رحمان بابا
[02.Sep.2021 - 14:39]رحمان بابا
The Nightingale of Peshawar
The first Western ever to take serious note of Pashto literature had to acknowledge tat “ the most popular of all the poets is Rahman, whose works consist odes, exactlyh like those of Persians. I can perceive no merit in those of his poems, which I have had explained (sic!) to me, but this is no proof that his is unworthy of his reputation” (Elph. P.306). This verdict – passed in 1809, less than a century after Rahmans’ death – testifies to the durability of what was in its birth a typical case of instant fame.
Ashraf Khan Khatak (1635-94), eldest son of Khushal Khan Khatak and heir to his chieftainship of the Khatak tribe, but betrayed by his brother Bahram into Mughul hands and imprisoned for life in the Deccan, where he wrote poetry under the pen- name Hijri (Exile) mentions Rahman in a qasida – where he listes all the great names of Pashto poetry – as the nightingale of (waf) now singing in Peshawar and being the incomparably sweet voice of the age. Dolst Mhd. Kamil Mohamad shows conclusively (Kamil pp. 34 – 35) that this can be no other than Rahman Baba, and the fact that Hijri belongs to a family which up to then had completely dominated Pashto poetry, and that he is making this statement about the nightingale of Peshawar in a far off prison in India at a time when Rahman is still only in his forties, testifies to the rapid spread of his fame or rather the fame of his songs.
It must be noted, that although it was the intrusion of the Persian-speaking Mughuls in the 16th century which caused the national and linguistic revival among Pathans, the Mughul political hegemony facilitated cultural exchange within their Empire, which they themselves considered a late successor to ancient Achamemenian Empire. And ever where Persian eventually succumbed, the Mughuls won the linguistic battle by creating – perhaps inadvertently – a lingua franca in Urdu, the language of the Murghaul barracks, in Delhi, which in 1947 was adopted as the official language of Pakistan, the modern heir to Mughul history, tradition and culture in subcontinent.
Even the nightingale of Peshawar included in his Pashto diwan one ghazal written in this Mughual language.
The Pata Khazan dated 1729 in Kandahar, i.e. only 18 years after Rahman’s death, records how the sweet voice of the nightingale of Peshawar had been heard in southern Afghanistan, and the local ruler sent scribes to Peshawar with orders to make copies of the diwan, which then were copied again and spread over the area, being used there as elsewhere for taking omens both in private in public life.
A note to Pathan readers
Ever since I first began working on this book I have dreaded the moment when it would be in you hand, because every one of you has his strictly personal relationship to Rahman Baba, which no other Pathan – let lone a foreigner – can explain in a representative way.
You may ever consider it sacrilegious to try in a translation to explain what Rahman speaks from the bottom of your soul. That would impossible task. The most I could hope for was to explain in an international language – and not in period English – what Rahman has meant to me. For this reason I ought perhaps to have called this book My Rahman Baba.
That is what it is, not more, not less.
I recall with gratitude the discussions I had with many of you on this subject, and it would be unjust to single out a few pesons for special acknowledgement. My gratitude and indebtedness to the Pashto Academy in Peshawar is hereby express, and I would like to commemorate the late Qazi Hidayatullah, who showed me the first difficult steps of the road.
I must also thank Mr. Howard Morton, former teacher of English ad Edwards College, Peshawar, who scrutinized the translations and assured me that the English language has in no way been violated.
My abiding gratitude to countless anonymous Pathans from all walks of life who presented mw with the precious gift of quoting their favourite verses from Rahman Baba to me. I came to love Rahman Baba because you love him.
It is my sincere with that glimpse of this love may be granted the reader, bringing him closer to the Pathan in understanding and respect.
Herning, Denmark in July 1976.
JENS ENEVOLDSEN
1
چې صاحب د کل اختيار دی رب زما تر همؤ بزرګوار دی رب زما نه د هيچا منت بار دی رب زما هسې رنګ پروردګار دی رب زما هم سامع د هر ګفتار دی رب زما د هغو عطرو عطار دی رب زما د همه واړو معمار دی رب زما داننده د هر اسرار دی رب زما له هَمؤ خبردار دی رب زما په هَمؤ وقوف دار دی رب زما بې شريکه شهريار دی رب زما په واحر وجود بسيار دی رب زما له هغو سره چې يار دی رب زما په خپل کور کې همکنار دی رب زما تل تر تله برقرار دی رب زما
ګوره هسې کردګار دی رب زما همګي بزرګواران چې څوک يې وايی نه يې هيڅ حاجت په چا باندې موقوف دی له نيستۍ يې د هستۍ صورت پيدا کړؤ هم صانع دی د جمَلؤ مصنوعاتو چې هيچرې نه مثل نه مثال شته هر تعمير چې د دنيا او د عقبا دی خواننده د نانويسو صحيفو دی که ظاهر دی که باطن دی که مابين دی که پيدا که پوشيده دی که اوسط دی شريک نه لري په خپلې بارشاهۍ کې هسې نه چې واحدي يې ده له عجزه حاجت نه لري د بل چا و يارۍ ته څه جاجت دی چې يې بلې خوا ته غواړم هيڅ تغير او تبديل نه لري رحمانۀ
1 Credo
What a marvellous creator is my Lord: All authority is subject to my Lord
All the holy ones of ole you may recall, Unsurpassed in excellence is still my Lord
Nothing does He need or want from anyone, Seeking favours none should reckon with my Lord
Out of nothing He created everything, He sustains and nourishes it all, my Lord
Like an artist He perfectly formed all things,
Yet he harks to all that man would speak, My Lord
Of the unimagined in this time and space Very essence, very fragrance is my Lord
Of all structures in this world and in the next Peerless architect and builder is my Lord
All the pages not yet written, He has read, Perfect knowledge of all secrets has my Lord
Be it hidden, manifest or half obscured, Cognizant of any matter is my Lord
No one is a partner in His government, As an absolute dictator reigns my Lord
Lest His oneness be considered poverty: In His unity abundant is my Lord
Fellowship with anyone they do not need,
Who have found a lasting friendship with my Lord
Why should I go anywhere in search for Him? Right biside me in my cottage is my Lord
Hi is never liable to change, RAHMAN, In eternity remains unchanged my Lord
2
2 Love divine
If in the world a friend you seek A strong supporter of the weak This is your friend
There is no other friend
Dreams of her locks have ringed my heart As if a snake had ringed the mat
You dream in vain
Of any sweeter chain
God made this universe from love For Him to be the Father of
که څوک يار په جهان غواړي يار دی دا يار دی دا که د جهان سينګار دی دی خيار د زلفو يې زما تر زړۀ چاپېر شؤ يا تر ګنجه چاپېر شوی مار دی زما دا جهان دی خدای له عشقه پيدا کړی د جمَلؤ مخلوقاتؤ پلار دی دا
تر عشق غوره بل څه کار په جهان نشته تر همه کارونو غوره کار دی دا
هيڅ بلبل به د ګل نوم اخيستی نه وؤ
که خبر وای چې ګل نه دی خار دی دا بيا راتلۀ دې دې چهان ته بل وار نشته بل وار نشته، بل وار نشته، وار دی دا د حباب عمر دې وګوري چې څو دی
که څوک شمار کاندي د عمر، شمار دی دا د مجنون صورت په زړۀ که رحمان ګوره ستا په عشق کښې هسې خوار دی دا
There cannot be Another such as He
What duty more exquisite is Than loving with a love like His? A better task
No one could ever ask
No nightingale would ever woo A flower sweet, if then it knew That it concealed
A thorn behind its shield
This earthly life no one retrieves He enters once and once he leaves So do not spurn
Your first and only turn
The water bubble you should pay Attention to, if your own days You wish to count
They come to that amount
With Majnun’s image on his heart Love’s tribulation for his part RAHMAN will take
But never love forsake
3
ته چې ما ته وايې چې په څه کوې ژړا نه درمالوميږي دغه خپل جورو جفا
ته جوروجفا کړې زۀ ژړا کوم دلبره ستا که دغه نه وای دا به هم نه وای زما
څه ښادي به کاندي طايفه د عاشقانو رسم د بتانو که هم دا وای لکه ستا
دا خصلت چې ستا دی که هم تل په دغه شان وای نۀ رامالوميږي د دردمن د زړۀ دوا
يو دا ستا ماڼی شؤ بل غرور د رقيبانو وار په وار مې وژني کله هغه کله دا
هر چې عاشقي کا که په قطع افلاطون وي زۀ خو يې مجنون ګڼم که نن وي که صبا
سپی هم په عذاب د جدايۍ د وژلو نه دی زۀ خو ګوندې ستا د کوڅې سپی شوم په وينا
هيڅ يې پکار نۀ دي، رحمان تا غواړي دلبره دا زما رضا ده باقي هر څه ستا رضا
Agony of love
You ask, my love, about my tears But don’t you recognize the fears That agonize my heart? Torturing me so cruelly
My sorrows would depart
How can your lovers joyful be
If practising idolatry
Is just like loving you?
If this your real nature is
What wounded heart can find release? What medicine will do?
I sense, that you have turned aside I suffer from my rival’s pride
I’m killed in either way,
If one makes love to Plat’s tune To me he’ll always be Majnun Tomorrow as today
No dog is subject to such pain
I’m like a watchdog in your lane
And yet I suffer still,
A dog wants naught, RAHMAN wants you This single goal I must pursue
Whatever be your will
4
On knowledge
Lights in the world are those, who know, Guides of mankind are those, who know
When looking for the road to God
And prophet, ask from those, who know
The alchemist in his research
Finds sympathy with those, who know
A desert stone will turn to gold
In company with those, who know
An ignorant is like a corpse,
Like Jesus Christ are those, who know
For by His breath the dead arose, The saitly breath of those, who know
Those are not humans, only shells, The empty ones, who do not know
No matter to which low degree, RAHMAN will serve the ones, who know
عالمان دي روښنايي د دې دنيا عالمان دي د تمام جهان پېشوا
که څوک لار غواړي و خدای و رسول ته عالمان دي د دې لارې رهنما
کيمياګر که د کيميا په طلب ګرځي همدمي د عالمانو ده کيميا
په مجلس د عالمانو به سرۀ زر شي که څوک کاڼی وي که لوټه د صحرا
جاهلان دي په مثال د مردګانو عالمان په مثال د مسيحا
چې مردۀ يې له نفسۀ ژوندی کيږي عالمان دي واړۀ هسې اوليا
هر سړی چې رتبه نه لري د علم سړی نه دی خالي نقش دی ګويا
زۀ رحمان حلقه بګوش د هر عالم يم که اعلا دی که اوسط دی که ادنا
5
Miracle
If in love you conquest want For the Phoenix make a hunt,
Don the waterbubble-hat,
Make the wind your horse at that,
Go like Khizr forth and bring Water from the eternal spring,
Take from this terrestrial place Steps like Jesus into space,
Takes as teacher only he Who can teach you alchemy
This is what I have to say, If you do it all this way
Then, RAHMAN, you may expect From the fair ones due respect
که خپل زړۀ غواړې له چا ځان صياد کړه د عنقا د حباب کلاه په سر کړه سور په اس شه د هوا لکه خضر هسې پاسه اوبه وڅښه د بقا له زمينه قدم کښېږده په اسمان لکه عيسا د هغه استاد شاګرد شه چې دروښيي کيميا
دا چې ما درته بيان کړه که حاصل کړې واړه دا هاله طمعه کړه رحمانه له خوبانو د وفا
6
Dedication
I dedicate my every thought
My every word to you.
Those moments past, when I was not Commemorating you
I now regret
And beg you to forget
How can my troubled heart find rest Except by loving you?
My name and fame at love’s behest I sacrifice to you,
With ardent joy
My honour I destroy
When in you love I found my place All places I forgot
Now from my mind I gladly chase Such knowledge which does not Bear imprint of
The boiler-room of love
Take time my longing to console Before I’m underground
The heavens broke bowl after bowl How long will mine go round? When shall your fire
Fulfil RAHMAN’s desire?
هسې ياد يې همېشه مدام زما چې اوراد يې په هر صبح وشاک زما
هر کلام چې بې دستا له ياده وکړم سل توبې دي په هغه کلام زما
بې له تا که زړۀ ارام کړم په سل رنګه نۀ شي نۀ شي په سل رنګ ارام زما
ننګ ونام که ستا په مينه له ما درومي ځار شه ستا تر مينې ننګ و نام زما
چې قايم شوم په مقام د عاشقۍ هېر شول دلته واړه بل مقام زما
څو دعشق په خم خانه يې داخل نه کړم پختۀ نۀ دی دغه عقل خام زما
نندې وخت دی که مې اه وفرياد اورې څو لا خاورې نه دی هر اندام زما
هزاز جام و صراحي دې فلک مات کړل څو به ګرځي په دا دور جام زما
زۀ رحمان به دا ناکام کوم ترکومه وايه کله به حاصل کړې کام زما
7
Vigil
When someone is in love How can he fall asleep? A digger like Farhad
How can he fall asleep?
All that a man desires
Shall vanish from the world. Since it shall disappear
How can he fall asleep?
A lover who must leave
His sweetheart’s bed at dawn, Be it a hundred nights
How can he fall asleep?
When God created love He made it out of fire. When dwelling in that fire
How can he fall asleep?
Thirst keeps a man awake Then what of he who thirsts To keep his lover’s tryst
How can he fall asleep?
A rival’s presence keeps The lover wide awake. When there’s an enemy
هغه ژوی چې مين وي څه به خوب کا د فرهاد غوندې کوه کن وي څه به خوب کا
هر نفس د سړي تلۀ دي له جهانه چې يې هر نفس رفتن وي څه به خوب کا
چې صبا له خپله ياره جدا کيږي که دسلو شپو کړمن وي څه به خوب کا
عاشقي ده خدای له اوره پيدا کړې چې په اور کې يې وطن وي څه به خوب کا
د اوبو تږی هم خوب کولای نه شي هر چې تږی د ديدن وي څه به خوب کا
د رقيب له جورۀ خوب د عاشق نه شي د هغو چې يار دوښمن وي څه به خوب کا
خوب خند په بې غمۍ کيږي رحمانۀ څوک چې ستا پڅېر غمژن وي څه به خوب کا
A careless sleep, RAHMAN, Have those who do not care, But one who cares like you
8
How can he fall asleep?
ورځ چې بده شي عاقل او دانا څه کا چې قضا شي ور دوڅار حکما څه کا
مور و پلار خو نېک فرزند له خدايه غواړي چې بدبخت شي ادې څه کا ابا څه کا
يار له يارۀ په لوی لاس کله بېليږي چې لاس نۀ رسي يار څه کا اشنا څه کا
په ښېر په دعا څه شي، کړونی خدای دی چې خدای نه کا ښېرې څه کا دعا څه کا
بخت په زور او په زر نه دی چا خپل کړی په کار کښې ناتوان څه کا توانا څه کا
How can he fall asleep?
Bad days
When bad days come What can the clever do? When fate shows up
What can a wise man do?
The parents pray:
God gives us offspring good! When luck is bad
What can the parents do?
A big hand may
Set friend from friend apart When that hand stays
What can the lovers do?
You pray, you curse But God alone decides If God won’t act
What can your prayers do?
By force or gold
No one had made his luck Be weak or strong
اې رحمانۀ پتنګ عذر شؤ چې وسؤ نور دشمعې خندا څه کا ژړا څه کا
The moth complained about the candle’s heat RAHMAN, what can
9
د
ورقونه لټوم د هر مکتب يا تنور دی يا دوکان د اهنګر په خنداخندا ځان اچوي بل اور ته زۀ چې غم دمهرويانو په زړۀ کړم ګوره څه رنګ عشق اسان کړل و عاشق ته دا مشکل مشقتونه ايوب په ژړا ژړا تر هسې حده راغی عشق دی دا چې معشوقه شوه و عاشق ته هغه څه پوښتې له عشقۀ له وصالۀ چې نظر يې له صورتۀ په مانا کړؤ خوب
پکښې غواړم خال وخط د خپل محبوب چې په عشق کښې تصور کړم خپل قلوب خدای څوک مه کړه په جذبه داور مجذوب له دې غمه لاړ شي زړۀ راڅخه ډوب
چې ځان ړوند کړؤ په يوسف پسې يعقوب شؤ رخسار د مهرويانو په اسلوب چې په خپله هم محب شي هم محبوب و رحمان وته يکسان شؤ زښت او
In search of reality
In search the sheets of every writ In hope that I may find in it
A shade of down, a mole
In love I fancy my own heart An oven in the baker’s mart A blacksmith’s burning coal
(Lord, tempt no one with love’s decoy!) My heart will jump with fiercest joy Into the flaming bowl
When for the beautiful I pine
In anguish drowns this heart of mine This devastated soul
The pain that racked a tortured Job Can not destroy the lover’s hope Such pain will him console
A Jacob who for Joseph cries May sacrifice his weeping eyes Such sorrow takes its toll
When the beloved’s countenance
In this, what can you do?
Your tears, your laughter do?
Unfolds a moon-like radiance Then love has reached its goal
The lover, when his love comes true, Of separation’s avenue
No memory can hold
RAHMAN will search realities Then beautiful and ugly is
But one thing, true and whle
10
چې په عشق کښې يک انداز دي يکجهت که تمان جهان پرې وايي ملامت غوږ يې نه وي د هيچا په نصيحت څوک کولی شي داهسې مشقت تمام عمر ورښکاريږي يو ساعت هغه دم شي ورته عمر د قيامت دوزخ هم ورته جلوه کړي د جنت نۀ په پښو د رياضت او ديانت چې موقوف وي هغه کار په عنايت د درياب مخ کښې نه وي نجاست
افرين د عاشقانو په همت نه يې هيچرې تغير نه يې تبديل دی که څوک سل نصيحتونه ورته کاندي چې په يار پسې تر يار تر جهان تېر شي که تمام عمر يې يار په سترګو ناست وي که يو دم شي هغه يار ورڅخه لرې که دوزخ لره د يار په مينه درومي د عشق لاره د توکل په پښو غوڅيږي په تدبير او په تالاش کله موندی شي د عاشق خاطر له غيره پاکيزه وي
The happy band
I salute the happy band
The courageous warriors of love Even when abused they stand Firmly in accord, like hand in glove
They are offered much advice
But advice from no one they will take When their selves they sacrifice
Who can match the efforts that they make?
Life is but a moment, when
Close to the beloved they can stay Separation from the friend
For one moment is like Judgment Day
Should their love to Hell they take For the lovers Hell is Paradise Firmly steps of faith they take
Love abhors the steps of compromise
کاڼی کړو رحمانۀ
کاڼی پرېوت د طالب په عمارت
خدای چې ړزۀ د مطلوب
Search and counsel cannot find What in essence is the gift of grace Purified remains the mind
That can always the great ocean face
But when love is gone, RAHMAN, When the lover’s object turns to stone Cold and dead, at God’s command, Gloom descends upon the seeker’s home
11
The ultimate quest
When a person’s mind is vexed by love No hakim has got the cure thereof
For his friend he weeps all the day and not Just with salty tears but streams of blood
Now his hands of both the worlds are purged Deep in passion’s waves he is submerged
If for love a man has got the taste Common ritual to his is waste
Ibrahim Adham was no such fool As to be content with worldly rule
Nor did Majnun love his Laila so
چې برهم کا عاشقي د چا مزاج حکيمان يې درمانده شي په علاج په اشنا پسې تل ژاړي په دوؤ سترګو د اوبو په ځای خوناب کاندي اخراج دواړۀ لاسۀ يې له دواړو کونو وللي ډوب وي تل د عاشقۍ په لوی امواج په هغو کې چې څه بوی د عاشقۍ وي په کښې نه وي بوی د رسم د رواج ابراهيم ادهم څه هسې نادان نه وؤ چې نظر يې يا په تخت وؤ يا په تاج مجنون هسې رنګ مين په ليلا نه وؤ چې په نورو يې موقوف وؤ احتياج لېونتوب له لېونو نه تلونی نه دی که يې راج په خونه ورشي که تاراج که سر لکه منصور غوندې په دار شي دغه دار دی و رحمان وته معراج
As to others with his needs to go
Holey madness never left its tower For the sake of spoil or worldly power
If they like Mansur him crucify
Then RAHMAN attains his goal on high
12
My spirit
١٢
په طلب د همرويانو سرګردان دی زما روح لکه باد دګل په بوی پسې پرېشان دی زما روح
ستا د حسن و افتاب ځان سپارلی په شبنم دی لکه صبح د ژړا په ځای خندان دی زما رح
چې مي ستا د جمال عکس دی ليدلی په خپل ځان کښې هم په دا داينې په څېر حيران دی زما روح
ستا د مخ د اينې له برکته زما جانه! همېشه لکه توتي هسې ګويان دی زما روح
لکه رنګ د ميؤناب چې ليدی شي په ښيښه کښې هسې رنګ په ضعيف تن کښې نمايان دی زما روح
منتطر يم د وصال و ګلستان ته تل تر تله سر تر پايه د شبنم په څېر چشمان دی زما روح
چې حاصله مي له حسنه روشنايي شوه په طلب کښې شپه او ورځ لکه افتاب په لار روان دی زما روح
ستا په زلفو په رخسار پسې رحمان شؤ بېوطنه مسافر د هندوستان د خراسان دی زما روح
In my longing for you lovely face
My spirit’s rent
Like the morning breeze that wants to trace The flower’s scent
It like dew before your beauty’s sun Evaporates.
When at dawn my eyes with tears should run They laugh instead
Since your beauty’s imprint I beheld Upon my heart
Can my spirit not your image tell From you apart
Through the mirror of your lovely face My dearest friend
Blessed my spirit was and in your praise Made eloquent
In the goblet wine will by its hue Be dominant
So my spirit in the body too
Is prominent
Always looking forward to the joy Of meeting you
Watchful is my spirit like an eye Of morning dew
Radiant light of beauty I in you Have sought and found
Now my spirit like a sun will do Its daily round
In his longing for your face, RAHMAN Has lost his home
Homeless will in Hind and Khorasan His spirit roam
13
Your face
Ever since I did commence To take a fancy in your face
١٣
کله شو له کله خريدار يم ستا د مخ
تېرترسروماله په بازار يم ستا د مخ
بېداستالهمخۀنؤرميهيڅپه مخکښېنشته
هسې رنګ نتلی په ناتار يم ستا د مخ
هيڅ په سترګو نه وينم دا خپل صورت چې کوم دی
ډوب تر هسې حده په انوار يم ستا دمخ
درد په اه وکاږم بهانه د تماکو کړم
سوی لوغړن مدام په نار يم ستا د مخ
نور وګړي همګي د دنيا کار کړه
زۀ همېشه غرق په انتظار يم ستا د مخ
شکر چې يې خلاص کړم د نورو خلقو له منته
سر په سجده ايښی منت بار يم ستا دمخ
هره خوا چې دومم ړۀ رحمان د زړۀ په سيل
بل مطلب مي نشته طلبګار يم ستا د مخ
I have lost all common sense
In the bazaar-street of your face
There is naught before my eye Except the radiance of your face I am torn and ravaged by
The devastation from your face
My own self I cannot see
Before the brightness of your face I’m absorbed to a degree
Into the splendour of you face
I pretend, my sighs are smoke When secretly I see your face
I forever burn and choke Inhaling hellfire from your face
Worldly toil keeps everyone Away from studying your face I’m forever lost and gone
In expectations of your face
Thanks, that I was rescued from All obligations by your face Head in worship bent I come
A beggar of your lovely face
Anywhere RAHMAN may strol His heart is drawn unto your face Life can have no other goal
He is a seeker of your face
١۴
بادشاهانو که قصرونه کړل اباد نوم د کوم يوۀ بادشاه هسې ياديږي عشقعاشقلرهيوهسېپيراستاددی چېبهنهويبلداهسېپيراستاد دغه واړه کرامت دعاشقۍ دی چې څوک قطب کا څوک غوث کا څوک اوتاد د دنيا چارې همه واړه فاني دي څوک به څه کا په چارو اعتماد
ما دعشق عمارتونه کړل بنياد لکه نوم چې د مجنون او د فرهاد
نۀ استوګنه چرته کاندي نه استاد که جمشېد وؤ که بهمن که کيقباد که نمرود وؤ که فرعون وؤ که شداد
همه واړه هسې پاته شو نامراد که يې آل که يې عيال وو که اولاد
زۀ رحمان دزمانې له جوره درومم خپل صاحب لره په داد او په فرياد
لکه سوری چې د لمر په مخ کښې ګرځي هيڅ وفا يې له هيچا سره و نۀ کړه که جمشېد وؤ که بهمن که کيقباد رسولی تر مراده هيڅوک نه دی نۀ چې ختم نه دعا ورپسې وکړه
14
Edifice to love
A king may build a palace grand I raise to love my edifice
His name is written in the sand The name Majnun immortal is
A pir like Love does not exist
His teaching ever meets my plaints. The miracle of love is this
That common people become saints
The world may offer timely aid But vanishing it is, no doubt.
As restless as the mountain shade It moves and moves and passes out
Namshid, Bahman, and Key Qobad Are witness to its faithlessness With Faraoh, Nimrold and Shadad, Its gave no one a resting-place
Fulfilment found not one of them Short of their goal they passed away And not a single requiem
Would those, who followed after, say
RAHMAN, from such a sad and cruel time Flee to the justice of your Lord sublime!
١۵
دا جهان دي د نيکه دی که دپلار هسې ستا دی په هغو پسې رفتار کړی نه دی چا په پل باندي قرار راغلۀ، ولاړۀ، ستا په طور صد هزار پردی ملک، پردی ښهر، پردی ديار هغه نه لري هيڅ واک او اختيار نۀ کا څوک په مسافرو اعتبار څه اميد دی په ګلونو د ګلزار مۀ يې رور، مۀ يې عزيز ګڼه مۀ يار
چي دي زړۀ پوره تړلی استوار ته خپل پلار او نيکه وګوره چې څه شو تل ړومبی د روستي پل دی پرې تيريږي هسې نه چې زۀ يوازي تاته وايم دعوه مه کړه په ناحقه به خپل نۀ کړې چې استوګنه په پردي وطن کې کاندې که هزار قسمه وخورې په معامله کښې چي په صبح شګفته شي په شاک رژي که دي رور که دي عزيز ام که دي يار دی
چې پيدا شي همګي واړه فنا شي اې رحمانۀ، دا جهان دی دا يې کار
15
Crossing the bridge
Is this world your family affair
Since you’re spending on it so much care?
Think for once, where those before you went You shall follow them when life is spent
This is like a bridge you have to pass Do not build on it your house of glass
For your information I for one
Tell you, lakhs like you have come and gone
Don’t lay claim to foreign property, Land or city, as the case may be
He who settles in a foreign land Can in court not even lift his hand
He a hundred oaths in court may swear Ho one trusts the stranger anywhere
Dawn’s delight at sunset has no scope Nor the rose in other flowers hope
Be it brother, friend or dearest one Don’t rely on them when day is done
All created things are bound to go That’s the world, RAHMAN, and its ado
16
Either – or
A man who can’t forsake
For his beloved’s sake
His peace of mind, his heart and soul Is nothing but a fake
If in this quest your fail,
Put up your pride for sale; Remove your turban and exchange It for a woman’s veil
A million there may be
Of your calamities –
What matter? Quantity does not Add up to quality
When you will save your life, When you avoid the knife, How shall as warrior of love You conquer in the strife?
A month that never came
Close to the candle-flame –
A nightingale that missed the rose – My brother, what a shame!
You’re no Manjnun who stake His all for Laila’s sake.
١۶ هرچې نۀويخواروځار په طلب د خپل دلدار تر پړوني صرقه شه د هغه عاشق دستار هزار حيف دی هزار حيف هزار څه لاه صد هزار چي عاشق په عاشقۍ کښې نۀ حلال وي نۀ مردار نۀ پتنګ د خپل چراغ وي نۀ بلبل د خپل ګلزار نۀ مجنون غوندي رسوا وي نۀ منصور غوندي په دار دواړۀ نه کيږي رحمانۀ يا به يار شې يا بېزار
Nor a Mansur who pays the price Supreme upon the stake
Obey the silent voice,
RAHMAn, and make your choice: Your either shall frustrate your life Or in the friend rejoice
17
The beloved
The full moon gleams above The sun appears below
And anywhere k turn my eyes My sweetheart’s face will glow
When she reclines her head Upon my pillow’s thread
The sun and moon are rollicking Above my humble bed
And brimming is her ear
With peals and rubies sheer When she is listening at the door That closes on my tear
When I am looking on
My love, hot tears will run Upon my face like melting wax
١٧ پورته بدر راښکاره شؤ ښکته نمر
ښکته پورته واړه مخ دی د دلبر
نمر سپوږمۍ مي د پالنګ دپاسه رغړي
چي مي يار په بالښت ولګوي سر
په سرو سپينو دورؤ لالؤ يې غ َوږ َډک شي
چې مي غ َوږ کاندي د اوښکو په دردر
چي يې ووينم په مخ مي اوښکې درومي
لکه موم چي په افتاب شي برابر
بل مذکور يې سخنګويو سترګو نۀ زده
بې له دې فکره چي االله اکبر
ضد دي اور اوبه بې د يار له شونډو
چي هم اور دی هم اوبه دی د کوثر
په شرابو کښې خوند نشته د شکرو
د يار شونډې هم شراب دي هم شکر
که سل ځله پټ تر شونډو لاندې خاندې
نۀ پټيږي آب دلعلودګوهر
دا خو ما لره خدای راکړه ګڼه نشته
هسې بوت په بوتخانه کښې د ازر
پس له دې به يې په نام فرشته بولم
هم په دا چي نشته دا رنګي بشر
که رحمان صاحب نظر بالۀ شي ښايي
چي مدام د يار په مخ لري نظر
Beneath a glowing sun
In the beholder’s ear
No other sound is clear
Than that reminder of this God: The glorious takbir
Can water ever meet
Its pristine opposite
Except when on her lips Kausar Is joined by flaming heat?
No sugar-taste you find
In wine of any kind
But on her lips are both the tastes of sugar and of wine
Her secret laughs don’t hide
The moisture that abides
On those bright pearls and rubies which Are love’s most radiant guides
God’s gifts she is to me And there could never be An idol to compete with her In fire and brilliancy
And angel she must be
Forever now to me
Since in all mankind there is none To share her mystery
RAHMAN, if it is right
To call your vision bright
It goes to show that all the time You have your friend in sight
١٨ تل به نۀ وي شګفته ګلزار د مينې نۀ به جوړ وي همېشه بازار د عمر لکه سيند د اباسيند په غورځنګ درومي هسې يون دی په تلوار تلوار د عمر لکه برق چي مخ څرګند کاندي بيا نه وي هسې تېز دی بې سکون رفتار د عمر
سرکشي لري تر هسې حده پورې چي سمند يې نۀ جيلو لري نۀ واګې په ساعت د سلو کالو ياري پرې کا خپل صورت به د حباب په سترګو ګوريکه څوک وکاندي په زړۀ کښي شمار د عمر نۀ وځم چرته له کوره نۀ سفر کړم بې سفره مي غوڅيږي لار د عمر عاقبت به د اجل په مقراض غوڅ شي پيوسته به مدام نۀ وي تار د عمر
چي نيوي نه شي هيڅوک مهار د عمر خو به پريوځي عاقبت شهسوار د عمر بې وفا په هسي رنګ دی يار د عمر
18
Reinless steed
This bazaar is vanishing Life is not eternal spring
Rolling on like Abi Sind It is passing with the wind
Lightning swift it shows its face Once, and ended is the race
It rebels against control No one can its bridle hold
From the reinless steed at last The brave cavalier is cast
In a moment disappears Friendships of a hundred years
When you ponder your own days Like a bubble then appraise
I don’t travel anywhere
Life is passing me right here
In the end shall destiny
Cut the life-cord off from me
Then, RAHMAN, your turn has passed It’s your first and it’s your last
بيا يې وار په دنيا نشته دی رحمانه په هغو باندي چي تېر شؤ وار دعمر
دا په عشق کښي نۀ ارزيږي په فلوس ګڼه يا مرغ زرين دی يا طاووس په نظر زما هود هود دی يا خروس خالي نقش لکه عکس د معکوس عبث هسي واړه لوني په سر بوس تمامي شر او شدت دی دا الوس راشه وګوره ماڼۍ د دقيانوس څوکدي ګډکاپه داښهرکښيجاسوس خدای دي مۀ کړه په خودۍ کښي څوک محبوس
١٩ که څوک فخر کا په ننګ او په ناموس که اعوستی يې زري لباس وي څه شؤ که يې تاج وی سر يښی غزا وشوه نۀ يې فهم او فراست وي او نه علم نۀ يې مغز نۀ دانه وي په خرمن کښي د مجاز له اهله طمعه د خير مۀ کړه وداني يې همه واړه ويراني ده کهزماپه ګفتګوکښيکماوزياتوي ساقي جام د ياره رواړه چي بېخود شم
19
Vanitas vanitatum
Some people boast of power and fame In love it isn’t worth the name
If one in golden clothes is dressed Will any peacock be impressed?
What if a crown adorns his head I see a hoopoo in his stead
It’s all façade and vanity A soulless personality
A play with straw, en empty brain, A granary without a grain
Don’t mingle with this worldly breed Who thrive on violence and greed
Recall the Roman emperors Their ruined palaces of yore
And should perhaps my word you doubt Send someone here to find it out
I crave the cup of ecstasy
And wish that all would drink with me
You want the world but shall not find A beauty like this friend of mine
RAHMAN can see his lovely bride No veil her lustrous face can hide
رحمان حسن د يار ويني په پرده کښي نۀ پټيږي نور د شمعې په فانوس
20
Old age
Enchanting faces blacken like a pot
And upright statures become crooked rods
When they grow old
The morning candle and the winter sun Are pale and jaundiced, so is everyone
When he grows old
His head and feet between them disagree His body shall to him a stranger be
When he grows old
Though still among the living his is found You might as well among the dead him count
When he grows old
Then death and after-life you may prefer Since vanished youth is never to recur
When you grow old
Your daily bread seems poisonous at best You cannot drink, nor any food digest
When you grow old
Youth is the time to make discovery
For you can nothing hear and nothing see
When you grow old
سپين مخونه تور کودی شي په بېرۍ کښي سم قدونه کوږ لرګی شي په پېرۍ کښي
لکه شمع د سحر افتاب د ژمي هم بېتاب و هم زېړی شي په پېرۍ کښي
يو طرف ته يې سر ريږدي بل خوا درومي خپل صورت تمام پردی شي په پېرۍ کښي
د مردؤ په حساب وي غزا وشوه که څرګند ليدی ژوندی شي په پېری کښي
مړ لا ښه وي پس له مرګه بيا ژوندی شي نشته دا چی څوک زلمی شي په پېرۍ کښي
که څه وخوري لکه زهر نه دريږي نۀ څه څښی او نۀ خوړی شي په پېرۍ کښي
دا ځواني ده چي څه اورې يا څه وينې نۀ ليدی نۀ اورېدی شي په پېرۍ کښي
اې رحمانه! پېري هسې عاجزي ده که رستم وي زړۀ پرې سوی شي په پېرۍ کښي
RAHMAN, old age is such a misery That ever Rustam needs your sympathy
When he grows old
21
On design
Do no on other people make design
Then their designs on you shall miss the mark
As long as beggars do not make design
On someone’s house, the dog won’t even bark
The boat in which you do not make design On water, won’t capsize upon the shore
While crooks upon each other make design Your privacy you cherish all the more
The wise ones on the world make no design Alas, but fools the world had plenty of
RAHMAN on medicine makes no design For he enjoys the pang and pain of love
٢١ که ته نۀ کړې په بل چا باندې غرض
بل به هم نۀ کا په تا باندې غرض
که ګدا د بل په غولي باندې غرض نۀ کا
سپی به نۀ کړي په ګدا باندې غرض
په ساحل کيښتۍ د هيچا نۀ ډوبيږي
که څوک نۀ کا په دريا باندې غرض
خلوتيا په خپل خلوت کښي فراغت دي
د رسوا دی په رسوا باندي غرض
دا دنيا په احمقانو ده ودانه
دانا نۀ کا په دنيا باندي غرض
زۀ رحمان دعشق په درد کښې هسې خوښ يم
چي مي نشته په دوا باندي غرض
22 Waste
What happened to those handsome people, Those through and through unblemished people?
I cannot laugh with those around me I’m mourning those departed people
I do not know the road they’ve taken And cannot see those vanished people
They were like foam upon the river That took and carried off those people
Alas! Could they but once re-enter
The world that lost those cherished people
O shame, that sandalwood and pepper Should mix with dust of worthy people!
RAHMAN has found in his seclusion A precious taste, unknown to people
خدايه! څه شوو هغه ښکلي ښکلي خلک په ظاهر په باطن سپين سپېځلي خلک
هيڅ خندا مي له دې خلک سره نۀ شي ژړوي مي هغه تللي تللي خکل
خبر نۀ يم چي وکومه خوا ته لاړ شوو ليدی نۀ شي هغه ما ليدلي خلک
لکه ځګ چي داوبو په مخ کښي درومي هسي درومي په دنيا راغلي خکل
درېغه يو ځله خو بيا په دنيا راغی له جهانه په ارمان وتلي خلک
هزار حيف دی چي په خاورو کښي لاړۀ شي په چوو او په چندڼ لړلي خلک
رحمان هسي ګوښه خوند له خلکو بياموند چي هرګز نۀ دی دا خوند موندلی خلک
23 Destiny
When no one can avert his destiny, How can he counsel others, as may be?
Whose sorrow is it proper to take on,
When no one can avert what God has done?
What written in your destiny remains Is not obtained by labour or by pains
If fate and will your must regard as one, Then who can put the blame on anyone?
Torment and grace emerge with equal skill, Don’t ask philosophers about God’s will
Recall the piety of ole Iblis,
If in your piety your find release
A man pretence may shed, but habits cling, God make no one addicted to bad things
RAHMAN is caught by Separation’s flood, Will someone help him for the love of God?
چي علاج کولی نۀ شي دقسمت څوک ترو به څه وايي و چا ته نصيحت څوک
غم د چا په ځان پېرزو دی بارې څه کا چي د خدای په کړۀ کښي نۀ لري طاقت څوک
هغه چارې چي موقوفې په تقدير دي کړی نۀ شي په محنت او مشقت څوک
که نظر کا و قضا و هم رضا ته په هيچا باندې به نۀ کا ملامت څوک
د مطلوب جفا وفا واړه هونر دی څه پوهيږي د حکماؤ په حکمت څوک
د ابليس و رياضت ته دي نظر کا چي غرور کا په طاعت په رياضت څوک
علت لاړ شي عادت نه ځي له سړي نه خدای دي کاندي په بده چاره عادت څوک
زۀ رحمان د بېلتانۀ سيلاب يم وړی که لاس راکاندي د خدای په محبت څوک
24 Failure
I have accomplished nothing in my day,
An outcast and a ne’er-do-well I am, Fruition’s fragrance never came my way, God has pronounce me dead, and dead I am
I’m sinking in a whirlpool of sin
So deeply that the shore I cannot see,
I’m dragged from land as soon as I get in, My rivals meanwhile gaining over me
Is it disaster, cruelty or grace?
No matter what it is, God so ordains, Myself I dirtied in this filthy maze
But neither gained in wisdom, nor in brains
My black beard white became, but otherwise, RAHMAN did not grow up to any size
هيڅ مي نۀ کړۀ په دا عمر کښي حاصل هسي پاتې شوم مردود و ناقابل
ما لا بوی هم د وصال موندلی نۀ دی تش په توره مي خدای نوم کړؤ د واصل
هسي ډوب يم د ګناه په ګردابونه چي په سترګو مي و نه ليدؤ ساحل
له وطنه مي په هر زمان وباسي رقيبان يې راپسې کړل محاصل
کۀ بلا ده که جفا ده که وفا ده! دا همه واړه په ما کړۀ خدای نازل
د دنيا په پليتۍ مي ځان پليت کړؤ حيف دی دا چي نه عالم شوم نۀ عاقل
توره ږيره مي شوه سپينه زۀ حيران يم چي رحمان لا نۀ بالغ شوم نۀ عاقل
25 Self-appraisal
If people call me common, I accept it, If people call me noble, I accept it
I want to give the world to my beloved Lest I myself become desirous of it
The dervish robe is difficult to carry Were it not so, I should no longer tarry
I take advice from all, but still am preacher, I’m one man’s pupil and another’s teacher
The thought of my beloved always haunts me, The fate of Joseph in his prison taunts me
I’m laughing, but my eyes with tears are swelling I fear myself in my most secret dwelling
A more exquisite freedom there was never Than being my beloved’s slave forever
I always hear the voice of separation, Hence to her face I look in contemplation
٢۵ که مي څوک په فقيرۍ شميري فقير يم
که مي څوک په اميرۍ شميري امير يم
د لبرو صرقې لره يې غواړم
هسي نه چي په دنيا پسي زهير يم
دخرقې خدمت مشکل دی، او که نۀ وي
زۀ هر دم ودغه چارې ته حاضر يم
هم پند اخلم هم پند وايمه هر چا ته
زۀ د ځينو يم مريد د ځينو پير يم
په هجران خيال کښی خيال د يار سره مل دی
په زندان کښي د يوسف سره اسير يم
په خندا کښي مي ژړا ده لکه شمع
له عالمه پټ پنهم د ځان په وير يم
ازادي تر دا په هورته بله کومه
چي مدام په خپل اشنا پسي زهير يم
چي همېش په غوږ نارې د هجر اورم
رحمان ځکه د خپل يار ومخ ته ځير يم
خوشالا او دولتا مي غلامان دي
زۀ رحمان په پښتو ژبه عالمګير يم