د بنګله دیش بی ستري
(٢٨برخه)
لیک: غلام محمد زرملوال
شيخ مجيب ډير زيات پهغضب و: "موږ بايد ازاد شو"، ويې ويل، "موږ بايد خپل سمندري او هوايي قوا ولرو.زه به دا هڅه وکړم." څو ساعته وروسته کله چې بيرته ډاکې ته روان و، ايوب خان قدرت ونيو او مجيب بيا دجيل د پنجرو شا ته واستول شو.
په ١٩٧١ کال کې شيخ مجيب دومره په سياست کې د ننه ورک شوى و چې دا حقيقت څرګند کړي چې نه يې شوه کولاى وپوهيږي چې له څومره چاوديدونکو تضادونو سره مخامخ و. پدې هکله به يواځې د محمد ايوب خان په يوه تبصره باندې اکتفا وکړو: "شيخ مجيب د ليډرشيپ په هکله ناکامنه و، مگر ناکامي يې دا وه چې ده د دې حقيقت درک چې د چا پر ضد مبارزه کوي، نه و کړى ... دا ګناه د سيات ده چې دى يې دومره بوخت کړى و چې د دې لپاره چې د ده جنبش په ټولنه کې څه اغيزه درلوده پوره وخت نه درلود چې قضاوت وکړى شي."[1]
که چيرې د مارچ اوومې نيټې ته ژور وکتل شي نو څرګنده به شي چې پدې نيټه په سټاډيوم کې پلان کړل شوې غونډې د بنګال د مبارزې بڼه په ډراماتيکي ډول بدله کړه. مګر دا غونډه هغه څه نه وه چې اولس يې هيله کوله! د شيخ مجيب الرحمن پروګرام داسې جوړ شوى و چې د "حق خوداراديت" غوښتنه يې کوله، مګر د ازادۍ لپاره تږى بنګالي اولس چې دې غونډې ته راغونډ شوى و او شمير يې يو مليون ته رسيده، بل څه اوريدل غوښتل: "د ازادۍ اعلان!" ختيځ بنګال يوه اونۍ په خواشينو خاورو وينو کې سترګې پر ليار و ترڅو داسې واوري! په ډاکه او نورو سيموکې له جلسواو خبرونو څخه په ډاګه څرګنده وه چې دا په ازادۍ مين اولس داسې مرحلې ته رسيدلى و چې په شاته تګ يې امکان نه درلود. د محصلينو مشران چې د حالاتو نسبتاً ښه درکورسره و، د ازادۍ لپاره راوتلي وو او په ډاګه يې دا نارې وهلې. په حقيقت کې عوامي ليګ ته اخطار ورکړى و چې ټينګ ودريږي او له نورو سره ځان وګڼي. دا صحنه وهچې ټولاوس سره راغونډ شوي وو اوسترګې پرليار وو چې د مجيب خبرې واوري. د دې لپاره چې خپل نه ماتيدونکى عزم په ډاګه وښيي، له ځانونو سره يې ډول-ډول وسلې: توپک،تورې، په کور کې جوړې شوې نېزې، د لاټۍ لرګي او د اوسپنې سيخونه راوړي وو. پدې وخت او دې ځاى کې يو تن پوليس او عسکر هم په سترګو نه ليدل کيده. د پوځد موجوديت يواځنۍ نښه نښانهله يوې شنې اونصواري رنګې هيليکوپتر الوتکې څخه و چې د ونو شاته کته پورته په هوا کې ګرځيدله. که چيرې د پوځ دې تهديدوونکې مانورې په زړه کې هم ويرولي وى، مگر په خوله باندې چا څه نه ويل. ممکن په هغه ورځ باندې د هغې الوتکې پرسونل له ټولو څخه زيات په ويره او ډار کې و. هغه پروتست چې دوى يې له پاسه ننداره کوله د ډيرې وارخطايي او ويرې وړ و. که چيرې دا ګڼ اولس په پوځ باندې ورمخه کړي نوبيا ټانکونه، توپ او توپک ددوى مخخه کله نيولى شي. جنرال ټيکه خان د دې خبرې درک کړى و او د هيليکوپترو د ګرځيدو دليل همدا و.
کوزپر ځمکه ټولې سترګې هغې خوا ته اوښتې وې کوم چې هره شيبه د شيخ مجيب الرحمن د رارسيدو هيله کيدله. مگر د بنګال پلار! چې په ډيره مينه ورته خلکوخطاب کاوه، ځنډنى شو. شيخ مجيب د اجرائيوې جرګې سره په بله عاجله غونډه بوخت و. دا غونډه د تېرې ورځې په ماښام د ده کور ته راغوښتل شوې وه تر څو پريزيډنت يحيى خان د نوې نيټې په هکله چې د انتخاباتو لپاره يې ټاکلې وه غور او کتنه وکړي. عوامي ليګيان همپدې فکرکې تللي وو چې د ازادۍ د اعلان په هکله چې د اولسونو هيله وه څه پريکړه وکړي. دا پريکړه اسان کار نه و. له يوې خوا زده کوونکو او د هغوى مشرانو په عوامي ليګ زور اچولى و چې ژر تر ژره دې له پاکستان سره د ماتې اعلام وکړي. د کليو او کوڅوګڼ اولس هم د زده کوونکيو ملاتړ و. له بلې خوا دا احتمال و چې د ازادۍ په اعلام سره به د پاکستاني پوځ د کسات (انتقام) اور چې اوس د بيرحم جنرال ټيکه خان تر ادارې لاندې و، لا پسې په لمبو شي. بيګناه خلک به پکې وسوځي او ممکن چې د ډاکې او چتکانګ ډېر ځايونه له خاورو سره برابر شي. شيخ مجيب وينې تويول نه غوښتل. له بلې خوا يې نوې ژبې ته چې د مارچ پينځه ويشتمه نيټه يې د اسامبلې د غونډې لپاره ټاکلې وه، دى شکمن کړى و. دوى ته داسې څرګنديده چې يحيى خان هغه پړاو ته رسيدلى و کوم چې دوه کاله پخوا مارشال ايوب خان تير کړ. پريزيډنت يحيى خان دا حقيقت درک کړى و چې داسې چالچلن په هغه چا باندې چې طبعاً سوله غوښتونکي وو اوغوښتل يې چې په انتخاباتو کې د برياليتوب ميوه وڅکي، پوره اغيز ولري.
[1] "بنګله ديش – د اولسولي لپاره مبارزه – ٦٢ مخ
(٢٩برخه)
کوزپر ځمکه ټولې سترګې هغې خوا ته اوښتې وې کوم چې هره شيبه د شيخ مجيب الرحمن د رارسيدو هيله کيدله. مگر د بنګال پلار! چې په ډيره مينه ورته خلکوخطاب کاوه، ځنډنى شو. شيخ مجيب د اجرائيوې جرګې سره په بله عاجله غونډه بوخت و. دا غونډه د تېرې ورځې په ماښام د ده کور ته راغوښتل شوې وه تر څو پريزيډنت يحيى خان د نوې نيټې په هکله چې د انتخاباتو لپاره يې ټاکلې وه غور او کتنه وکړي. عوامي ليګيان همپدې فکرکې تللي وو چې د ازادۍ د اعلان په هکله چې د اولسونو هيله وه څه پريکړه وکړي. دا پريکړه اسان کار نه و. له يوې خوا زده کوونکو او د هغوى مشرانو په عوامي ليګ زور اچولى و چې ژر تر ژره دې له پاکستان سره د ماتې اعلام وکړي. د کليو او کوڅوګڼ اولس هم د زده کوونکيو ملاتړ و. له بلې خوا دا احتمال و چې د ازادۍ په اعلام سره به د پاکستاني پوځ د کسات (انتقام) اور چې اوس د بيرحم جنرال ټيکه خان تر ادارې لاندې و، لا پسې په لمبو شي. بيګناه خلک به پکې وسوځي او ممکن چې د ډاکې او چتکانګ ډېر ځايونه له خاورو سره برابر شي. شيخ مجيب وينې تويول نه غوښتل. له بلې خوا يې نوې ژبې ته چې د مارچ پينځه ويشتمه نيټه يې د اسامبلې د غونډې لپاره ټاکلې وه، دى شکمن کړى و. دوى ته داسې څرګنديده چې يحيى خان هغه پړاو ته رسيدلى و کوم چې دوه کاله پخوا مارشال ايوب خان تير کړ. پريزيډنت يحيى خان دا حقيقت درک کړى و چې داسې چالچلن په هغه چا باندې چې طبعاً سوله غوښتونکي وو اوغوښتل يې چې په انتخاباتو کې د برياليتوب ميوه وڅکي، پوره اغيز ولري.
د دوى غونډې ټولهشپه اود راتلونکې ورځې لويه برخه ونيوه.مگر عوامي ليګ لا کومې پريکړې ته نه ورسيدلى. عمومي نظر خو يې طبعاً دا و چې پدې هکله تلوار ونکړي ځکه چې يو غلط ګام به ډيرې خطرناکې نتيجې منځ ته راوړي. مجيب الرحمن په پاى کې فيصله وکړه چې له يحيى خان څخه به څلور غوښتنې وکړي او د دې لپاره چې د بنګالي اولس عزم وښيي نو عمومي اعتصاب به اوږد او د دې غوښتنو ملاتړ به وکاندي.
څلور غوښتنې په دا لاندې ډول وې:
١:- د مارشلا سمدلاسه لرې کول.
٢:- د پوځي پرسونل سمدلاسه خپلودريځونو ته ګرځول.
٣:- د مړينې او ژوبلې په هکله تحقيق اوپوښتنه.
٤:- د مارچ له پينځه ويشتمې نيټې يانې د اسامبلې له ټاکلې نيټې څخه د مخه ټاکل شويو اولسي نمايندګانو ته د قدرت سپارل.
دې غوښتنو سولييزه بڼه درلوده. اصلي غوښتنې: يانې قدرت خلکو ته سپارل او د پوځ لرې کول،او نور ټکي هلته پکې دي. مگر ميتود يې عدم تشدد (د زور څخه کار نه اخستل) وو.
پر اولسونو باندې باور او د عمومي اعتصاب د برياليتوب په اړه د شيخ مجيب له عقيدې څخه داسې څرګندېږي چې نوموړي د اولسونو قدرت ښه درک کړى و او دويم ورته څرګنده وه چې دا پياوړې وسله د ده په لاس کې ده. مگر د ده يواځنۍ غلطي دا وه چې د پريزيډنټ د اصلي مقصد غلطه محاسبه يې کړې وه او نه يې وکولاى شول چې د دې پياوړې وسلې څخه ګټه واخلي. د عوامي ليګ اجرائيوي کميټې هم بيله درنګه د مجيب الرحمن پلان لاسليک کړ. رښتيا خبره دا ده چې هغوى پدې هکله چې يوه منځنۍ لار يې موندلې وه، خوښ وو. مگر د محصلينو مشران چې د باندې يې انتظار يوست د دې خبرې په اوريدو سره خواشيني وو. مخکې له دې چې شيخ مجيب ساډيوم ته لاړ شي، هڅه يې وکړه چې هغوى دلاسا کاندي، مگر دا دلاساينه بې اغېزې وه.
شيخ مجيب الرحمن پياوړى نطاق و.[1] کله چې يې هغه ورځ په ستاډيوم کې خبرې کولې نو هر څه چې يې په وس کې وو تمام يې کړل. سيخې خبرې يې وکړې. له ټوکو-ټکالو څخه يې هم ګټه واخستله، او د تندر او تالندې په شان هم بدل شو. مگر هغه څه چې خلکو يې د اوريدو هيله رله، ونه ويل. که څه هم په اول وار به يې لاسونه پړکول او څه ناڅه خوښي يې څرګندوله، مګر حقيقت خو دا و چې د خلکو زړونو ته يې لار ونه موندله. داسې ځواب او هرکلى د وخت له تقاضا سره برابر نه و. کله چې يې تياره کړې بيانيه پاى ته ورسوله، يوه شيبه پټه خوله ودريد، هرې خوا ته يې نظر واچاوه او د اولس په څيرو کې نااميدي او خواشيني په څرګنده احساس کړه. ناڅاپه د "بنګال پلار" اوچت شو. موټي (سوکونه) يې جګ کړل او څومره چې يې مريو (ستوني) کار کاوه، نارې يې کړې: "دا ځل زموږ مبارزه د ازادۍ مبارزه ده!!" ژوندى دې وي بنګال!! (Joi BANGLA!!) . د ستاديوم فضا په جنون بدله شوه. اولسونو دا غوښتل. شيخ مجيب د ازادۍ او استقلال ناره پورته کړه. پدې روحيه ټول هر لور ته خپاره شول ترڅو د عوامي ليګ د اعتصاب پروګرام نمونه ښکاره کاندي.
(٣٠برخه)
په دا بله ورځ بيله پوځي کمپونو څخه د ختيځ بنګال مرکزي حکومت له کار کولو اوفعاليت څخه ولوېد. خلکو مخکې له مخه په مرکزي او محلي بانکونوکې د محصول، ماليې او نورو له ورکولو څخه ډډۀ کړې وه. د شيخ مجيب د مارچ د دريمې نېټې له لارښوونې سره سم ولس يواځې له دوه بنګالي بانکونو سره معامله کوله. اوس د مرکزي ادارې لپاره خورا مشکله خبره وه چې په مرکز او ايالاتوکې د ولس د دې چالچلن مخه ونيسي. بنګالي ولس پدې ليار کې د پوره دسپلين لاندې راغلى و.د هر ځوان زاړه ښځې او ميړه لپاره دا پتمنه اود احترام وړخبره وه چې هغه څه چې د "بنګال پلار" وايي، عملي يې کړي. د دې ډول اعتصاب سارى تر اوسه پورې نه و ليدل شوى.اودا خبره بې دليله نه ده چې ولى خان چې د ژوندانه په اوږدو کې په عدم تشدد په فلسفه ولاړ اوعقيده لري وويل: ... "حتى ګاندي به ورته هک حيران پاتې شوى واى!"
د شيخ مجيب لس فقريزلارښود چې د مارچ په اوومه نيټه يې په ستاديومکې خلکو ته وړاندې کړ په لاندې ډول دى چې ورڅخه د اعتصاب تفصيل پوره څرګنديدلاى شي:
١ –د محصول اومالياتو په ورکړه بنديز.
٢ –د بنګال په اوږدوکې وزارتونه، حکومتي او نيمه حکومتي دفترونه، لومړنۍ او لوړې محکمې به ټول په اعتصاب لاس پورې کوي. استثناوې له وخته سره سم اعلان شي.
٣ –د ګاډي لارې او بندرونه به پرانستي وي.که چيرې داسې څرګنده شي چې دا لارې دوسلو او پوځي مهماتو د وړلو راوړلو لپاره چې د خلکود ژوبلې په موخه ګټه ترې اخستل کيږي، استعمال شي نو کارګر به له کار کولو څخه ډډه کوي.
٤ –راډيو تلويزيون او ورځپاڼې به زموږټولې بيانيې او ويناوې خپروي. ورځپاڼې به د خلکو د جنبش د خبرونو له انحراف څخه ډډه کوي اوکه نه پدې موسساتوکې ټول بنګالي کاارګر به له کار څخه لاس اخلي.
٥ –يواځې په داخلي او ايالتي سويه به د تليفون شبکې فعاليت کوي.
٦ –د پوهنې ټولې موسسې به تړلې وساتل شي.
٧ –له پاکستاني بانکونو سره به راکړه ورکړه تړلې وي.
٨ –په ټولو ودانيو به هره ورځ تور بيرغونه پورته وي.
٩ –په نوروکړيو (محيطونو) کې به اعتصاب نه وي. که چيرې ضروري وګڼل شي نو له وخته سره سم به د داسې کار د عملي کولو اعلان وشي.
١٠ –يو انقلابي کونسل (شورا) به د محلي عوامي ليګ د مشرانو تر ادارې لاندې په ټولو سسويو جوړ کړل شي.
کله چې د مارچ په اتمه نيټه پورتنۍ لارښونې پر ځاى او عملي شوې وې، نو د پنجاب غړي لاپسې وتښتيدل.
په کراچۍ کې د لويو تجارانوبڼې کوم چې په بنګال کې يې تجارت درلود ژيړې شولې. د بنګال د ې فيصلې په ډاکه، خولنه او چتکانګ کې د کارخانو اوفابريکو څښتنان حيران پاتې کړي وو چې ايا خپل ژوند په خطر کې واچوي او بنګال ته د کار و بار د لارښوونې لپاره لاړ شي او که په کراچۍ کې تم شي ، انتظار وباسي. يواځې يو يا دوه تنه زړور او په زړه باندې يې بنګال ته لاړل نور يې په کراچۍ کې پاتې شول او په دعا کولو يې لاس پورې کړ. هغوى د لاهورپينډۍ په حکومت باندې زور واچاوه "تر څو پدې هکله ژر اقداموکړي." يوه غټ يې خپل يوه کارکوونکي ته پيشنهاد وکړ چې معاش به يې څلور چنده کړي که بنګال ته لاړ شي او د ده لپاره وظيفه اجرا کړي! مگر د نوموړي له خوا دا پيشنهاد په ډيره درناويرد کړل شو. زما په يوه بل ملګري خپل دوه زامن "پهتاريخ کې د دې لوى تحريک" د ليدلو لپاره ډاکې ته واستول.د مارچ په اتمه نيټۀ اوضاع داسې شان ته وه.
لس فقرييزه لارښوونې د حکومت دفترونه او بانکونه له ډيرو ربړونو سره مخامخ کړل. د خوراکي شيانو او لومړيوموادو او اړتياو خورا قلت وموند. صادرات (د ليږلو مواد) چې د بنګال په اقتصاد کې خورا اهميت لري بند شول. هغه وو چې دد مارچ په اتمې نيټې د عوامي ليګ جنرل سکرتري (د ازاد بنګله ديش لومړي وزير) د دې لپاره چې خلک له ربړونو اود بنګال اقتصاد له ماتې څخه وژغوري يو څواستثناوې اعلان کړې. پدې اعلاميه کې د بانکونو د کار کولو ساعتونه،د ليارو او اوبود ترانسپورت (ليږدونې) فعاليت، د اوبو، غاز او بريښنا کار،د وريژو اوخوراکي شيانو ويش او بنګالي ولس ته د تادياتوپه هکله د خزانو د فترونو فعاليتونه څرګند شوي وو. د پوست او تلګراف دفترونو ته لارښودنه وشوه چې يواځې د ننه په بنګال کې فعاليت وکړي. يواځنۍ استثنا د خارجي مطبوعاتو لپاره منل شوې وه چې له باندينۍ نړۍ سره ارتباط ولري. حتى د پوستې او تلګراف د څانګوليکونو هم په خپل قلم باندې هغه څه چې د شيخ مجيب او يا د بنګالي تحريک غندنه يې کوله، سانسور کول. د تاج الدين اعلاميې او استثنااتو ته د قدر په سترګه کتل کيدل. د دې چالچلن ټوله اغيزه دا وه چې په ختيځ بنګال کې ځانګړى بنګالي حکومت فعاليت وکړى شي. پاکستان له هغه نه پخوا داسې څه نه وو ليدلي.
د بنګالي اولس له خوا د پياوړي عزمدې چالچلن د هغو پاکستاني اتباعو په زړونو کې چې په بنګال کې اوسيدل، ويره پيدا کړې وه. اوضاع هلته لا پسې ويجاړه شوه کله چې کراچۍ ته د بيړيو تګ راتګ ناڅاپه وتړل شو. همدا دليل و چې د ډاکې هوايي ډګر لکه د دارالمجانين غوندې و او هر چا هڅه کوله چې په هر ډول چې وي د الوتکو ټکټ واخلي. د پاکستان نړيوالې الوتنې بندې شوې وې او يواځې د پاکستان او ختيځ بنګال تر منځ د پاکستاني پوځ او مامورينو د وړلو-راوړلو لپاره کرايه شوې وې. الوتکې څلويشت ساعته په هوا کې وې او پاکستانى پوځ يې چې په ملکي جامو کې بنګال ته لېږدول اوبيا د بيرته راتګ په وخت کې به يې پاکستاني اتباع چې په تيښته کې وو، پاکستان ته وړل.
دا ټوله وارختايي بې اساسه نه وه ځکه چې د شيخ مجيب په ټولولارښوونو برسيره په ډاکه، خولنا او چتکانګ کې له پاکستاني اتباعو سره ځينې تصادمونه ليدل کيده. خارجي اتباع د ځينو افواهاتو په هکله چې خداى پوهيږي چا خواره کړي وو، بيحده په ويره کې وو. افواهات دا وو چې ګوندې: په لږوخت کې به د دوى قصابي کول پيل شي. د کرکې او ويرې په دې فضا (چاپيريال) کې هر کوچني تصادم ته ډيره غټه اود لويې بېرحمۍ بڼه ورکول کيده. ځينو وګړيو د دې لپاره چې د خپلې ايندې په هکله په ويره کې وي پاخه دليلونه درلودل. څنګه چې هغوى هم د استثمارګرې ډلې غړي وو. په ډيره بېرحمي يې د بنګال اولس وينې څښلې وې اوپه ديره ټيټه سترګه يې ورته کتل. هغوى په بنګالي ژبې له خبرو څخه کرکه کوله او يواځې به يې په اردو يا انګريزي باندې خبرې کولې. زما يوه ژورنالست ملګري چې بنګال ته په سفر تللى و د خپل پنجابي ميلمه پال په هکله له خواشينۍ ډک و، ماته وويل چې دې پنجابي کورنۍ په پاتې شوې ډوډۍ د دې په ځاى چې خپلو منتها بيوزلو بنګالي مزدورانو ته ورکړي، د باندې غورځوله.نو داسې خلک چې په هره ټولنه کې وي بايد د خپلو عملونو له انعکاس څخه له ويرې ولړزيږي!
[1] - تيره شوې زمانه ځکه دلته استعمال شوې چې د دې مطلب د ژباړنې په وخت کې د خداى بښلي مجيب الرحمن د مړينې دويمه ورځ وه. ژباړونکى
(٣١برخه)
عمومي اعتصاب د مارچپه پينځلسمه نيټه لا پسې پياوړى شو او داسې مرحلې ته ورسيد چې اوس يواځې دا نه چې ماليات او محصول د عوامي ليګ په نوم راغونډيدل، بلکې مرکزي ايالتي حکومت د شيخ مجيب تر ادارې لاندې فعاليت کاوه. د پاکستان خلک د بنګال د حالاتوپه هکله د مرکزي حکومت پټې خولې ته حيران پاتې وو. داسې خبرې اوريدل کيدې چې يحيى خان ناکام شوى و او لکه د ايوب خان په شان به مجبور شي چې کوم بل چا ته ځاى خوشى کړي. مګر دا چې په يحيى خان پسې به څوک راځي د قياس او تخمين وړ نه وو. پوځې ډلې راز ډير پټ ساتلى و!! يواځې لوړ رتبه افسران پدې پوهيدل چې څه عزم يې درلود. مګر هغو نورو چا چې د پنجابي پوځ چالچلن يې ليدلو په شک او ترديد کې ډوب وو او دا ترديد هيڅ په ډاګه نه شو.
له بلې خوا په ختيځ بنګال کې د پاکستان پوځ تر خورا سختو شرايطو او ترټنې لاندې ژوند کاوه. هغوى ته بنګالي ولس د خوراکي شيانو او نورو ضروري اړتياو له ورکولو څخه ډډه کوله. کله به چې د خوراکي شيانو او نورو د پيرودلو لپاره بازار ته لاړل نو ډير زيات به تعجيزيدل. هيڅ يوه دکاندار ورباندې څه نه پلورل. ژر تر ژره يې خبره دالو او چپاټي ته ورسيده. حتى دا به هم د هوا له لارې له کراچۍ څخه وروړل کيدل.
په ياد مې دي چې يوه تن عسکر چې د ختيځ بنګال په پوځ کې يې خدمت کاوه خپله قيصه ما ته وکړه چې يو ځل د يوې ډلې زده کوونکو له خوا موږ څو تنه ونيول شوو او "ټولې جامې او پرتګونه يې راباندې ويستل او مجبور يې کړو چې په کوڅه کې لوڅ وګرځو. دا ښه وه چې سلتراجونه مو په پښو کې وو که نه له شرمه به مو سترګې نه وى پورته کړې."
دې عسکرو او ملګرويې په خپل وار د مارچ له پينځه ويشتمې نيټې وروسته بيا ښه زړه سوړ کړ!! زه لا اوس هم لا هغه څه نه شم تصور کولاى چې هغوى هغه څه چې په بنګال کې وکړل را په ياد شي.
دا رښتيا د تعجب خبره ده چې څنګه پنجابي افسرانو وکولاى شول چې پينځه ويشت ورځې ټول پوځ پټهخوله وساتي. له يوه پنجابي افسر څخه مې يو ځل پوښتنه وکړه چې څنګه يې دا کار وکولاى شو، په ځواب کې يې وويل: " موږ به ټولو ته ويل چې صبر وکړئ او په خپلو امرانو عقيده ولرئ. زه په خپله نه پوهيدم چې څه پيښه وه، مګر دومره فکر موکولاى شو چې په دې ځاى کې زموږ د اوسيدو لپاره پوځ ضرورت و. نو له دې کبله مو په پټه خوله انتظار يوست. اوس هغه لوى خاينان پر هغه څه چې يې وکړل پښيمانه دي."
رښتيا خو دا ده چې د بنګال کلکه کرکه او غندنه جنرال ټيکه خان ته متوجه وه. جنرال ټيکه خان څو ورځې وروسته چې هغه وخت بنګالي ولس په عدم همکارۍ ااو په عمومي اعتصاب لاس پورې کړى و ډاکې ته راغى تر څو د ګورنر او مارشلا د اداره چي دواړه وظيفې په غاړه واخلي. ګورنر احسن چې ناڅاپه د جنرال يحيى خان په امر ګوښه کړل شو، په ځاى يې ټيکه خان که څه هم ټاکل شوى و، مګر د وفادارۍ لوړه يې نه وه کړې، ډاکې ته لاړ. له دې حقيقت څخه داسې څرګنديږي چې پنجابي ډله په پوځي سمبالولو کې دومره دومره ډوبه وه چې دې خبرې ته يې چې په اړاري پروتوکل او تعامل پسې وګرځي، ور فکر نه شو. وروسته د مارچ په نهمه نيټه د ټيکه خان ناڅاپه فکر شو او پريکړه يې وکړه چې بايد د وفادارۍ لوړه وکړي. د دې کار لپاره يې د ختيځ بنګال يو قاضي راوغوښت چې دا کار عملي کاندي. مګر قاضي صديق په ډيره درناوي د داسې کار له کولو څخه معذرت وغوښت. په همدې ډول په ډاکه کې نورو قاضيانو هم د دې کار کولو څخه ډډه وکړه. د شيخ مجيب اوامرو پاس هم د عمل جامه اغوستې وه!! که څههم ټيکهخان له غصې څخه تور شين اوښتى و، مګر هيڅ څه يې نه شوه کولاى. د حکومت ټول څرخونه د عوامي ليګ په لاس کې وو او ټولې چارې د دومندۍ له دوه ديرشم لمبر دوه پوړيز کور څخه چې د شيخ مجيب استوګنځى و اداره کيدې. بلې خوا ته خو نو هرو مرو پوځي غاړه وه. د هغوى اداره د ټيکه خان په لاس کې وه چې د مارشلا د امر جنرال يحيى خان په امر هلته ځاى په ځاى شوى و. ټيکه خان خپلې پوځى خولۍ ته ډير په غوره کې و. دا غوره تر هغه پورې وه کله چې د مارچ په ٢٧ نيټه خپل شوم پلان پر مخ يووړ. بيا هيڅ ورپاتې نه شول. د مارچ پر ١٥ نيټه کله چې اعتصاب ډيرې لوړې مرحلې او ډير شدت ته رسيدلى و، يحيى خان بيا ډاکې ته لاړ. د نوموړي دا ځل تګ بيا خلکو داسې ښکاره (وړاندې) کړل شو چې ګوندې د سياسي سولې او ارامي د لاس راوړلو لپاره و. مګر داسې نه وو. حقيقت دا و چې نوموړي پدې حساسه ګړۍ کې چې حتى مجيب الرحمن د خلکو د ازادۍ د غوښتلو پخ اور اوبه ن شوې تويولې، لږ څه نور وخت هم وګټلى شي. اوس د يحيى خان لپاره بيا داسې وخت رارسېدلى و چې بل فريب وړاندې کړي. که چيرې رژيم رښتيا د سولې غوښتونکى وى نه هاغسې څه به يې نه و کړي، لکه چې يې وکړل. د مارچ په ١٤ نيټه يانې ډاکې ته د يحيى خان له تګ څخه يوه ورځ مخکې جنرال ټيکه خان د مارشلا اعلان وکړ او له حکومتي مامورينو او هغو چا څخه يې چې له پوځي بودجې څخه معاش ورکول کيده وغوښتل چې په څلور ساعته کې د پوځ ستونځي ته حاضر شي. په دې امر کې تصريح شوې وه چې که څوک په څلرويشت ساعته کې ځان ونه رشوي، يواځې دا نه چې له وظيفې څخه به ګوښه کړل شي بلکې د اختصاصي محکمې له خوا به محاکمه شي. د دې التيماتوم د ختميدونيټه د پريزيډنټ يحيى خان له رارسيدو سره مصادفه وه مګر هيڅ چا ورباندې عمل ونه کړ او سترګې ورباندې پټې شوې. دوې ورځې وروسته دا امر يو ځل بيا تکرار شو. دا وارې دوې ورځې وخت وټاکل شو. د دې لپاره چې که د دوى د راتګ په لار کې د "ياغيانو" له خوا کوم خنډ واچول شي، نو کافي وخت به ولري چې په دوه ورځو کې راورسيږي. که رژيم رښتيا سوله غوښتلى نو هرو مرو به يې د داسې پاروونکو ټکو له يادولو څخه ډډۀ کړې واى.
(٣٦برخه)
نړۍ پدې ښه پوهيږيچې ولې لس مليونه بنګالي نارينه، ښځې او ماشومان هندوستان ته پناه وړې وه. ولې لږ تر لږه درۍ مليونه وژل شوي دي او ولې بېشماره نور يې د لوږې اوناروغۍ په توګه له مرګ سره مخامخ وو. دا خبره د نړۍ په هر ګوټ کې هرچا ته څرګنده ده چې د ١٩٧٠ کال د مارچ پر ٢٥ نيټه د پاکستان پوځ د ختيځ بنګال په بيګناه نارينه و، ښځو او کوچنيانو باندې څومره نارواوې او ظلمونه روا کړل. دا وحشتناک عملونه، وژل، بې ستره کول او د ښځو او کوچنيانو کالبوتونه ټوکر ټوکر کول د اوسني بنګله ديش لپاره هره ګړۍ تر سترګو سترګو کيږي او له زړونو نه وتل امکان يې بيخي نشته دى. دا ټولو پيښو د هغه ولس د ژوند يوه لويه برخه ډکه کړې ده او سترګې ورباندې پټيدلاى نه شي.
که چيرې داسې چالچلن په ناڅاپي ډول د يوه ولس له خوا چې له لوږې تندې او توربختۍ سره مخامخ و سر وهلى واى نو دومره به د حيانتيا وړ نه واى، مګر دا چې د داسې حکومت له خوا چې پنجابي خولې ورته متمدن وايي د داسې شوم او بېرحمه پلان عملي کول لويه ګناه او د متمدنې بشري نړۍ لپاره نه منونکى عمل دى.
دا به له امکان څخه لرې خبره وي چې د هر يوه وژلي په هکله د دې کتاب په پاڼو کې څيړنه وشي. مګر ما ته ضروري ښکاريږي چې د يوې داسې پيښې په هکله چې زما د ژوندانه لاره يې وګرزوله، څه ووايم:
دا پيښه د اپريل د مياشتې په درېيمه اونۍ په کوميلا کې وشوه. زه د سرکت هاوز د ميلمستون په پاسني پوړ کې په يوه کوټه کې اوسيدم. هلته د دې سيمې د مارشلا د اداره چي دفتر هم و. د اپريل د مياشتې د ١٩ نيټې سهار و. کله چې نوموړي درۍ تنه هندوان او يو تن عيسوي مذهبه "غل!" چې د کوميلا په جيل کې وو په اعدام محکوم کړل. وروسته څرګنده شوه چې دې "غله" يو څه لوښي او جامې د يوه هندو له کور څخه يستلې اوخپل څښتن ته يې چې د ښار په هغه بله څنډه کې بندي ووروړلې. په ده باندې د هغه غله نوم کيښودل شو چې بالفعل نيول شوى و. پداسې حال کې چې موږ د کوکونټ شيدې څښلې، پنسل څلور ټکي وليکل او د عدام حکم صادر شو.
له شپږو بجو لږ څه مخکې مې وليدل چې هغه يو تن له درۍ تنه نورو ملګرو سره په رسۍ باندې تړلي وو د سرکت هاوز يوې برخې ته مارش کړل شول. څو دقيقې وروسته يې نارې چيغې واورېدې او د هډوکو او غوښو بېرحمه وهلو غږ مې غوږونوته راورسيد. بيا ناڅاپه نارې ودرېدې، چوپه چوپتيا شوه مګر زما په غوږونو کې به هغه سوې نارې په مليون ځله راپورته شوې وي او تر اوسه يې ځوږ لا زما په ککره کې دى.
لکه څنګه چې حکومتي خبريالان او د ورځپاڼو چلوونکي هڅه کوي چې په بنګالي ملي قيام د بغاوت نوم کيږدي اود دې لپاره چې "پاکستان خراپ نه شي!" خپلواعمالو ته حق په جانب او د پوځ بربريت ته سرښندنه ووايي. مګر داسې نه ده او له دې چاچلند څخه څلور واقعييتونه راڅرګند شول: لومړى دا چې د پوځ وحشت په بنګال کې د خارجي اتباعو له قتل عام څخه وروسته نه، بلکې له هغه څخه د مخه پيل شو. دويم دا چې ځنې کسانو هڅه کوله تر څو د ولس غوږونو ته داسې ورسوي چې پوځ د مارچ له ٢٦ نيټې څخه مخکې ځکه د بنګال په پوځ او سرتيرو عام قتل جوړ کړ چې هغوى غوښتل د مارچ په ٢٦ نيټه له پلان سره سم عمومي بغاوت پيل کاندي. هغوى له موږ څخه غوښتل پدې باور وکړو.دريمه دا چې پاکستاني ډلې چې په نازي ډوله بېرحميو او ظلم يې لاس پورې کړى و، يواځنى دليل يې د يحيى-بوټهو شخصي سياسي خودخواهي او د سياسي پرابلم حل يې، چې د دوى له خوا پخپله پيدا کړل شوى و، د توپ او ټانک په توګه غوښت. څلورم دا د بنګله ديش د بې سترۍ حقايق دي او د نړۍ ټول پروپاګند هم هغه نه شي پټولى.
(١٠)
گويبلس بيا راغلى و
د لويديز پاکستان خلک په پټه خوله د عام قتل ننداره کوي....
(تاج الدين احمد)
١٧ اپريل ١٩٧١
------------------------------------------------------------
د پاکستان هر وګړى که له کوم بنګالي هيوادوال او يا کوم بل خارجي سره چې د پيښو مالومات ورسره وي مخامخ شي نو هرو مرو به يې دا شکايت لکه چې د بنګله ديش صدراعظم تاج الدين احمد وکړ تر غوږو او داسې پوښتنه به ورڅخه وشي: "ايا تاسو په دې شومو پيښو او بېساري استبداد خبر نه وئ؟ دا خبره د اپريل د مياشتې له نيمايي څخه مخکې زما خپله تجربه وه او باور لرم چې د پاکستان هر يوه تن په خاص ډول هغو غټو سياستمدارانو چې د ١٩٧١ کال د مارچ له ٢٥ نيټې څخه د مخه يې د باندې سفرونه کړي وو په ډاګه څرګنده وه. د داسې پوښتنې ځواب هم هو! ده او هم نه! رښتيا خبره دا ده چې دا ځکه معما شوه چې په پاکستان کې هيڅوک په واقعيت او د واقعياتو په رښتينې بڼه خبر نه وو. پدې هکله د اسلام اباد د اطلاعاتو د وزارت (چې سيخ نوم يې بايد د پروپاګند ديپارتمنټ وي) په تخيلي، تصنعي او اختراعي کوششونو کولو باندې افرين وويل شي.
او سيخ ځواب به نه وي ځکه چې لږ تر لږه د ١٩٧١ کال د جولاى تر مياشتې د ختيځ بنګال په پيښو باندې په پاکستان کې څوک خبر نه وو. پوځي بيروکراسۍ د مارچ پر ٢٥ نيټه په هر څه باندې کلک سانسور ولګاوه. له هغې شپې څخه د جولاى د مياشتې تر پايه پورې کله چې سانسور په رسمي ډول پاى ته ورسيد هييڅ يوې پاکستاني ورځپاڼې او يا هغو ورځپاڼو چې په ختيځ کې خپرېدې د دې خونړيو پيښو په هکله يو ځانګړى خبر هم چې رښتياو ته نږدې وي خپور نکړ. دا د پنجاب لارښوونه وه. د لومړيو دوو مياشتو په بهير کې د ميې مياشتې تر پايه پورې ډاکه او د ختيځ بنګال په نورو سيمو کې مطبوعاتي رپوټونه په ډير احتياط څيړل کيدل او د پوځ له خبري منابعو څخه نشر ته سپارل کيدل. ټولو ورځپاڼو د ارامي بيرته راتګ، د شيخ مجيب د بغاوت کمپاين او د پاکستاني پوځ د فداکارۍ! تاکيد کاوه. د پوځ د سرښندنې لاپې باټې وهل پدې هکله وو چې ګوندي هغوى (د هندي خراپکارانو) په ضد جګړه کوله. که هر څومره هم چا ډير فکر او ژورې څيړنې کړې واى بيا هم وروستيو دوو ټکيو د حقايقو بڼه دومره ګډه وډه کړې وه چې د رښتيا ليدلو امکان خورا لږ و.په ډاکه او چتکانګ کې د پوځ د وحشيانه رويې په هکله چې پنځوس زره تنه يې وژلي وو هيڅ کوم خبر نه و. دې واقعيت ته هم د چا پام نه و چې له هغه نه وروسته چې پنجابي ليوانو د پنځوس زره تنو په وينو منګولې سرې کړې،ويې کولاى شول چې ډاکه او چتکانګ تر ولکې لاندې راولي. مګر د ختيځ بنګال په نورو سمو کې د بنګال ولس له سخت مقاومت سره مخامخ وو. پاکستانى ولس پدې خبر نه و چې څنګه پاکستاني هوايي قواو د بنګال په ولسونو بمونه اورول. پدې هم خبر نه و چې د ختيځ بنګال پوځ، پوليسو، انصارو او مجاهدينو په ډيره زړورتيا د پنجابي زورګيرانو مقابله کوله. هغه پنجابيان چې په ختيځ بنګال کې اوسييدل له ځان سره د "بنګالى استبداد" خبرې راوړې. مګر دا خبره چې پاکستاني پوځ څنګه په عام قتل بوخت و هغوى له ويرې نه شوه کولاى. موږ ته د حکومتي غټو افسرانو له خوا د "ځينو پيښو" په هکله مالومات راکول کيدل مګر دا چې د واقعيتونو اندازه پيدا کړى شو له امکان څخه لرې خبره وه.