میجر جورج
[24.Jan.2019 - 17:12]انګریزختیز پیژندونکی او دپښتو ژبې عالم او ګرامر پوه میجر ( جګړن)
هینري جیورج راورټي(۱۸۲۵-۱۹۰۶زیږدیز)
------------------------------------------------------------
جګړن هینري جیورج راورټي د۱۸۲۵ کال دمی دمیاشتې په ۳۱ نیټه د انګلستان دکارنوال او په بل روایت په فلموت نومي سیمه کې زیږیدلی دی.دده مور او پلار په اصل کې آیرلینډیان وو، نیکه یې اورا ورټي نومید او پلار یې پیټر راورټي په سمندري ځواکونوکې ډاکټر و.
میجر(جګړن) راورټي خپلې لومړنۍ زده کړې دخپلې زیږیدنې په سیمه کې سرته رسولي دي او بیا په ۱۸۴۳ زیږدیز کال کې بمبئي ته ولیږل شو او دانګریزانو په دریم نمبر پوځ کې یې دافسر په توګه دنده سرته رسوله.ده دهند په نیمه وچه کې په جګړه ایزو فعالیتونوکې ونډه واخیستله او په ملتان ،ګوجرات او دهندد شمالي سرحد ( اوسنۍ پښتونخوا) په سوات اوباجوړ کې یې هم دانګریزانو په پلوۍ جګړې کړي دي .نوموړی د۱۸۵۲ زیږدیز کال نه تر ۱۸۵۹ زیږدیز کاله پورې دپنجاب دسیمې دکمیشنر مرستیال په توګه دنده سرته رسولې ده.نوموړی په ۱۸۶۳ زیږدیز کال تقاعد ( ریتایرډ ) شوی دی.
په هغه وخت کې چې دهند پر نیمه وچه باندې انګریزانو راج چلاوه نو پنجاب او صوبه سرحد ( اوسنۍ پښتونخوا ) په ګډه سره یوځای دانګریزانو له خوا اداره کیده.
میجر راورټي که څه هم اکاډميکې زده کړې نه وې کړی، خو علمي استعداد او پوهه يې خورا زياته وه . هندوستان ته له ورتګ سره سم يې هندي ، پاړسي ،ګوجراتي او مرهټي ژبي زده کړې. راورټي د انګلستان له هغوپوځي افسرانو نه و،چي له استعماري چارو نه يې خپله پاملرنه د ختيځ فرهنګ مطالعې ته واړوله او په پایله کي د پښتو ژبي او ادبياتو د يو ستر اروپايي عالم په توګه و پېژندل شو.
میجر راورټی دپښتونخوا داشنغر دسیمې داوسیدونکي مولوي عبدالرحمن محمدزي اومیرزا محمد اسماعیل کندهاري نه پښتوژبه زده کړه .مولوي عبدالرحمن محمدزي زوړ انجیل ( اولډ ټیسټمینټ) چې په عبراني ژبه لیکل شوی و په پښتو وژباړه .
میجر جنرال راورټي دبینګال د ایشیا ټیک سوسائیټۍ سره هم خپله قلمی همکاري جاري وساتله او هلته یې ددغې سو سائیټۍپه ایشیا ټیک جرنال(ژورنال) کې یې ډیرې مقالې خپرې کړې . دده هغه مقالې چې په دغه جرنال کې چاپ شوي دی دادي :
۱ــ د پښتو او د هغو د ژبي د لهجو او دغه راز له زند او پهلوي او عبراني سره د دغي ژبي د اړيکو په باب يادوني ۱۸۵۴زیږدیز
۲-په دېر ه جاتو کي د سخي سرور د زيارت او کلي د کتني او دغه راز د هغې مېلې په باب بيان چي هر کال په دغه زيارت کي کیږي ۱۰۸۸ زیږدیز
۳ـ د خوقند، کاشغر او يارقند او دغه راز د مرکزي ایشیاد ځينو نورو ځايو په باب (یاداښتونه ) ۱۸۵۵زیږدیز
۴ـ د دېره جاتو د لويديځي پولي د غرنۍ سيمي ( روه) اوپه هغې کي د ميشتو قبايلو بيان ۱۸۵۷زیږدیز
۵ـ دلرو بر سوات او کوهستان ، د سوات د سيند د سرچينې او دغه راز په دغو سيمو
کي د اوسېدونکو قبايلو بيان ۱۸۵۷ زیږدیز
۶ـ د برکاشغر، چترال او لرکاشغر او دغه راز د تالاش په ګډون د پنجکوړې د خپلواک پښتني دولت په باب بيان ۱۸۵۴-۱۸۶۴زیږدیز
۷ـ د سياه پوشو کافرو د ژبو په باب ليکنه . له دې ليکني سره يې د لغاتو يو لنډ لست ،چي له هغه سره يې بيا د کوهستان اونورو هغو لهجو مثالونه هم مل کړي وو ، چي د افغانستان په شمالي پوله کي ويل کېدلې، ۱۸۶۴ زیږدیز
ـ پټانان يا د ډيلي پټان پاچهان څوک وو؟ ۱۸۷۵م ۸
ـ د بنګال د تاريخ او جغرافيې پــــــــــــــــه برخـــــــه کي د مسټربلاکمن دځینو ۹ څرګندونو ځواب )۱۸۷۴ زیږدیز (
۱۰ـ د طبقات ناصري د ليکوال په باب ياداښتونه ۱۸۸۲ زیږدیز
۱۱- دنېمروز او سيستان د صفاري کورنۍ پاچا ۱۸۸۵ زیږدیز
۱۲- له تاريخي نقطه نظره د هغو سکو بيان چي د افغان سرحدي کمېسيون له خوا راغونډ ي شوي دي ) ۱۸۹۲زیږدیز (
۱۳- د سند د مهران رود او د هغه د مرستيالو سیندونو په باب يوه جغرافيايي او تاريخي څیړنه ۸۹۵ ۱زیږدیز
۱۴ـ تبت درې سوه پنځه شپېته کاله پخوا ۱۸۹۵ زیږدیز
۱۵- د شطرنج او نرد اختراع ۱۹۰۲زیږدیز
د میجر راورټي له خوا نور ليکل شوي کتابونه دا وو:
.
. ۱- افغانانو د ژبې پښتو ګرامر- ۱۸۵۵ م کې لومړې چاپ
. ۲- هندي او د انګرېزي د تخنيکي الفاظو قاموس. ۱۸۵۹ م
۳-دافغانانو د ژبې پښتو يا پښتو قاموس. ۱۸۶۰ م
. ۴-اوولسمې نه تر نولسمې پېړۍ د افغاني شاعرۍ غور چاڼ. ۱۸۶۲ م
ـ پښتو ډيکشنري : دااثر يې وار د واره په۱۸۶۰زیږدیز کال کي خپور کړ او دوهم وار يې په ۱۸۶۷زیږدیزکي بيا خپور کړ.
۵ـ ګلشن روه : د پښتو شعر اونثر يوه غوره مجموعه ده چي لومړی ځل په ۱۸۶۰ په هرتپورډ کېزیږدیز کال او دویم ځل په په ۱۸۶۷زیږدیز کال کې په لندن کي خپره شوې ده . ګلشن روه د راورټي تر مرګ يو اويا کاله وروسته په افغانستان ـــ کابل کي د پوهاندرشاد له سريزي سره په ۱۹۲مخه کې بيا چاپ شو.
۶ـ د پښتو شعر منتخبات :
دا مجموعه په ۱۸۶۲ زیږدیز کال کي چاپ شوې ده . په سر کي يې د تصوف د نظريې او صوفيانه شاعرۍ په باب يوه مفصله سريزه راغلې ده . ورپسې د رحمان بابا ، ميرزا خان انصاري، عبدالحميدمومند، خوشحال خان خټک ، اشرف خان خټک، عبدالقادر خټک ، احمدشاه ابدالي ، کاظم خان شيدا او خواجه محمد بنګښ د اشعارو انګرېزي ژباړې د هر يوه له ژوندليک سره يو ځای راغلي دي . دا اثر په ۱۹۸۱ زیږدیزکال کې په نوي ډيلي کي بيا چاپ شوی او دکتاب د مولف ( راورټي)بشپړ ژوند ليک ورسره مل دي
۷ـ د طبقات ناصری انګرېزي ژباړه
ددغه درانه اثر په ژباړلو او حواشي ليکلو باندي راورټي ډېره خواري کښلې ده، چي دده د مثمر ژوند پنځلس کلونه يې نيولي دي . طبقات ناصري د علامه حبيبي لخوا هم له حواشيو او تعليقاتو سره خپور شوی دی چي لومړی ځل په ۱۹۴۶م کال په کوټه
بلوچستان کي او دوهم ځل په ۱۹۶۴ م کال په کابل کي خپور شو..
. ۸- دايسپ الحکيم کيسې، ۱۸۷۱ م
. ۹ - پښتو ژبې لارښود کتاب. ۱۸۸۰ م.
۱۰-افغانستان او د بلوچستان د ځينو برخو په اړه يادښتونه ۱۸۸۱ نه تر ۱۸۸۸ م
راورټي په پښتو شاعرۍ کې د تصوف د تورو او د اصطلاحاتو د تشريح لپاره هم ليکنې وکړې چې د انګرېزي ژبې لوستونکي پرې پوه شي.
میجرراورتي دپښتو ژبې دغه ستر عالم او ګرامرپوه د۱۹۰۶ زیږدیز کال د اکتوبر دمیاشتې په شلمه نیټه دیو اتیا کلونو په عمرله دې نړۍ نه سترګې پټې کړې .
-------------------------------------------------------
په دې مقاله کې دلاندنیو لیکنونه ګټه اخیستله شوې ده :
۱-هینري جیورج راورټي نوی اثر،دمحمد معصوم هوتک مقاله ، www.hotakonline.com
۲-صفیه حلیم ،میجر راورټي ،
۳- ویکیپیډيا
۴-دکیپتن راورټي پښتوګرامر