومو پښتون مېشتو ولايتونو سفر کړی. ټول يې د امنيتي قرارګاوو او امنيتي وضعيت د څېړنې په موخه کړی. چې ارګ ته خطر ځنې پېښ نشي. خو برعکس باميان، هرات او مزار ته د پروژو د افتتاخ په موخه ځي. يا د يکاولنک او دره صوف سرک قير کېږي، يا د شهيد مزاري د هوايي ډګر پرانسته وي، يا د کچالو د حاصلاتو نمايش وي او يا هم د سلما بند افتتاح. ټول بندونه به جوړ شي، خو د پکتيا د مچلغو او د کونړ بند به جوړ نشي. په مس عینک به کار پيل نشي او د کابل- جلال اباد دوهم سرک به قير و نه وينې. پښتون به د ډوډۍ څښتن نشي. پښتون ځوان ته دنده ورکول به احسان وي، خو نورو ته به د امتياز په شکل ورکول کېږي.
تر څو چې دا حساب له سره ونشي. تر څو چې هرې سيمې او هر قام ته د نفوس په تناسب برخه ور نکړل شي، دا وړۍ نه شړۍ کېږي. پښتون به هم مړ وي، هم پړ.