سربل او وستربل
[22.Mar.2022 - 15:32]لاندېنۍ قاعده ډېرو پښتنو ته جوته نه ده.
نومونه (اسمونه) لکه:
.
لنډیځ
بندیځ
وړاندیځ
ختيځ
څلوریځه
سلیځه او
لوېديځ
په (ځ) لیکل کېږي او ډېری خلک یې په (ز) ليکي، څه چې ناسم دی.
په
یز یا
ییز
يوازې هغه ستاينومونه (صفتونو) لیکل کېږي،.چې له نومونو رغېدلي وي لکه:
ټولنيز (ټولنه + یز)
سولییز (سوله + ییز)
.
دلته بیا کله (یز) او کله (ییز) کاروو؟ لکه په ټولنیز کې (یز) او په سولییز کې (ییز). نو دا ولې؟
لومړی باید (خپلواک غږ) او (بېواک غږ) وپېژنو.
.
خپلواک غږ = په پښتو ژبې کې اووه (۷) خپلواک غږونه دي
.
هر هغه اواز چې یو ځل له کوم ځند او بندښت پرته له خولې څخه راوځي لکه:
.
ا، ه، هٔ، ې، ي، و، و
.
بېلګې
الف (ا) لکه ام، تار، سبا
.
ګرده هې یا زور (ه) لکه مېږه، بیزه، ښځه
زورکی (هٔ) لکه اوبهٔ، پهٔ، تهٔ، زهٔ => د بارګلۍ د پوهنغونډې (seminar) د پرېکړې (فیصلې) له مخې د زورکي بڼه دا ده (هٔ)
.
اوږده یې (ې) لکه ادې، خواښې
.
څرګنده یې (ي) لکه سړي، منګي
.
اوږد واو لکه په کور، خور، مور کې
.
لنډ واو لکه په نوم، زوم کې
.
بېواک غږ = هغه اواز چې له خولې کوم ځنډ پرته له خولې څخه نهٔ راوځي
.
ب، پ، ت، ټ
ج، چ، څ، ځ، خ
د، ډ
ر، ړ، ز، ژ، ږ
س، ش، ښ
غ
ک، ګ
ل
م
ن، ڼ
ھ (بېواک هې) لکه په هېواد، ویاړ، کار کول
.
هغه نوم چې په خپلواک غږ پای ته رسېدلی وي، نو ستاينوم یې بیا (ییز) لیکل کېږي لکه:
.
له سوله نه = سولییز
له سیمه نه = سيمييز
دا چې ټولنیز ولې په (یز) لیکو او نه په (ییز)، سره له دې چې په خپلواک غږ رسېږي، دا یوه استثنا (پرته والی exception) ده.
.
که نوم په بېواک غږ پای ته رسېدلی وي، نو بیا یې ستاينوم په (یز) راځي لکه
.
له اړخ نه = اړخیز
له دود نه = دودیز
له غږ نخ = غږیز
.
په دې برخه کې دوه ځانګړي توپيرونه:
.
ختیځ = نوم = East
ختيز = ستاينوم = Eastern
.
لوېديځ = نوم = West
لوېدیز = ستاینوم = Western
.
بېلګې:
.
۱) د دې هېواد په ختيځ کې ګرمي ده او په لوېديځ کې یې ساړه دی.
۲) د دې هېواد په ختیزو سیمو کې ګرمي ده او په لوېدیزو سیمو کې ساړه دی.
ستاینوم سره تل نوم وي، چې د هغه حالت او څرنګوالی ټاکي.
سیمې په پورتنۍ بېلګه کې نوم دی، چې ستاينوم "ختیز " یې ټاکي.
.
سرچینې
۱) پښتو لیکنی سموم، اوستاد اسماعیل یون
۲) کامران منګل .
.................................
سربل او وستربل
لیک: کامران منګل
سربل (پیشینی) = سربل هغه وییکی (ادات، حرف) دی چې تر یو نوم د مخه راځي او په غونډله (جمله) کې د هغه حالت او دریځ څرګندوي. د سربل بېلګې:
.
(په)
(پر)
(د)
(تر)
(له)
(بې)
(و)
.
دي
.
وستربل (پسینی) = وستربل هغه وییکی دی چې په یوه غونډله (جمله) کې تر یوه نوم وروسته راځي. د سربل بېلګې
.
(پسې)
(پورې)
(سره)
(کې)
(باندې)
(لاندې)
(سربېره)
(لپاره)
(غوندې)
(کره)
(وروسته)
(څخه)
(دباندې)
(پرته)
(سره)
(نه)
(ځنې)
(راهیسې)
(پرته)
(ته)
.
دي
.
سربل + وستربل => بېلګې
.
(په) + (پسې) => (په) فاروق احمدزي (پسې) خبرې مه کوه
(په) + (پورې) => (په) چا (پورې) نه خاندم. ډېر (په) زړه (پورې)
(په) + (سره) => (په) زیار او زحمت (سره) بری حاصلېږي، (په) تېزۍ (سره)
(په) + (کې) => زه او کفیل (په) کوټه (کې) یو
.
.
(پر) + (باندې) => زه (پر) څوکۍ (باندې) ناست یم
(پر) + (سربېره) => (پر) دې کار (سربېره) نور کارونه هم لرم
.
.
(د) + (لپاره) => (د) خبره (لپاره) وخت نه لرم
(د) + (غوندې) => (د) مزدور (غوندې) یې وګټه
(د) + (کره) => (د) ابرار (کره) نه ځم
.
.
(تر) + (لاندې) => (تر) مېز (لاندې) پروت دی
(تر) + (پورې) => (تر) ښوونځي (پورې) ځم
(تر) + (وروسته) => (تر) غرمې (وروسته) راځم
(تر) + (څخه) => (تر) اغزي (څخه) ګل ښه دی
(تر) + (دباندې) => (تر) کوره (دباندې) ووځه
(تر) + (پرته) => (تر) فیصل غورځنګ (پرته) ښه سړی نشته
.
.
(له) + (سره) => (له) ابراهیم (سره) ځم
(له) + (څخه)/ (نه)/ (ځنې) => (له) فضل خان (څخه) مې کتاب واخیست. (له) یاسرعرفات (نه) مې کتاب واخیست. (له) ظهور (ځنې) مې کتاب واخیست
(له) + (وروسته) => (له) غرمې )وروسته) کور ته ځم
(له) + (راهیسې) => (له) پرون (راهیسې) کار کوم
(له) + (پرته) => (له) اوبو (پرته) ژوند ناشونی دی
.
.
(بې) + (څخه) => (بې) اوبو (څخه) ژوند نه کېږي
.
(و) + (ته) = (و) تا (ته) مې ووې
.
.
سرچینې:
.
د زیار پښتو پښویه، پوهاند ډاکټر مجاور احمد زیار، مخ ۱۳۲
پښتو لیکنی سمون، پوهاند محمد اسماعیل یون، مخ ۱۰۹
پښتو غږپوهنه او وییپوهنه، پوهنوال محمد صابر خوېشکی،۲۵ مخ
لیکمخ ☜ کتاب
لیکچه ☜ کتابچه
لیکاړی ☜ قلم
لیکدود ☜ املا
لیکمن ☜ کیبورډ
لیکدړه ☜ لوحه
لیک ☜ خط
لیکنه ☜ مکتوب
لیکوال ☜ کاتب
توری ☜ حرف
توري ✍ حروف
ویې ☜ لفظ
غونډله ☜ جمله
وینګ ☜ تلفظ
ژبدود ☜ ګرامر
ګړدود ☜ لهجه
کړ ✍ فعل
کړند ✍ فاعل
نامي √ نوميالی
مالدار √ شتمن
مالداري √ شتمني
ثروتمند √ بډایه
دعوه √ شخړه
جنګ √ جګړه
بعضې √ ځينې
ماهي √ کب
ماهیان √ کبان
تقريباً √ کابو
غذا √ خواړه
ترجمان √ ژباړن
ترجمه √ ژباړه
ترجمه کول √ ژباړل
بخشه √ بښنه
معلوم √څرګند
زیاتره √ اکثره ډېری
بیرون √ دباندې
خارج √ بهر
خارجي √بهرني
مظاهره √ لاریون
قرض √ پور
قرضار √ پوره وړی
غیب √ نادرکه
سخت √ غښتلی
قوي √ پیاوړی
ضعيف √ کمزوری
وحدت √ يو
والی
دعوت √ بلنه
دعوت نامه √ بلنلیک
درخواست √غوښتنه
درخواست نامه √ غوښتنلیک
تحقيق √څېړنه څېړل
جنګ √ جګړه
دعوه √ شخړه
تعقیب √څارنه
تحقيقات √ څېړني
دهقان √ بزګر
نجا ر . √ ترکاڼ
نجاري √ ترکاڼي
اخر √ پای
اول √ لومړی
شروع √ پیل
قديمي √پخوانی
چقو . √ چاړه
بخشش √ بښنه
لذت √ خوند
واقعه √ پېښه
موقعت √ ځای
شخص √وګړی
نفر √ کس
دوه نفره √ دوه کسيزه
زندان √ بندي خونه
ظلم √ تېری
کومک √ مرسته
کاریګر √ مزدور
اشپزخانه √ پخلنځی
اشپزي √ پخلی
اشپز √ پخلوونکی
اشپزه √ پخلوونکې
تاریکه √ تياره
اختیار √ واک
نوشته √ لیکل
تهديد √ ګواښ
سربلنده √ سرلوړی
مقدس √ سپېڅلی
سرمایه √ پانګه
سرمایه ګذاري √پانګونه
وعده √ ژمنه
مصرف √ لګښت
احسان √ نېکي
فیصله √ پريکړه
زخمي √ ټپي
جاسوس √ څارګر
جاسوسه √ څارګره
مرز √ پوله
خط √ کرښه
بېل √ یوم
جدا √ بېل
نزدې √ نږدې
تحفه √ ډالۍ
واحد √ یو "یواځنی
مصروف √ بوخت
مصروفیت √ بوختیا
هفته √ اونۍ
چابک √چالاکه ګړندی
مکمل √ پوره
مستقيم . √ سيده
بغل √ څنګ
بنیاد √ بنسټ
فروش √ پلورل خرڅول
حوصله √ زغم
حسد √ کینه
ترقي √ پرمختګ