ګندا هارا

GANDAHARA ګندا هارا ګانداهارا د بودیزم د دیانت د زمانې یو مشهور نوم دی ،چی دتاریخ له پلوه دکوشانیانو دځلانددوران او د کنیشکا پاچا د پاچاهی په وخت کې د بودیزم ددیانت ،پرمختګ ،ترقې ،کلتور اودهغی زمانی ،دین او ددین برتري او لوړښت په زړو او منسوخو ادیانو په ګوته کوې د کنیشکا د پاچاهی په وخت کی د بودیزم او د هفې زمانی د بودیستانو فکري او هنري اړخ باندی خورا ډیر تاکید کیږي که څه هم په دې اړوند زه د نوموړي ځلاند عصر په تاریخ او جغرافبه کار نلرم یواځی اویواځی غواړم د بودیزم د زمانی د ګنداهارا د ښکلي نوم په هکله د اصلي اریایې ژبی (اریک /پشه یې)ژبی له پلوه د نوموړي نامه د مانا او د هغی په اړوند هغه ماناګاني ،چی ښاغلو ژب پوهانو کړیدي او ماناوې یې ورته کښلي دي د ګران هیواد د لرغونی اریایې ژبی پشه یې سره یې په پرتله کی وڅیړم او د پشه یې ژبی د ګانداهارا د کلیمې مانا په پشه یې ژبه کې ښکاره کړم او ښاغلو ژب پوهانو او تاریخ پوهانو ته یې د نوی نظر او نوې مانا په خاطر وړاندی کړم تر څو د ګانداهارا نامه ته مونږ یو او پر ځای مانا را پیدا او راتلونکو نسلونو ته یې په میراث پریږدو او د ژبني اړخه پری وپو هیږو ،چې نوموړی نوم په رښتیا سره د کومې ژبی پوری اړه لري او رښتیني مانایې څه ده د مانا او مفهوم په هکله یې ما تل ډیر سوچونه وهلي دي او دا چې ددغه نامه په هکله ما ډیر سوچ کاوه ،نوم په ما ډیر ښه لګیده په هکله به یې په سوچونو کی ډوب شوم په پای کی د ی نتیجی ته ورسیدم،چی څه مانا لری او د ګاندهارا مانا چیرته پیدا کړم ،چې د پوهانو د منلو او بحث وړ وې د ډیرو چورتونو وروسته دا راته ښه ښکاره شوه ،چی نوموړی نوم ،چې د پوهانو د منلو وړ وې په نړیواله انسایکلو پیدیا کې تر لاسه کړم هماغه وو ،چی نوموړې ځای ته می مراجعه وکړه او د لرغوني ګانداهارا په اړوند می تری وپوښتل ،چی د نوموړي نامه مانا راته وښايې ،هماغه وه ،چی یوه صفحه راغله او د نامه مانا می هلته داسی پیدا کړه ،چی په انګریزی ژبه لیکل شوې وو، . The meaning of the Gandahara is "sweet, scent and fragrance." دا لاندی ماناوې افاده کوې د پښتو انګریزي ډیکشنری څخه په مرسته اخیستلو داماناوې «خوږ ،خوش بوی او خوش بوی»چې لومړۍ مانا یې خوږ او دوهمه او دریمه مانا یې خوش بوی)ده ،چی یو ځایې مانا یې (زړه پوری خوش بویې) کیږي چی،دا مانا یې د مفهوم له مخی د دیانت د نامه سره ښه او جوخت څنګ لګوي په مجموع کی نوموړې انګریزي ماناوی په پښتو ژبه کی همدا مانا افاده کوې ،که مونږ ښه ځیر شو د عبادت ځایونه لا د لرغونو دیني زمانو څخه رانیولی تر ننه پوری په ښه خوش بوی لرونکو عطرونو او خوش بویه ګلونو او مزیدارو او زړه پوری عطرونو نمانځل کیږي اوزړه پوری خوش بویه عطرونه پکې شیندل کیږي او ښکلي اوزړه پورې خوش بویی ترینه را پورته کیږي . ښایې د اینسیکلو پیدیا (خوږه خوش بویې یا زړه پوری خوش بویې) د نومړو دیني عقایدو صفت او مانا وې ،چی په ظاهره کی دا مانا د هغې زمانې د بوت تون او د ننیو اسلامی دمقدسو مکانونو د پاکی ،نظافت او د ښو خوش بویونو څخه نمایندګي کوې .که چیری مونږ له لرغونو زمانو څخه ترننه پوری ټول ادیان وڅیړو د ښو او ښکلو خوش بویونو مانا او مفهوم ترینه افاده کیږي دا په دی خاطر ،چی ټول مقدس ځایونه لکه،اورتونونه، کنیساګانې، کلیسا ګانې،مندرونه ،بوت تونونه ،نمزدکونه ( جماعتونه) او نني نوې مشرق الازکارونه چې،د پاک پروردګار په ویاړ د زکر ،عبادت او د هغی دنمانځنې لپاره دښکلو او پاکو مانځي جامو په اغوستلو او زړه پورو خوشبویونو په استعمالولو سره معتقد د الهي مومنان اوعقیده لرونکی بندګان او د ادیانو پورې اړوند مومنان،چې د ستر خالق په وړاندی عبادت او ورسره دراز او نیاز هیله په زړه کی لري ورته ورځي او د خپل خالق نمانځنه کوې یو مجازي مانا او مفهوم افاده کوې ،چی د ګانداهارا دنامه اصلي مانا نه افاده کوې،چی د نوموړي نوم اصلي مانا به زه اوس په منطقي او مادي شکل سره د اصلي اریایې ژبی (اریک/ پشه یې ) ژبه کې په یو ښکلي ترکیب کی ښاغلو لوستونکو او ګانداهارا د کلمې علاقمندانو او ژب پوهانو ته وړاندې کړم او دا ورته پخپله د ګنداهارا په نوم کی ،چی د پشه یې ژبی له پلوه یو ترکیبي نوم دی په ډاګه کړم ،چی د ګنداهارا نوم او پشه یې ژبه لا د بودیزم په زمانه کی یو ژوندی نوم او ژوندۍ ژبه وه او تر ننه پوری دا نوم په پشه یې ژبه کی ژوندی دی .ددی کار لپاره،چی زما پورتنی ادعا درسته ثابته شې د ګران هیواد افغانستان په لرغوني اریایې ژبه کی یې په لاندی ډول سره په څیړنه ،تحلیل او تجزیه پیل کوم . GANDAHARA ګانداهارا د ګنداهارا/ ګانداهارا: دا نوم زمونږ دګران او لرغوني هیواد په لرغوني اریانا او د نني افغانستان په لرغوني پشه یې ژبه کی د پشه یې ژبی په دوو ژوندیو مصدرونو کی روغ رمټ لکه د الماسو ددوو غمو په شان ،چی د ګانداهارا د نامه دوجود د ښکلا، جلا او د ځلا جوړوونکي او د هغې د مادي وجود ښودونکی دی ژوندی دی په لاندی ډول. ثبوت : د ګنداهارا نوم په پشه یې ژبه کې د پشه یې ژبی له دوو ځانګړو مصدرونو لکه : د (ګنیک / شمیرل ،ګڼل) له مصدر څخه یې لومړۍ برخه(ګندا ،ګاندا/ویې شمیره، ویې ګڼه) په لاس راځي ددی کار د ثبوت لپاره ښایې مونږ لومړی د (ګنیک/ شمیرل ،ګڼل) له مصدر څخه افعال جوړ کړو ددی کار لپاره د نوموړې مصدر په حال زمانه کی ګردانول په کار دي تر څو ورڅخه لازم فعل په لاس راوړو. ګنیک ،ګانیک /ګڼل ،شمیرل پشه یې ضمیر پښتو ضمیر پشه یې فعل پښتو فعل آ (مم) زه ګنیم،ګانیم ګڼم،شمیرم تو ته ګني،ګاني ګڼی ،شمیرې سی هغه ګنګا،ګانګا ګڼي ،شمیري امو مونږ ګنس،ګانیس ګڼو ،شمیرو ایمو تاسي ګندا ،ګاندا ګڼې وشمیرﺉ تی هغوی ګنین ،ګانین ګڼي ،شمیري اود نوموړي مصدر امري فعلونه دادي: د مفرد مخاطب لپاره امري فعل ګا نا، ګنا د جمع مخاطب لپاره یې امري فعل ګا نادا ،ګندا . اوس چی، مونږ د ضرورت وړ د امر فعل د (ایمو/ تاسی) په ضمیر کی تر لاسه کړ چی، د پشه یې ژبی د(ګندا،ګاندا /ګڼې،ویې شمیرﺉ) افعال په لاس راځي اوس چی، مونږد( ګاندا/هارا) د نامه لومړۍ برخه په لاس راوړه او پر دی وپوهیدو چی، په لاس راغلې د (ګندا/ګاندا) کلمه د (ګانداهارا)د نامه د لومړۍ برخې سکنﺉ او کټ مټ ورته نوم او برخه ده او زما د ادعا ټینګ او کلک ثبوت دی اوس نو دا په ډاګه ویلی شو چی، د ګنداهارا د نامه لومړۍ برخه(ګاندا،ګندا) د پشه یې ژبی د (ګنیک ،ګانیک/ ګڼل، شمیرل) د مصدر یو ژوندی مادي او حیات امري فعل دی چی،هر یو دعقل او فکر خاوند به دا ومني چی،نوموړی فعل په لرغوني اریایې ژبه پشه یې کی له لرغونی زماني څخه تر ننه پوری په خپل ټاټوبي افغانستان کی ژوندی دی او د هغی ادبی قوت سره چی،پشه یې ژبه یې لري او د بودیزم د تمدن په دوران کی یې درلودلا تر ننه پوری په پشه يی ژبه کی د ګانداهارا نوم شتون لري اودا راته په ګوته کوې چی،د ګانداهارا نوم کټ مټ پشه یې نوم دی. اوس مونږ د ګانداهارا د نامه دوهمه برخه (هارا ،ارا ) په کلیمه او د هغې په مصدر او فعل بحث کوو او ګورو چی، (هارا،ارا) په پشه یې ژبه کی شته دی او که نشته دی . هوکی نوموړی نوم په پشه یې ژبه کی شته دی او مصدر یې (اریک ،هاریک/اوریدل،شنیدن) دی ددغه کار لپاره هم په کار دي چی، د «اریک/هاریک» مصدر څخه افعال په لاس راوړو او وروسته یې د« ګانداهارا »د نامه ددوهمی برخی سره په پرتله کی وڅیړو ،په پشه یې ژبه کې «اریک او هاریک» دواړه یو مصدر دی خو پشیان ورونه دا نومونه په دواړو ډولونو تلفظ کوې لکه په پښتو ژبه کی چی، اوریدل/ ارویدل دي، که نه نو دواړه سره د یوه مصدر دي لکه« ګاندا او ګندا» په افعالو کی هم همدا قانون چلیږي اودواړه سره یو شانته افعال دي یو د بل سره هډو توپیر نلري. اوس به راشو د ګنداهارا د نامه دوهمې برخې ته چی،د هاریک /اوریدل؛ مصدر دی هغه هم ګردانوو تر څو مورد نظر فعل په لاس راوړو په لاندی ډول. هاریک/اوریدل پشه یې پښتو پشه یې فعل پښتو فعل آ (مم) زه هاریم / اریم اورم تو ته هارییې ارییې اوری سی هغه هاریګا/اریګا/هاریا اوري امو مونږ هاریس /اریس اورو ایمو تاسو هاریدا/اریدا اورﺉ تی هغوی هارین/ارین اوري اوس به راشو د نوموړي مصدر امري فعل وګورو،په پشه یې ژبه کی د نوموړي مصدر د مفرد مخاطب لپاره دا لاندی ډول دی. پشه یې پښتو پشه یې امري فعل پښتو امري فعل تو ته هارا/ارا واوره،غوږ ونیسه اوس چی،مونږ په پشه یې ژبه کی د ګانداهارا دنامه دوهمه برخه (هارا)دپشه یې ژبی دمفرد مخاطب فعل تر لاسه کړ چی،هډو د ګانداهارا دنامه د وروستنۍ برخی سره هیڅ ډول توپیر نلري او په وزن ،قیافه ،رنګ ،خوند او بوی کی سره یو شانته دي نو دا په ډاګه کیږي چی،نوموړی نوم د ګانداهارا د نامه پوری اړه لري. اوس زه هغه افعال چی،د پشه یې ژبی د مصادرو (ګانیک/ګنیک او هاریک/اریک) )څخه په لاس راغلي دي یود بل سره تړم او وروسته له هغی یې په لاس راغلي عکس ته پام کوو. ګاندا +هارا= ګاندا هارا ګندا + ارا=ګنداارا اوس چی،مونږ د «ګانداهارا» او د «ګندا ارا» نومونه د پشه یې ژبی له اړخه تر لاسه کړل اوس که مونږ د « ګنداارا»د په لاسته راغلي نوم څخه یو د «ا » توری حذف او له مینځه یوسو مونږ د «ګندارا» نوم په لاس راوړو ،که اوس مونږ دا په لاس راغلي نومونه «ګانداهارا» او «ګندارا» نومونه دلاتیني نومونو سره په پرتله کی وګورو هډویو د بل سرهGANDAHARA,GNDARA توپیر نه لري .له دی توضیح او تشریح څخه دا په ډاګه کیږي او دا حقیقت تر سترګو کیږي چی، د پشه یې ژبی ادبی قوت او قدرت مونږ ته دا را په ګوته کوې چی،د د ګنداهارا د تمدن د عروج او لوړښت په زمانه کی لا پشه یې ژبه یو ژوندۍ او د وخت د حساب او کتاب او د هغې وخت د ګانداهارا د اوسیدونکو (ګانداهاریانو) دیني او مذهبې ژبه وه او تر ننه پوری یې خپل قوت او قدرت ساتلی دی .اوس که مونږ د پشه یې ژبی له پلوه د ګنداهارا دنامه په لاس راغلی افعال مانا کړو اوبیایې سره غوټه کړو دا لاندی مانا په لاس راځي. ګاندا/ګندا / ویې ګڼې ،ویې شمیری‌ هارا،ارا / وایې وره / بشنو اوس که مونږ دا دواړه پشه یې په لاس راغلي فعلونه او د هغوی ماناوی سره یو ځای ولیکو دا لاندی شکل او مانا په لاس راځي: ګندا + هارا / ګنداهارا ویې ګڼﺉ +وایې ورﺉ/ ویې ګنﺉ وایې ورﺉ/بشمارید وبشنوید ترینه په لاس راځي . ګنداهارا/ وایې وره ویې ګڼه . دا په لاس راغلې(ویې شمیره ویې ګڼه او واییوره /حسابش کن وبشمارید)دا د پښتو او دری ژبی مانا د پشه یې ژبی د ګنداهارا سره یوه مانا ده چی ،ددیني پلوه که مونږ د اسلام دین او نور ټول اسماني دینونه تر مطا لعی لاندی ونیسو ،نو د ټولو اسماني ادیانو موخه یوه ده چی،پکی د نهی اومنکر سره یو ځای پکی فرضي او سنتي اوفقي مسایل اوپکی دیني بنا ګانې لکه په اسلام کی (پنځه د اسلام بناګانې) دي چی، ددغو ټولو مانا ګانې اومفاهیم د پشا یې ژبی په ګانداهارا یا د بودیزم د زماني په مشهور نامه ګانداهارا کی چی، بنیاداو څټه یې په (ګڼنه،شمیرنه او اوریدنه) ولاړه ده او هر اسماني دین په دقیقو محاسباتو اود اوریدو په پوهه ولاړ وې. بر سیره پر لوړو توضیحاتو دګانداهارا د (هار/ ار-ارا) کلمات هم د پشه یې ژبی د (اریک/ اوریدل)له مصدر څخه په لاس راځي او د اصلي اریایې ژبو څیړونکو پکی زړه پوری پلټنی کړیدي او (ار/هار) یې د اصل ،شریف ،نجیب په نومونو هم مانا کړیدی اود (ار) دکلیمی ما په خپلو څیړنو کی د (اریک /اوریدل)په مصدر کی ښکاره کړیده چی، د دنوموړي مصدر د (ار)فعل برسیره پر هغی مانا چی،ژب پوهانو ورته ورکړیده ما په خپلو تیرو لیکنو کی دا په ډاګه کړیده چی،د (ار) کلمه د (شرافت،نجابت ،اوریدا اووینه(خون) په ماناوو سره توضیح او تشریح کړیده . بر سیره په لوړو توضیحاتو او څپړنو څخه د ګنداهارا د نامه د (ګندا – ویی شمیر‌ءی) څخه برسیره، په پشه یی ژبه کی یو بل ورته مصدر هم شته چی، د(کنیک /ویستل /کشیدن)ورته فعل لري که ګردان شي نود (کندا / ویې باسیء)شکل ورڅخه په لاس راځي، که یې د( ګندا ) د کلمی پر ځای د (کندا) کلمه ورسره ولیکو نو په ګډه سره ورڅخه د (کندا +هارا / کنداهارا ،یعنی دا چې، داد نوی بوداءی دین ددیانت( مقدسی او سپیڅلې لارښوونی واورءی او د ګنداارا له مرکز څخه یی وبا سءی او ټولی نړۍ ته یی ورسوی) د پشه یې ژبی ددوو ورته اوزړه پورو افعالو لکه (ګندا + ارا/ ګندارا اود کندا +هارا /کنداهارا ) دورته ترکیبي افعالو څخه دا په ډاګه کیږي چی، پشه یې ژبه د ورته افعا لوڅخه خورا بډایه خزانه لري بله کلمه چی، لاتر ننه پوری زمونږ په لویه اریانا ګران افغلنستان کی ژوندۍ او د لمر په شان ځلانده ده هغه د نني (قندهار/کندهار) نوم دی چی ،د نني افغانستان دنامه بنسټ پکښی ایښودل شوې دی ،که مونږ لوړې څرګندوني ته ښه پام وکړو نو د کندهار نوم د ګنداهار /ګندارا سره جوخته ډډه لګوې او یو ځل بیا نوموړې نومونه او ترکیبونه دا په ډاګه کوې چی،د بودیزم د زمانې د (ګنداهارا ،کنداهارا او ګندهار ،قندهار اوکندهار )نومونه دهیواد په لرغونۍ ژبه (اریک / پشه یې) کی ژوره ریښه لري دا وه په پشه یې ژبه کی د ګانداهارا،ګندارا د نامه توضیح او څپړنه . په دی منظور د ښاغلو ژب پو هانواو د ګنداهارا دنامه له مینه والوڅخه زما دا هیله ده چی ،په دی اړوند د خپلو اندونو په رڼا کی خپل نظریات وړاندی کړي او د پشه یې ژبی له پلوه دا تحلیل او څیړنه وڅیړي اشتبا ه او غلطي اصلاح او په خپلو ښکلو څیړنو سره دا زما څیړنه بډایه کاندي . په درنښت احمد جان «ماڼو» [email protected] - بېرته شاته