يحيى خان پدې هکله کټ مټ پوځي چالچلن وکړ.

لومړى يې ملکي کابينه منحله اورخصت کړه. د کابينې وزيرانو بيله هغه هم د مشورتي کميټې حيثيت درلود. د هغوى نشتوالى واقعاً کوم تاثير نه لاره. له يوې خوا د هغوى رخصتيدلو خارجي سترګوته ښه په زړه پورې منظره جوړه کړه او له بلې خوا د جنرال يحيى خان له چاپيريال څخه د ځينو د بى شرمانه حرکاتو د لوڅولو منبع وګرځيدل. د کابينې د شړلو حقيقت يواځې دا ونه ښودل چې د پردې شا ته پټ څه روان وو بلکې د هغو چا لپاره چې دلچسپي يې لرله په ډاګه څرګنده شوه چې پنجابي پوځ لويې لوبې ته تيارى نيو. له دې کار څخه وروسته  جنرال يحيى خان د هوايي او سمندري قواو قومندانان،د ايالتونو ګورنران او د ماشلا اداره چيان د غونډې کولولپاره په راولپينډۍ کې خپل دفتر ته راغونډ کړل. هغه تفصيل چې هلته څه تير شول اوڅه لوڅ شول لا تر اوسه پورې پټ پاتې دي. داسې شواهد ليدل کيږي چې پدې غونډه کې د ختيځ بنګال ګورنر ادميرل احسن او د مارشلا اداره چي ليفټيننټ جنرال صاحبزاده يعقوب د اسامبلې د ځنډولو له مفکورې سره سخت مخالفت وښود اواخطار يې ورکړ چې له دې کار څخه به بيسارې بدمرغۍ اوخطرناک نتايج راپورته شي. هغوى دواړو په بنگال کې شپې اوورځې تېرې کړې وې او د بنګالى اولس روحيه ورته ډيره ښه څرګنده وه. مگر چا يې خبرې ته غوږ نه کيښود.

اوس دا خبره چې ادميرل احسن په هغه ځاى کې له وظيفې څخه ډډه (استعفا) وکړه، رښتيا مالوميږي. نوموړي دا کار ددې لپاره وکړ چې يا خو دا چې نه غوښتل پدې غيرانسانى کار کې برخه واخلي او يا دا چې د راتلونکې لوبې څرنګوالى يې احساس کړى و. نوموړى له راولپينډۍ څخه په ډيره خواشينۍ ووت. خو څو دقيقې مخکې له دې څخه چې ډاکې ته لاړ شي له هوايي ډگر څخه بيرته  راستونکړى شو. څرګنده خبره ده چې ده [يحيى خان] ځکه نوموړي ته موقع ورکړه چې د ختيځبنګال ګورنر دې پاتې شي او دا ځکه چې په هغه حساسه ګړۍ کې به داسې بدلون راوړلو ممکن په پوځ کې ګډوډى پيښه کړې واى. دا هغه غوره ټکى و چې پنجاب هڅه کوله چې مخنيوى يې وکړي.

صاحبزاده يعقوب خان طبعي ده چې د پيښو په راګرځيدو سره ځينې غلطۍ کړې وي. لنډه دا چې د مارچ د مياشتې په دويمه نيټه کله چې يحيى خان هغه څه چې غوښتل تر سره شول، هغوى دواړه يې له وظيفو څخه ګوښه کړل.

دا چې په غونډه کې به نور څه پيښ شوي وي څرګنده نه ده مگر يحيى خان ته د غونډې په پاى کې اطمينان حاصل شوى و چې د پوځ پوره ملاتړ په هره لار چې وغواړي ورسره دى.

څرګنده خبره ده چې د پوځي جنرالانو په ککرو کې دا مفکوره پوره پخه شوې وه چې که چيرې اساسي قانون د عوامي ليګ د شپږ فقريز پلان په اساس ولاړ وي نو  پاکستاني پوځ او خاورې ته به لوى تاوان ورسيږي. د هغوى په ککره کې د دې خبرې پخول دومره لوى چل نه و لکه څنګه چې به څرګنده شي. هر څه د يحيى خان په لاس کې وو. د پاکستان پوځ تل تر تله هندوستان د لمړني دښمن په هکله پيژني. د هغوى په ضد د دروغو پروپاګند او لمسون ښه وسيله ده. نود پاکستان هوايي، سمندري او ځمکنۍ قواوې تل پر هغه هيواد باندې تجاوزکولو ته چمتو دي!

د الوتکې له پيښې څخه وروسته له دوه جبهوڅخه د دفاع کولو موضوع خورا د غور وړ خبره وه اوبايد وچې په منتها ډول يې تيارى نيولى وى. پر دې برسيره بلله لويه خبره دا وه چې شيخ مجيب الرحمن په ډاکه کې غوښتنه کړې وه چې له هغه هيواد (هند) سره چې پنجاب ورته کرکجن دښمن وايه، خبرې اترې او مفاهمه وشي. اوتر ټولو غوره دريمه خبره دا وه چې شيخ مجيب د الوتکې په تښتولو کلک انتقاد کړى و او هغه درانده لگښتونه يې چې د پوځ د پاره کيدل بيځايه بلل. د انتخاباتو په جريان کې يې ويل چې ګوندې داسې مصارف د دوى له اقتصادي توان سره موافق نه وو. نو (پوځ) د عوامي ليګ مشر له دواړوخواو- د پوځ اوسوشيل سيکيوريټي – لپاره لوى خطر وباله. او دوى ته د عوامي ليګ بدبين حکومت چې په يوه شليدلي فدراسيون باندې باندې به رياست وکړي ډير بيځايه اود خودکشى غوندې ښکاريده. کله چې ټول مسايل په پورته ډول تفصيل اوپوځ ته وړاندې شي نو پدې کې شک نشته چې وظيفه پالونکي افسران! بيله دې چې د پريزيډنټ خوا ونيسي بل څه کولاى شي. په ټولو برسيره يحيى خان خو بل څه نه غوښتل مګر دا چې پوځ پياوړى وي!! او  مرکزي حکومت پياوړى وي! نو کوم پاکستانى پاتريات (وطنپال) به دا نظر ونه مني؟؟

کله چې يې د خپل موقعيت په هکله اطمينان پيدا  شو نو يحيى خان او ملګري يې په ډيره قرارۍ پرمخ تګ پيل کړ. د لويې لوبې کولو لپاره يواځې شپږ ورځې پاتې وې. دا خورا لږ وخت و او بايد بېځايه ضايع شوى نه واى. جنرال حميد، ټيکه خان او عمر ډاکې، لاهور او کراچۍ ته د مختلفو وظيفو د اجرا کولو لپاره واستول شول. د هوايي او سمندري قواو قومندانانو ته هم ځانګړې وظيفې وروسپارل شوې. په کراچۍ کې د ورځپاڼو خپرولو مسئولو کسانو ته لارښوونه شوې وه چې ترڅو دوى ته اجازه نه وي ورکړل شوې، د پوځي قومندانانو د تګ راتګ په هکله به خبرونه نه خپروي. که څه هم دا خبره په چا باندې ښه نه لګيدله مگر څه يې کولاى شول او په هغه هکله تبصره کول خورا خطرناک وو!!

پدې برسيره پوځ ته د هيواد په اوږدوکې د تيارسۍ امر ورکړل شوى و. بهانه هم له هندوستان سره د اوضاع خراپي وه. په همدې بهانه يو بټاليون له سامان او وسلې سره په ډاکه کې ختيځې قوماندانۍ ته ولږدول شو. لومړنۍ بيړۍ چې پدې وخت کې د سيلون له لارې چتکانګ ته روانه وه، د (م، د، صوات) بيړۍ وه. دا بيړۍ د پوځ او نورو پوځي مهماتو لپاره باړه اود شپې په تورتم کې بار کړى شوه. کله چې د مارچ په دريمه نيټه په بيړۍ باندې د بنګالي اولس سترګې ولګيدې نو د پنجاب دسيسې او هغه اوږده پلان ته چې په انتخاباتو کې له برياليتوب څخه وروسته يې د دوى د غوليدو لپاره جوړ کړى و، هک حيران پاتې شول.

(څلورويشتمه برخه)

نور پوځ او وسلهبه  په څوراتلونکو ورځو کې په سي-١٣٠ ډوله الوتکوکې لږدول کيږي. دا بوځ به په ورو ورو د ختيځ بنګال د پوځ ځايونه ونيسي او بنګالي پوځ به پاکستان ته ولږدول شي. د پاکستان د بين المللي هوايي کرښې سره هم د پوځد ليږدولو پلان او تړون وشو. هغه چا چې په کراچۍ کې د حج په هوايي ډګر کې  کار  کاوه، ناڅاپه يې د پوځي ګڼې ګوڼې راپور چې معمولاً هلته هيڅ څه نه ليدل کيدل، ورکړ. دا هوايي ډګر به له دې وروسته پوځي ترانزيتي مرکز وي. پي آى اې به د مارچ له دويمې څخه تر څلرويشتمې نيټې پورې دولس زره تنهپوځ په ملکي جامو کې د سيلون له لارې شپږ زره ميله لرې ډاکې ته يوسي. د سيلون دولت هم پدې کوم احتجاج اواعتراض نه شو کولى ځکه چې په ملکي الوتکو کې خلک چې د الوتکې ټکټونه يې په لاس کې لرل، سپاره وو. د کراچۍ په سمندري قواوکې چې په سلو کې اويا پرسونل يې بنګاليان وو تغير راغى او له ځينو بيړيو څخه د بنګال نوم بيرته واخستل شو. کراچۍ ته نږدې د هاريپور په هوايي دريځ کې د جنګي الوتکو ګڼ شمير بنګالي پيلوټان له خپلو وظيفو څخه ګوښه کړل شول او نورې عادي دندې وروسپارل شوې.

په ډاکه کې د بنګال افسران چې په ختيځې کوماندې کې يې کار کاوه د پوځ د تګ-راتګ او د وسلو لږدولو شمېر او اندازې ته حيران وو. مګر د هغوى له سترګو څخه هرڅه الونيا (پټ) وو. د هوايي او ځمکنيو قواو بنګالي لوى افسران له ډاکې څخه د باندې ويستل شول اوله پوځ څخه د باندې په ډيرو لرو ځايو کې وګمارل شول. يو بنګالى ريژيمنټ د ډاکې په پيل خانه کې ځاى په ځاى شو. هغه ټانکونهچې په رانګپور او ميمنسک کې د هندوستان په مقابل کې په دفاعى ځايونوکې ځاى په ځاى شوي وو، ډاکې ته راتانه شول.  د دې ټانکونو له راتګ څخه ګړۍ وروسته يې ځنځيرونه بدل شول او پر ځاى يې پاسته هغه ځنځيرونه چې په ښار کې پر سړکونو د ګرځيدو لپاره دي بدل شول.

د اپريل پر اته ويشتمه نيټه په ښار او کوڅوکې ځنې افواهات خپاره شوي وو هغه داسې چې يوه باغوان کله چې دا خبره لوڅه کړه چې ليفټننټ جنرال صاحبزاده خپلو پيشخدمتانوته ويلي وو چې د ده له کور څخه لاړ شي. که څه هم نوموړي ته جنرال ټيکه خان امر کړى و چې بيرته خپلې وظيفې ته ستون شي او د مارچ د مياشتې تر دريمې نيټې پورې هلته و، مګر داسې څرګنديده چې نوموړي د هغه څه چې راتلونکي وو احساس کړى و.

د ختيځ بنګال په نورو سيمو کې داسې خبرې خپرې وې چې د پاکستان د افسرانو کوچنيان له ښوونځيو څخه په موقتي ډول ايستل شوي وو. کورنۍ يې په ډيره خفيه کې ډاکې ته استول شوې اوورپسې بيا په هغو الوتکو کې چې پوځي پرسونل يې ډاکې ته راوړى و، ليږدول کيدې.

له دې ټولو شواهدو څخه څرګنديده چې په راولپينډۍ کې د فبرورۍ د مياشتې د دريمې اونۍ کنفرانس د ګرزيدو ټکى و. خو رښتيا دا ده چې تر دې ورځې پورې نسبتاً په ډيره ارامۍ او بيله دې چې څوک يې حس کړاى شي، پرمختګ وکړ. څرګنده خبره ده چې پنجابي پوځ د کومې لويې لوبې لپاره تيارى نيو.

دا حقيقت چې د بنګالي اولس انعکاس د پنجابي دسيسه بازانو له خوا څومره کوچنى شميرل شوى و او څنګه غلطه محاسبه يې کړې وه، د مارچ تر لمړۍ نيټې پورې کله چې د اسامبلې د ځنډولو اعلان وشو څرګند نه و. هغه وخت چې د پنجاب پلانونه ټوکر-ټوکر شول نو په ډيره نااميدۍ يې په هرڅه منګولې لګولې. دا وخت بيا هم يحيى خان له چالاکي څخه ګټه وکړه –داسې چې سياست مداران يې مجبور کړل ترڅو پدې هکله خبرې اومذاکره وکړي. دى په خپله په بنګال کې د پوځ په سمبالولو او پياوړي کولو بُخت و. له هغه څخه وروسته کله چې هر څه تيار وو نو له خپلې خوښې سره يې خورا سخت شليک وکړ.

دا لاندې خبره د ميجر بشير ده چې په کوميلا کې يې پداسې حال کې وکړه چې د يحيى خان ثنا او صفت يې کاوه: "زه هيڅ د دې تفصيل ورکولاى نه شم چې څنګه دې پياوړي مشر موږته نجات راکړ!!"