د اجمل بابا ژوند ليک (د 5 م تلین په یاد)
[07.Feb.2015 - 12:19]کرونولوژي
د پښتو ادب ځلانده ستورى ارواښاد محمد اجمل خټک د حکمت خان خټک زوى د خټکو د مشهورې کورنۍ يعنى خوشحال خان خټک د کورنۍ سره تعلق لرى .
- په ١٩٢٥ز کال د اپريل په مياشت د پښتونخوا د اکوړه خټک په کلي کې زيږيدلي دى .
- په ١٩٣٤ز کال کې د پښتو ادبي جرگه نوښار کې ميا سيد رسول رسا ، سمندر خان سمندر ، محمد نواز خټک ، سيد انورالحق ، مولانا عبدالحنان حامى او عبدالخالق خليق جوړه کړه. دځوانۍ د وخت نه ښاغلي اجمل خټک ددې جرگى غړى و.
- په ١٩٣٦ز کال کې د اجمل خټک پلار حکمت خان وفات شو .
- په ١٩٣٧ز کال کې د دولسو کالو په عمر په شعر ويلو پيل وکړ او د خوشحال خان خټک د قبر په ليدو يې دا شعر ويلى وو :
قبــر د خوشحــال نيــکه پـه خاورو کې ورکيږي
خانان يې ټول نمسى دى په بنگلو کې اوسيږي
- اجمل خټک د خپلو ملگرو سره په ١٩٣٧ز کال د نوښار ادبي جرگه جوړه کړه چې د هغه وخت ډير تکړه شاعران او ليکوالان په کې راټول شول .
- د ١٩٣٨ز کال د اگست په ٢٠ مه نيټه کله چې د خوشحال خان خټک په مزار کې مشاعره شوې وه ، نو اجمل خټک په دې مشاعره کې شامل و .
- په ١٩٤٠ز کال کې کله چې اجمل خټک د ښوونځي شاگرد و د هغه نظمونه د خدايي خدمتگار تحريک په مشهوره رساله ((پښتون)) کې چاپيدل . ددې نه وروسته اجمل خټک د باچا خان د تحريک يو فعال غړى شو او د هغه په پتنگانو کې شامل شو او د باچا خان تر وفاته د هغه په کاروان کې د بې مثله قربانيو سره مخ په وړاندې روان و.
- په ١٩٤٣ز کال کې چې په اتم جومات کې يې درس وايه، په همدې مهال په يو ښوونځۍ کې د ښوونکى په توگه مقرر شو .
- په ١٩٤٤ او ١٩٤٥ز کلونو کې اجمل خټک د اکوړي په ميرو کې په نظمونو او غزلو سرو ، دغه دور کې يې درې قلمي مجموعې د غزلونو تيارې کړې وې ، چې ((ټکرې)) ، ((لمبې)) او ((لوخړې)) نوميدې ، خو هغه مجموعى ورکې دي .
- په ١٩٤٤ز کال کې اجمل خټک د ((غره چينه)) او ((د مينې دنيا)) غوندې معياري نظمونه د نولسو کالو په عمر کې ليکلي وو ، چې ١٩٤٨ز کال کې قاضي عبدالسلام صاحب په ((ادبي سوغات)) کې چاپ کړو .
- په ١٩٤٥ز کال کې د افغانستان د نامتو ليکوال او مورخ پوهاند عبدالحى حبيبي سره په سراى اکوړي کې ملاقات وکړو .
- په ١٩٤٧ز کال کې د پښتو ژبې مجلې ((عدل)) مدير شو او په اکوړي کې يې د بزم ادب بنياد کښيښود .
- د ١٩٤٨ز کال د اپريل په مياشت کې راډيو پاکستان پيښور مرکز کې د سکرپټ رائټر په عهده واخستلى شو چې پنځه کاله يې هم په دغه عهده کار وکړ او هم په دغه کال يې د بابړې د خونړۍ واقعې په حواله معلومات جمع کولو دپاره کلي په کلي دورې وکړې .
- په ١٩٤٩ز کال کې په اولسې ادبي جرگې په جوړولو کې لوى کردار ادا کړو او هم په دې کال ورسره د پيښور په ډين هوټل کې د تاجکستان مشهور شاعر ترسون زاده په مشرۍ د تاشکند او دوشنبى نه راغلو شاعرانو سره ملاقات و کړو ، او هغوي ته يې خپل مشهور نظم ((خيبر)) واورولو .
- د اجمل خټک د نثر ډيره غوره نمونه ((مسافر ته خطاب)) نوميږي چې د ليک په ډول ده . دا ليک اجمل خټک په ١٩٤٩ز کال کې ارواښاد عبدالروف بينوا ته ليکلى و. په دې ليک کې اجمل خټک د لرو پښتنو د محکوميت حالات بيانوي .
- د پښتو ادب تاريخ په اردو ژبه – په ١٩٥٠ز کال کې چاپ شوى دى .
- په ١٩٥٠ز کال کې د اجمل خټک او څيړنپوه عبدالله بختانى خدمتگار لومړنى ملا قات وشوو .
- اجمل خټک په ١٩٥١ز کال کې د کاکا جى صنوبر حسين سره د اولسي ادبي جرگې غړى شو . چې دغې جرگې د پښتو ادب په غوړيدو او وده کې تر بلې هرې جرگې زيات کار کړى دى .
- اوه ويشت کلن زلمى اجمل خټک چې په مردان کالج کې په ١٩٥٢ز کال کې د ((ويښ زلمى سندره)) ووې ، نو يو نيم کال پرې قيد کړى شو .
- په ١٩٥٢ز کال کې يې واده وکړ .
- د ١٩٥٣ز کال د اپريل په مياشت کې د ((پښتون ليگ)) جوړولو په الزام گرفتار شو. او د نوښار د پبو او نظام پور په حوالا تو کې څلور مياشتې بندى وو. د همدې کال د اکتوبر په مياشت کې د پيښور هاى کوټ پر اجمل خټک باندې لگيدلي الزامونه رد کړل او با عزته رها کړو .
- د ١٩٥٤ز کال د جنوري په ٣٠مه نيټه د بند نه را خلاص شو ، څو ورځى پس بيا FcR د قانون لاندې ونيولى شو . دا يې درېيمه گرفتاري وه . په ٩ مى را خلاص شو ، او څو ورځې پس د ((انجام)) اخبار ايډيټر شو .
- په ١٩٥٦ز کال کې د مير مهدي شاه باچا سره په ملگرتيا کې نيشنل کنفرانس وکړ او په دغه کنفرانس، چې شاهي باغ کې شوى وو ، د ماسټر عبدالکريم ليکلې ډرامه ((کاروان روان دى)) د سټيج په سرو ښودل شوه . حکومت پرې پا بندې ولگوله ، په اجمل خټک سره د ملگرو مقدمه جوړه شوه او هم په دې کال د ((بلبل اکاډمي ډهاکه)) په بلنه دوي هلته، لاړل او په پښتون کلچر باندې يې وينا وکړو .
- په ١٩٥٧ز کال کې د ((انجام)) ورځپاڼي ايډيټر (مسئول مدير) وو .
- د ١٩٥٧ز کال دمى ، جون او جولاى په مياشتو کې بندى و .
- په ١٩٥٨ز کال کې د اجمل خټک د شعرونو لومړى مجموعه ((د غيرت چيغه)) په پيښور کې چاپ شوه .
- د اجمل خټک مشهور اثر ( دا زه پاگل وم ) په لومړى ځل په ١٩٥٨ز کال په ٢٦٠ مخونو کې د پيښور په منظور پريس کې چاپ شوى دى .
- په ١٩٥٩ز کال کې د ديره اسماعيل خان په تاريخى زندان کې بندى و .
- په ١٩٦٠ز کال کې د ((کچکول)) په نوم د اجمل خټک نثري اثر چاپ شو .
- په ١٩٦١ او ١٩٦٢ز کلونو کې د اجمل خټک ادبي روابط د هشنغر د ليکوالو سره پراخ شو .
- کله چې په ١٩٦٢ز کال کې د ښارواليو انتخابات کيدل نو د اکوړي رئيس هم په دغه ووټونو کې ځان کانديد کړ . اجمل خټک په دغه ووټونو کې ډاکتر شير بهادر ودراو او د هغه دپاره يې کمپاين پيل کړ .
- په ١٩٦٢ز کال کې د پښتو ټولنې لخوا ورته ((د غيرت چيغه)) نومي کتاب باندې لس زره افغانئ جايزه انعام ورکړى شوه ليکن اجمل خټک دا وانه خستو او ويې ويل چې ما دا کتاب د پيسو گټلو لپاره نه دى ليکلى، زه خو ددې مجموعې حقيقي تعبير غواړم .
- په ١٩٦٣ز کال کې عبدالرحمان پژواک چه د ملگرو ملتونو په موسسه کښې د افغانستان مشر استازى د اجمل خټک په د يو غزل پيروي وکړ او له نيويارک څخه يې کابل ته ولېږه ، دلته په کابل راډيو کې د هماغه غزل په طرح مشاعره وشوه . ددې مشاعري د شعرونو مجموعه د امان الله سيلاب صافى په اهتمام په همدې کال د کابل په دولتي مطبعه کې چاپ شو .
په هغه مهال ، اجمل خټک د پاکستان په يو زندان کښې بندي و ، د مشاعرې د يو برخه وال د شعر يو بيت :
اجمل گوزڼ وهلى دى په جېل د پاکستان کښې
تې جيغو د غيرت ته څه ځــواب لـــرې کــــــه نه ؟
- په ١٩٦٤ز کال کې د اجمل خټک د ((غيرت چيغه)) دوهم ځل لپاره په کابل کې چاپ شوه .
- په ١٩٦٦ز کال د اجمل خټک ژوند او فن کتاب په پيښور کې چاپ .
- په ١٩٦٦ز کال کې اجمل خټک د خوشحال خټک د تلين په مناسبت په هغه علمي او څيړنيز بين المللي سيمينار کې گډون وکړ چې د پښتو ټولنې لخوا په کابل کې جوړ شوى و . ددې سيمينار په ټولو غونډو کې د پښتنو ستر مشر خان عبدالغفار خان هم گډون کړى و .
- اجمل خټک په ١٩٦٦ز کال کې يې د ادبي او سياسي ملگرو شريک تنظيم ((اولسي ملگري)) جوړ کړ .
- په ١٩٦٦ز کال د دسمبر په لومړۍ ورځ د پښتونخوا په بخشالى کې يوه ډيره درنه مشاعره وه . ددې مشاعرې صدارت اجمل خټک کاوه .
- په همدى کال د ((شهباز)) اخبار ايډيټر شو ، چې تر ١٩٧٢ز کاله پورې په دې اخبار کې يې کار کاوه .
- په همدى کال د حکومت لخوا گرفتار او بندى کړى شو .
- په ١٩٧٠ز کال د انتخاباتو په مهال په خيرآباد کې د ((نشنل عوامي پارټۍ)) په استازيتوب اجمل خټک په ډير جوش او ښکلي انداز تقرير وکړو ، او د خبرو په پيل کې دا شعر وويل :
وايه تيار خوره د ملتان جيل دې ليدلى دى ؟
دا اجمل خټک دى چې د دار سرته ختـلى دى
- د ١٩٧٠ز کال انتخابات په ملک کې الني انتخابات وو . په دې انتخاباتو کې د ضلع نوښار نه نيشنل عوامي پارټۍ داړخه اجمل خټک ته د قومي اسمبلۍ دپاره ټکټ ورکړى شو .
- په ١٩٧٢ز کال کې د ذوالفقار على بوټو سره يو ځاى په دولتي هيئت کې د چين په دوره ولاړ.
- په ١٩٧٣ز کال کې د پنډۍ د خونړۍ پيښې په وجه کابل ته لاړو .
- د ١٩٧٣ز نه تر ١٩٨٨ز کاله پورې اجمل خټک په افغانستان کې و ، په همدې مهال د افغانستان نه روسيې ، جرمنې ، چکسلواکيا او هند ته سفرونه وکړل .
- ژوند او خوند – د اجمل خټک يو بله وړه شعري مجموعه ده چې د قومونو او قبايلو وزارت د نشراتو او فرهنگي چارو رياست لخوا په ١٩٧٧ز کال کې چاپ شوى دى .
- د وخت چغه – د اجمل خټک د شعرونو مجموعه په ١٩٧٧ز کال کې چاپ شوى دى .
- د ١٩٨٠ز کال د دسمبر په مياشت کې د علاج لپاره چکسلواکيا ته سفر وکړ .
- په ١٩٨٣ز کال کې د اجمل خټک شعرى مجموعه د ((گلونه تکلونه)) په نوم چاپ شو . ددې مجموعې زياتره شعرونه په چکوسلواکيا او مسکو کښې ليکل شوي دي .
- په ١٩٨٤ز کال کې د اجمل خټک شعرى مجموعه ((د غيرت چيغه)) د دوهم ځل لپاره په کابل کې چاپ شوه .
- په ١٩٨٥ز کال د اجمل خټک شعرى مجموعه د ((گل پرهر)) په نوم د قومونو او قبايلو وزارت لخوا چاپ شوه .
- گل پرهر – د اجمل خټک شعرى مجموعه په ١٩٨٥ز کال کې د قومونو او قبايلو وزارت لخوا چاپ شوه .
- په ١٩٨٥ز کال په کابل کې د اجمل خټک د زوکړې شپيتمه کاليزه د يو سيمينار په ترڅ ونمانځل شو .
- په ١٩٨٥ز کال کې د اجمل خټک ((دا زه پاگل وم ؟)) د دوهم ځل لپاره د قبايلو او قومونو وزارت لخوا په ١٤٨ مخونو کې چاپ شو .
- په ١٩٨٧ز کال د اکتوبر په مياشت په کابل کې د حسن ناصر شهيد ورځ نمانځل کيده ، اجمل خټک ددې غونډې صدارت وکړه .
- د اجمل خټک ((ژوند او خوند)) شعري مجموعه د لوړو زده کړو د وزارت لخوا په ١٩٨٧ هـ ل کال کې چاپ شو .
- د ١٩٨٩ز کال د جنوري په ٢٧ اجمل خټک د خپلې اوږدې جلا وطنۍ نه پس خپل کور کلى ته ستون شو .
- په ١٩٩٠ز کال کې د مضامينو، کالمونو مجموعه د ((کچکول)) په نوم چاپ شوه. او هم په دې کال د ماسټر خانگل په اخبار ((بانگ حرم)) کې مدير شو .
- په ١٩٩٠ز کال کې په عام انتخاباتو کې د خپلې حلقې نه د پاکستان د قومي اسمبلۍ (اولسي جرگې) ممبر شو او هم ددې کال د جنورۍ په ١٩ مه نيټه د عوامي نيشنل پارټۍ مرکزى صدر هم وټاکلى شو .
- په ١٩٩٢ز کال د حج د فريضي د ادا کولو لپاره عربستان ته سفر وکړو.
- په ١٩٩٣ز کال کې د پاکستان د سنا مجلس غړى شو .
- د اجمل خټک د زوکړې او يايمه کاليزه په ١٩٩٥ز کال کې اکوړه خټک د خوشحال بابا هال کې د اکوړه خټک کړيو جوړ کړى و .
- په ١٩٩٦ز کال په کابل کې د اجمل خټک او عبدالغنى خان غنى د ژوند ، شخصيت او شاعرۍ په اړه علمي تحقيقى سيمينار جوړ شوو .
- په ١٩٩٧ز کال کې د ((افغان ننگ)) په نوم د اجمل خټک يو شمير ادبي کيسي د يونيورسټى بک ايجنسى لخوا چاپ شو .
- د ١٩٩٨ز کال د اکتوبر په دريمه نيټه يې د پاکستان د وړو صوبو او محکوم قومونو يو تنظيم جوړ کړ .
- په ١٩٩٩ز کال کې اجمل خټک سره پرويز مشرف ملاقات وکړ . د اقتدار حاصلولو نه پس اجمل خټک لومړى سياستدان وو چې پرويز مشرف ورسره ملاقات وکړو . د دغه ملاقات وروسته د اجمل خټک او د عوامې نشنل پارټۍ د اختلافاتو باعث وگرځېد .
- (٢٠/٥/٢٠٠٠) کښې د عوامي نيشنل پارټۍ نه د اجمل خټک ويستل : په شلم مى دوه زرم ميلادى کال کې د اسفند يارولي خان له خوا د اجمل خټک درکنيت معطل کولو اعلان وشو او دوي زياته کړه چې اجمل خټک به د پارټۍ خلاف ورزي کوله ،
- د ٢٠٠٠ز کال په اگست کې اجمل خټک د نيشنل عوامي پارټي پاکستان په نوم د يو نوي ګوند اعلان وکړ . د همدې کال د اگست ٢٢نه تر ٢٤ مې نيټې ددې پارټۍ مرکزي تاسيسي کنونشن پيښور ناصر پور کې وشو او دوي ددې مرکزى صدر او عبداللطيف افريدى مرکزى سکرتر شو .
- د ٢٠٠٢ز کال د عام انتخاباتو د نتيجې نه پس چې د قوم پرست گوندونو صفايا پکې وشوه . د ولي خان سره د ملاقات دپاره ولى باغ ته لاړو او دا تگ د اختلافاتو د ختميدو باعث وگرځيد.
- د ٢٠٠٣ز کال د مى په ٣ مه نيټه نيشنل عوامي پارټۍ پاکستان په نيشنل عوامي پارټۍ د ضم کولو اعلان په اکوړي کې اجمل خټک پخپله حجره کې هغه وخت وکړ چې اسفندر يار ولى خان ، ميرمن نسيم ولى او د پارټۍ نورگڼ مشران ورته په جرگه راغلل د دغه نه پس دوي په يو دروند جلوس کې ولى باغ ته لاړل . د ولى خان سره يې يو ځاى پريس کانفرانس کې با ضابطه طور د ضم کولو اعلان وکړ .
- د ٢٠٠٥ز کال د مارچ په ١٢مه نيټه په پيښور کې د افغانستان قونسل ښاغلى عبدالخالق فراهي په لاس اجمل خټک ته د افغانستان د جمهور رئيس حامد کرزى ليک سره د گلونو د گلدستې اکوړي ته راوړو .
- د ٢٠٠٥ز کال د اگست د مياشتي پر اوومه نيټه د پښتو ادبي غورځنگ له پلوه په کوټه کې د پښتو ژبي د ښاغلي اجمل خټک په وياړ يوه ورځنۍ څيړنغونډه وشوه .
- د اجمل خټک افتوبيوگرافي (قصه ، زما د ادبي ژوند - اوله حصه) په ٢٠٠٥ز کال کې چاپ شوه .
- د ٢٠٠٦ز کال د اپريل د مياشتې په ١٩-٢٠ مه نيټه د لوړو زده کړو وزارت لخوا د اجمل خټک د اتيايمې کليزې په وياړ علمي – څيړنيز سيمينار جوړ شو .
- په ٢٠٠٦ز کال کې د اجمل خټک د شعرونو مجموعه (( د ژوند چيغه )) په پيښور کې چاپ شو .
- د اجمل خټک د زوکړې د اتيايمې کاليزى په مناسبت په ٢٠٠٦ز کال په کابل دوه ورځنى علمي سيمينار جوړ شو . دا سيمينار د افغانستان د لوړو زده کړو وزارت لخوا جوړ شوي وو . ددې سيمينار لپاره ، د تاشکند د ((دانشمند ډاکټر عارف عثمان څېړنيز اثر (حاسه ويونکى مبارز شاعر- اجمل خټک) تر عنوان لاندې ، د څېړنپوه استاد بختانى خدمتگار په زيار چاپ شو .
- د ٢٠٠٨ز کال د اگست په مياشت کې د يونيورسټي بک – ايجنسى لخوا د اجمل خټک شعرى مجموعه ((د سپين غر د سره)) په نوم په پيښور کې چاپ شو.
_ اجمل خټک د ٢٠١٠ز کال د فبرورى په داوومه نيټه د پښتو نخوا په اکوړه خټک کې وفات شو .
_ د ٢٠١٠ ز کال د مارچ په ١٤مه نيټه په کابل کې د سرحدونو او قبايلو چارو د وزارت لخوا د اجمل خټک څلويښتي د يوې غونډې په ترڅ کښې ونماځل شوه .
_ د ٢٠١٠ ز کال د مارچ د مياشتې په ٢١ مه نيټه د نشنل عوامې پارټي لخوا په اکوړه خټک کې د اجمل خټک څلويښتي د يوې غونډې په ترڅ ونماځل شو .
_ د اجمل خټک د وفات د لومړۍ تلين په مناسب د ٢٠١١ زکال د جنورى په ٣٠مه نيټه په اکوړه خټک کې يوه ادبي غونډه او مشاعره وشوه .
_ د اجمل خټک د وفات د لومړى تلين په مناسبټ د ٢٠١١ز کال د مارچ په ١٩مه نيټه په کابل کې د سردحدونو او قبايلو چارو وزارت لخوا يو علمي _ تحقيقى سيمينار جوړ شو .
منابع او ماءخذونه
١- بينوا، عبدالروف، اوسنۍ ليکوال، لومړى ټوک، کابل ، ١٣٤٠ هـ ش ، (١، ٢، ٣ مخونه ) .
٢- عثمان ، عارف، حماسه ويونکى مبارز شاعر اجمل خټک ، د سرمحقق عبدالله بختانى خدمتگار په زيار ، د لوړو زده کړو وزارت ، ١٣٨٤ هـ ل ، (١٢ مخ) .
٣- خټک، اجمل، د ژوند چيغه، پيښور، ٢٠٠٦ز کال .
٤- خټک، اجمل، ژوند او خوند، کابل، د لوړو زده کړو وزارت، ١٩٨٧ز کال .
٥- خټک، اجمل، گلونه تکلونه، دولتي مطبعه ، ١٩٨٣ز کال ، (لومړى مخ) .
٦- ساحل، محمد يوسف، انقلابى او مبارز شاعر، د مقالو ټولگه، پښتو ادبي غورځنگ ، کوټه، ٢٠٠٦ز کال .
٧- خټک، اجمل، گل پرهر، د قومونو او قبايلو چارو وزارت، ١٩٨٥ز کال .
٨- خټک، اجمل، د سپين غر د سره ، يونيورسټي بک – ايجنسى ، پيښور، ٢٠٠٨ز کال .
٩- خټک، اجمل ، افغان ننگ، يونيورسټى يک ايجنسى ، پيښور ١٩٩٧ز کال .
١٠- رضا، پروفيسر افضل ، ښاغلى اجمل او پښتو غزل ، د مقالو مجموعه ، مرکزي خوشحال ادبي او ثقافتى جرگه ، پيښور، ١٩٩٧ز کال .
١١- خټک ، مثل خان راهي ، اجمل خټک ، ژوند او فن ، مرکزي خوشحال ادبي او ثقافتي جرگه ، لاهور ، ١٩٩٧ز کال .
١٢- خليل ، هميش ، پښتانه ليکوال ، اول ټوک ، پيښور ، ١٩٥٨ز کال .
١٣- خټک ، هارون الرشيد، بابا اجمل خټک د ادب جمال او د سياست جلال ، پيښور ، ٢٠٠٦ز کال .
١٤- د اجمل خټک ياد، د مقالو مجموعه ، د لوړو زده کړو وزارت ، ١٣٨٦هـ ل، کال .
١٥- بختانى خدمتگار ، پروفيسور عبدالله ، رنگين غوندې عذاب د سيمه ييزو مطالعاتو مرکز، کابل ، ١٣٨٨ هـ ل کال او دوهم چاپ – ١٣٨٩ هـ ل کال – يونيورسټي بک ايجنسى پيښور .
١٦- بختانى خدمتگار – پروفيسور عبدالله – خوشحال خان او يو څو فرهنگيالى خټک.
١٧- د غني او اجمل ياد .
(څېړنوال عبدالرحيم بختانى خدمتگار)
******************************************************************************
اجمل خټک بابا له ماشومتوب نه دفخر افغان باچاخان باباد لارې ملګری ؤ او چې کله ۱۷ کلن شو نو په فعاله توګه يېدانګریزان دې د هند نه ووځي د غورځنګ غړيتوب ترلاسه کړ. هغه مهال دی د پېښور د ګورنمنټ هاي سکول زده کوونکی ؤ، خو خپلې زده کړې همداسې نيمګړې پرېښودلې اوپه همدې سياسي غورځنګ کې ئې په متارزه لاس پورې کړ. دا د هغه سياسي ښکېلتابه پيل ؤ چې تر پينځو لسيزو پورې يې فعاليت وکړ او په همدې وخت کې يې د درد نه ډکې لمحې په زندانونو کې تېرې کړلې.
اجمل خټک باباد پښتو ادب يې د انګرېزي ادبياتو سره وتاړه، او په همدې توګه يې د پښتو ادبياتو د يوه پرمختلونکي او انقلابي شاعر نوم هم خپل کړ.
خوله پوهې سره مينې دى غلى نه کړاوپه شخصي توگه يي لوست ووايه او عربى ، پښتو او پارسي ىې ولوستل ، انگريزي ژبه يي زده کړه اوپوهنتون ته يې دازموينې په ورکولو پيل وکړ.
خوله ازموينې يي راويست او زندان ته يي وردننه کړ. ده په زندان کې هم لوست وايه اوله همغه ځايه يي ازموينې ورکړې ځکه يوازې دازموينې په ورځ يي اجازه ورکوله چې له زندانه ازموينې ته ورشي اوبيرته به يې زندان ته راوست.
له زندان نه وروسته ښاغلى خټک دپيښورپوهنتون ته بريالى شو. بيا يي ونيواوداځل يي دمچ مشهور زندان ته بوت خو بيا ېې هم لوستونه مخکې وړل اوله همغه ځايه يې دفلسفې اوارواپوهنې ازموينه ورکړه .
دیادونې وړ ده چې د پښتنو د ټولنیز ولسو لیز ګوند له خوا د قامی مبارز ،انقلابی شاعر ، وتلی او منلی ادیب ، د پښتو د ادب پلار ارواښاد اجمل خټک بابا په یاد د دوه زره لسم عیسوي کال د فرورۍ د میاشتې په څوارلسمه ۱۴/۲/۲۰۱۰ نیټه د اتوار (یوه نۍ/ یکشنبی) په ورځ د جرمنی دفرانکفورت په ښار کې درنه غونډه جوړه شوه
*****************************************
فیصله
ستا د خان کاکا په کور کې زر انبار وي
او زما بچي دې خاورې څټي خوار وي
ستا بانکونه خو ورځ په ورځ پړسیږي
او زما وینه دې درنګ په درنګ وچیږي
خواري زه کوم ځان زه وژنم سود ستا شي
تاوان زه وکړمه او ګټه تاله راشي
وازدې ویلې په پټو کې مې زما شي
تریېه جوړه ستا بنګلو کې ستا رڼا شي
ته زما په ګټه عیش کوې ژوندی یې
زه دا ستا قرضو کې غرق ورشم خپل کور ته
ته زما حق د پردۍ ډمې انعام کړې
زه مړۍ ورکوی نه شم خپلې مور ته
ته که هیڅ نه کوې بیا هم ته آقا یې
زه که تا جوړوم بیا دې هم یو غل یم
ته زما خونه کې هم زما مَلک یې
زه خپل کور کې هم ستا سترګو کې درغل یم
ته که تکې تورې وایې هم تک سپین یې
زه که سپینې ، سپینې وایم ګنهګار شم
ته که ټول ناحق ، ناحق کوې آقا یې
زه که حق چیرې ووایم په دار شم
دا منم چې ته زور لرې زردار یې
د سرونو سوداګر یې لوی سردار یې
دا منم چې نن ستا د زور خاني ده
دا منم هر څه ستا دي ما به خوار کړې
دا منم فتوې لرې ما به کافر کړې
دا منم وس لرې ما به په دار کړې
ولې ای د اقتدار په نشه مسته
ولې ای د تکبر په نیلي سوره
دا منم چې له تا نه به ځان ورک وي
خو ما وپېژنه ما ته هم وګوره
دا ستا زر څه دی بچی مې د محنت دی
دا ستا زور څه دی زما د مټو برکت دی
ستا نشه څه دی زما د وینو رنګ دی
ستا غرور څه دی زما د خولې رنګ دی
او دا ته څه یې زما له لاسو جوړ یې
دا زه وږی یم ته ځکه دومره موړ یې
ما د سر نه ودنګل نو وطن جوړ شو
ما خواري وکړه نو هله چمن جوړ شو
ما اغیار ورک کړلو نو هله ته دلدار شوې
ما سر، سر کړلو نو هله ته سردار شوې
ما مکان جوړ کړلو نو هله ته مکین شوې
ما تخت جوړ کړلو نو هله تخت نشین شوې
په دې پوه شه چې دا زه یم ځکه ته یې
که زه نه یم نو ته څوک یې چې به شته یې
ته وایې هرڅه او د هرچا دې زما شي
که زما نه وي نو هرڅه دې تباه شي
بس دا ستا لاره جدا زما جدا ده
فیصله ده پټه نه ده برملا ده
ټول خواران په یوه چیغه پارومه
شاعران او ادیبان رالړزومه
د بوډا بابا ارمان پوره کومه
بس دی ټول ولس افغان راخبرومه
د خپل حق او د مرام په نوم یو کېږو
هرچه کېږي روانېږو، روانېږو
فریاد
د لويو لويو قدرتونو ربه
يو تمنا ده اورېدی شې که نه
ستا د سکڼي سکڼي ماښام نه لوګی
د چا د زړه لوګی ليدی شې که نه
ستا د سېليو طوفانونو په مخ
يو اسوېلی دی درلېږل يې غواړم
ستا د څپو څپو سيندونو په نوم
لېمه راډک شول څڅول يې غواړم
هسې نه چُڼ د خولې وېستل کُفر شي
هسې نه تاتم ژړېدل کُفر شي
ستا د جنت د نعمتونو نه ځار
زه درته وږی په جهان ژاړم
ستا د دوزخ له لړمانو توبه
زه درته دغه لړمان ژاړم
دلته د ګېډې دوزخ تش ګرځوؤ
هلته شو ستا د دوزخونو خشاک
دلته د دغو قصابانو خوراک
هلته د هغو ښامارانو خوراک
نه مو ځان تور کړو او نه سپين پاتې شو
نه د دُنيا شو نه د دين پاتې شو
ستا د سنګينو فېصلو نه قُربان
ولې حېران يم کوم قانون ومنم؟
ته خو دې خپل قارون په زمکې منډې
زه دې په سر باندې قارون ومنم؟
ستا په رضا زما رضا ده ربه
کاڼی هم نس پورې تړلی شمه
خو چې ښامار په خزانو ووينم
آخر انسان يم څنګه غلی شمه؟
راډک شو زړه ايسارولی نشم
خُله ماته ښه ده خو ګنډلی نشم
ستا د جنت په تمه تمه چې مري
د هغه وږؤ په سلګو مې قسم
په دې دوزخ کې يې نور نشم ليدی
ستا د رضوان په منارو مې قسم
يا خو د زمکې په دې ارته سينه
ما ته خپل ژوند زما جنت راکړه
يا د نهر دوزخي مرګ نه مخکې
د يوې چيغې اجازت راکړه
چې دا ستا وږي ستا په خوان ماړه کړم
يا په خپل ځان باندې کارغان ماړه کړم
لویه خدایه
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
ستا له مينې مو آګا کړې
ورورولي را کې پيدا کړې
په سينو کې مو چې زهر
د کينو او تربګنو دي
په ذهنونو کې مو جالې
د وهمونو د تېرو دي
ورته علم پوهه راکړې
دا زنګونه ټول صفا کړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
دا چې تا يو پيدا کړي
د غيرت نه ډک مړونه
دا خورې ورې ټبرې
دا تس نس پراته خېلونه
د يو لاس دا خورې ګوتې
را يوځای په مينه بيا کړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
دا چې ستا د ښايست کور دی
دا چې ستا د نور زانګو ده
دا چې جاله د غيرت ده
دا چې خونه د پښتو ده
دا چې ستا کور کې زما دی
دا زما وطن زما کړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
ژوند مو مينه محبت شي
مرګ د تورې د عزت شي
ډيوه بله د محنت شي
دا خپل کور راته جنت شي
چې په ټول ولس رڼا شي
خدايه! هغه سپين سبا کړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
په جنت غوندې وطن کې
وږي تږي انسانان دي
په مېوو او په ويالو يې
ناست د زهرو ډک ماران دي
يو کړو دا لوړه ژوره
موږ ته داسې همت راکړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
د خپل پلار نيکه د تورې
لوی وطن مو ګلستان کړو
که په وينه آبادېږي
چې دا کور ځانته ودان کړو
د دې لوی مقصد دپاره
موږ يو چيغه يو سلا کړې
لويه خدايه! لويه خدايه!
دا تيارې په موږ رڼا کړې
احتجاج
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
دا ستا خوږو، دا ستا ترخو ته سلام
بس دی ستا زړه کې يو طوفان جوړوم
ځان ته د ځان غوندې جهان جوړوم
چې د ورورۍ او عدالت جهان وي
چې بس د مينې محبت جهان وي
چې تازه لوړ انسانيت وي پکې
چې هر خواخوږ جمهوريت وي پکې
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
ډېر دې د سپين تهذيب په توره بلا
زما د تن هډوکی وشپېللو
په نرمو نرمو او پستو خبرو
تا ډېر زما رګونه وزبېښلو
نور مې په تن کې وينه پاتې نه ده
چې ته يې وڅښې سپينه پاتې نه ده
ستا د چلبازو پستو خلو ته سلام
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
ستا د فرېب دا رنګينه پېټاره
تورو مارانو ډېر خوړلی يمه
د خوږ خولې سپينې جامامې د لاندې
دغو ډاکوانو ډېر لوټلی يمه
اوس د لستوڼي ماران ښه پېژنم
دا د مطلب اشنايان ښه پېژنم
ځان ته د خپل مرض درمان جوړوم
ځان ته د ځان غوندې جهان جوړوم
چېرته د هغه مداريانو په تار
موږ د پوتلو په شانې وګډېدو
چېرته د دغو ډنډه مارو په لاس
مونږه د وږو غوندې وټکېدو
موږ ټول خواږه دښمنان وپېژندل
موږ زاړه نوي ياران وپېژندل
ستا پخوانو او اوسنو ته سلام
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
څوک د لندنه نازل شوی نبي
څوک د انګرېز خليفه شوی بابا
دغه د يو په تار ختلی ګوډۍ
هغه په بل پورې تړلی ګوډا
د بل سورنا ته ګډېدونکی پرېږدم
د بل په مزي تاوېدونکی پرېږدم
ځان ته د خپل منزل کاروان جوړوم
ځان ته د ځان غوندې جهان جوړوم
زمانې! ستا اسلام مې هم وليدو
دی خو په کلب کې ګډېدی هم شي
دغه ته څنګه دين ايمان ووايم
چې په نوټونو خرڅېدی هم شي
زما اسلام څه ډېر معصوم غوندې دی
منم چې نن سبا مظلوم غوندې دی
ستا نوي نوي نظريو ته سلام
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
چې د زلميانو نه زلمۍ جوړوي
دغه تعليم او تربيت مې وليد
چې د شالونو نه شړۍ جوړوي
د دې تهذيب دغه صفت مې وليد
دا اپوټه تهذيب مې و آزموييلو
دا بازاري طبيب مې و آزموييلو
ځانته نسخه د خپل لقمان جوړوم
ځانته د ځان غوندې جهان جوړوم
ته د بمونو او ګيسونو خدای يې
زه د الله د رحمتونو بنده
موږ سره يو ځای چلېدلی نشو
دواړه يو کور کې اوسېدلی نشو
بس دی ستا لويو او وړو ته سلام
ای زمانې! ستا رنګينو ته سلام
زمانې! تا که فرعوني را اخيستې
زه ورته بيا يد بيضا لټوم
دا جادوګرو جادو ملک ونيوه
زه ورته بيا هغه امسا لټوم
د شاه زلمي وينې غورځنګ تېزوم
په پښتني وينه کې ننګ تېزوم
په خپله خاوره خپل عزت جوړوم
ځان ته جونګړه د غيرت جوړوم
ای زمانې! دا ستا تيارو ته سلام
ارمانونه
څومره په زړه کې ارمانونه لرم
یو ستا نظر ته ټول کارونه لرم
د اوښکو هر څاڅکی کتره ده د زړه
په کې بې شماره حسرتونه لرم
له خولې مې څه غواړې سرې سترګې پوښته
په کې رنګین رنګین سوالونه لرم
د چا د یو موسکي نظر په تمه
تمنا ګانې دفترونه لرم
توښه د دین او د دنیا خټکه
په زخمي زړه سوي داغونه لرم
دغیرت چغه
د خـوشـحـــال له خاورې پورته يو نغمه شوم
بـــل مــشـــال د ابــاســـيــن او تـــاتـــره شـــوم
سری! پوه شوې؟ د غيرت چيغه سور اور وم
چــې تــا څــومــره رانـغـړلــم سـره لـمبــه شــوم
د ژوندون تورو تيارو ته مې رڼا يې
چې د خپل وطن د نوم نه قربانېږم
چې د نوم ناموس په دار باندې زنګېږم
مستې زلې راته مخکې مخکې کېږي
که دا ته نه یې نو څوک دلته رایاد شي؟
ته یې چې مې هر ځای مشغول یې
د ژوندون تورو تیارو ته مې رڼا یې
دا څوک دی؟
چې د ګلو سیل ته لړ شمه چمن ته
تنها ودرېږم د ګلو انجمن ته
تنهایي لکه بل را محسوسېږي
که دا ته نه یې نو څوک دلته رایاد شي؟
چې ګلونه ښایسته پرخې ته خندا کا
د نسیم وږمې یې غېږه کې تا تا کا
زما زړه ورته د ځان سره پسخېږي
که دا ته نه یې نو څوک دلته رایاد شي؟
چې د باغ په شنه وله کې سپین لهرونه
خوري د سرو ګلو په عکس چورلکونه
په خیالتو کې توپان راپیدا کېږي
که دا ته نه یې نو څوک دلته رایاد شي؟
چې سپوږمۍ مې په سر منځ اسمان ته راشي
ما ته ګوري په خندا شي په خندا شي
یو ښایست زما په زړه راوورېږي
که دا ته نه یې نو څوک دلته رایاد شي؟
*****
غټان غټان، نېکان نېکان پيدا دي
دوی خــو لــه ځــايه جنتيـان پيدا دي
ځـۍ هـغــو خــوارو لــه جــنــت وګـټـو
څوک چې له موره دوزخيان پيدا دي
*****
مـلګــــرو! تـش پـه لـوګېدو و نه شوه
ځۍ چې لمبه شو دا خپل ځان وسوزو
د نــــوي ګـــل د خـــصــمــانــــې دپــاره
دا زوړ خــــوړلـــی ګــلــســتـان وسوزو
****
نــه خــو د ديــن نــه د سـادين پاتې شوو
نـــه کــلـه ښــي نــه هـم کـيـڼ پـاتـې شـوو
شـاتګ مو پرېښود پرمختـګ و نـه شــو
نه خو دروغجن وو نه رښتين پاتې شوو
*****
که ظالم مې ژبه غوڅه کړه تېره شوه
توره څومره چې تېره شوه لا خوږه شوه
اوس که نر وي نو غوږونه دې خپل پرې کړي
چې زما نغمه سړه نه شوله سره شوه
*****
ېـــــر درومــــان ددنــيا
پـــــه رنګينو دوکه شوم
هم په خوږو دوکه شوم
هم په ترخو دوکه شوم
ډېـر دحسين خوبـــونــو
پـــه تلو سودوکه شــــو
هم په تر خو دوکه شوم
هم په خوږو دوکه شـوم
نورپه رنګينو نشو وده کېدي نه شمه
بس دريانغمو ته نور کډيدي نه شــمـه
ساقي! ځما په خـواکې
مــه ګــړنــکوه جــــامونه
لــرکـړه داچــــګ وربـــــاب
مـــــــــه سوروه نـــارونه
زه دغـــــــيـرت دويـنــــــي
يـــــوه توده څړيکه يـــــم
نه يم په جونګ اوبو کې
زه ســـړېـــدو تـــه پـيـــــدا
زه ننګيال نـيکونــــــــــــــــو
يــــــــــو غيرتي کړيکه يـم
نــه يـم په لام ولــــبـــــاس
غــــــلي کـېـدو تـــــــه پيدا
زه خوريدو ته پيدا، نو پټيدي نه شمـــــه
دستاپه زير اوبم کې ورکېدي نه شم
ساقي! ځما په خـواکې
مــــــــه ګــړنــکوه جــــامونه
لــرکـړه داچــــګ وربـــــاب
مـــــــــــــــه سوروه نـــارونه
زه دازغــوپه منځ کې
دژونــــدون نــخښه غــــوټۍ
مادنسيم په جـــوټـــــــــــو
او ده کــــېــــــــدل نه دي زده
زه څيرېـدوتــــه پيـــــــــــدا
زه غــوړېـــــــدو تــــــــــه پيـدا
زه په خوږو اوترخو، دوکه کېدي نه شمه
زه رژېدلي شمه، خـــو بدلېدي نه شمه
ساقي! ځما په خـواکې مــه ګــړنــکوه جــــامونه
لــرکـړه داچــــګ وربـــــاب مـــــــــه سوروه نـــارونه
ساقـي! زمــاپه خـــوا کې نــن غــلــبــلي جـــــوړي دي
ماته دمرګ کومي کې دلاســــي مـــه راکـــــــــــــــوه
نور دمم مم پــــــــه وينـــــــا ګــــــــورﺉ زه نــــــــه تېروځم
مـــــــاتــــه دزهــــرو ډکـــي پــــــــتــاســـــــــي مــه راکوه
زه لړزېدلي نغمه، قلارېدي نــــه شمـــــــه
که ته پړدي پړدي يې، زه پټېدي نه شمه
سـاقــي! ځما په خواکښـي
مــــــــه ګــړنـــګــــوه جامـونـــه
لـــــرکـړه دا چــنـګ وربـــــاب
مــــــه ســـوروه تـــــــــــــــارونه
ماته ددنـګــــو غــرونـــــــــــــو
لــــــــــــوړتيا څــه بـــل څه وايي
ته مي دنـــــــــــازدقـــــــــــدم
پــه خـالــي شـړنـــګ تېر باسي
مـــاتـه شهيد بــــابــا جــــــي
شـفـــــــق کې بل څه ښايي
تــــــه مــي دبــــــل دحــــنــــا
پــــــه کـــچه زنــــــــګ تېر باسي
ستاپه دې لوسو پوسو، زهتېروتي نه شمه
سترګي مي هم وتړه خوړندېدي نه شمه
ساقـــي! ځما په خواکښــي
مـــــــــــه ګــــړنـــګــــوه جامـونـه
لــرکـــــــړه داچنــګ وربـــــاب
مــــــــــــــه ســـوروه تـــــارونـــــه
ځــــــــما سرتوري پېـــغلي
غــــوا غـــــوجــل نــــــــه ستړي
ته مي دبــــــل د ډمـــــــي
مســــتي کــــــډاتــــــه پسخې
زه دابــــــۍ دلاســــــــــــو
پـــــــــــولو تــــه نـــه شم کتي
ته مي پيالې پـــه لاســــو
دچــــــــــا اداتـــــــــــــه پسخې
زه دشګۍ په ځلا، سيرابېدي نه شمه
تش دروټو په ټپا، زه مړېدي نـــــه شمه
ساقي! ځما پـــه خــوا کې
مـــــــه ګـــړنــګـــوه جــامــونــــــه
لــــر کـــړه داچنګ وربـــــــــاب
مــــــــه ســـوروه تـــــــارونـــــــــــه
زه دسحــــــر دجـــــرس
يـــــــولـــېـــږ دونـــکـــې صــــــدا
ته مي دغوړي ژبــــــــي
پـــــــــــــــــه الاهـــو او ده کې
زه دزړه چاودي دنـــــيـــا
يــــــــــــــــوه دودمـنه کــــــــړيکـه
ته مي دزير اودبـــــــــــم پــــــــــــــــــه دي نغمو وده کې
زه لړزو ته پيدا، او ده کېدي نـــــــه شمه
زه دسحر پلوشه، په شاکېدي نه شمه
ساقي! ځما په خـواکې
مــــــــه ګــړنــکوه جــــامونه
لــرکـړه داچــــګ وربـــــاب
مـــــــــــــــه سوروه نـــارونه
ستادڅيرلو ســـــــــــترګو
پـــــــــــه خونګارۍ مي قسم
زه هم يولپه وينــــــــــــه
هــن! تـويـــولـي مــي شـــې
ستادعشـرت دنـــــغــمو
پــــــــه مضـرابـۍ مــي قسم
زه هم تــــارتـــاررګونــــه
دايــــــم وهـــلــي مـــي شې
هن! تويولي مي شې، خو ورکېدي نه شمه
هن! وهلي مي شې، خو چپ کېدي نه شمه
ساقي! ځما په خواکې
مــه ګـــړنــګــــــوه جــامــونـــه
لـــرکـــړه داچنګ وربــــــاب
مـــــــــــــه ســـوروه تـــارونـــه
يوه مرحله
يو اسوېلی شو لوګېدلی زړګی
همدمه! مه يې پوکه اوړ نه شي
د زړه د رزونه ترازې
همځولو مه يې چېړﺉ خور نه شي
په پتنګ مه زيږيږﺉ شمع لو کړﺉ
لوغړن ښه دﺉ سوي سکور نه شي
داخپل مټاک تندي اوس غرته نيسم
مات خوبه شي کنه که نور نه شي
ياتوبه ګار شه ياپرې ځان وخوروه
د دې لېوانو سره کور نه شي
بس چرته ورکې دنياګي پسي خم
ګور خوبه شي کنه که کور نه شي
جنت
ديـو ملا نــــه مي تپوس وکـــــــړلو
ما وي ملاصيب جنت به څه وي؟
هغه په ګېډه لاس وهل ويـــل يې
"تـــــــازه مېوې او دشودو رودونه
خواکې کتاب ته يو طالب نــــاست و
مــــــاوي چې ته به پکې څه ووايي؟
دزلېخا کتاب يې بند غوندي کـــــــــــــړو
وې چې"ښايسته حور او شنه خالونه"
شــيـخ دتــسپو امـېل پــه لاس ولاړ وه
پــــه خپله ږيــــره کې يې لاس وهلو
ده پــر راودانګل"نه داسي نـــــــــه ده
ښکلي غلـمان او جــنـتــي ســرونـــــه"
يــــو خان په لـويه سجده پروت پـــاڅېدو
مــا وې چې خــان کاکا ستا څه رايه ده؟
خپله شمله يې سمـــــــول ويــــــل يـي
"دســــرو او ســپــيـنـو عـنـبـري کــورونـــه"
خـــوا کې يــــو ستړي سيلېــدو ولاړو
مــــــا وې مـــــزدوړه تـــــــه جنـــت پېژنې؟
دخپل تندي خــــوله يــې وچــه کــــــړله
"وې چـي مــــړه ګـېــډه خــــواږه خـوبـونــه"
يو لېونی غوندي پـــــه لار ! تـــېــرېـــــدو
مـــا وې چـــي پـــــه فلسفي ته څه وايې؟
خــپـــل بــير سر يې ګــــروو ويـــل يــې
"بــــس دانــسان دخـــوشـــحــالو خـــوبــونه"
مادې خـپـــل زړه تــــه سر ورښکته کـــړلو
ده پــــــــه او تــــرو ستـــرګــــــو بــــره کــتــل
دې شين آسمان ته غورېـــدو ويــــل يــــې
مـــــــا اورېــــدل تـــــــرې دايــــو څـــو لفظونه
ويــــل يـــې:"اې دلامـــــــکان خــــاونـــــــد!
پــه خــپــل مـکان کې خــپــل اختيار جنت دﺉ
ګني د دغــــــــــه لېونتوب پـــه نـــــــــــامـــه
کــــه نــاروي نـــــــــــارکه داروي دار جــــنــت دﺉ"
Ajmal Khattak - Revolutionary Pashtun Poet
Louis Dupree
South Asia Series Vol. XX No. 9, (Pakistan, Afghanistan)
Publishing Date: Monday, May 23 2011
Note: This article was first published in May of 1976.
In another Fieldstaff report, [1] I discuss how a gentle man, Pere Serge de Beaurecueil, found peace and helped others find peace in a violent society - humanity in an inhuman urban milieu. Likewise, Ajmal Khattak, a noted Pakistani Pushtun poet and politician, peacefully tried to help his people find their place in the sun. Now a refugee in Afghanistan, he seeks only peace but anticipates further violence. His path from the village of his birth to refuge in Kabul - a path as tortuous as Khyber Pass and the sands of Sindh - took 47 years.
As Akora Khattak Pushtun, [2] Ajmal Khattak, born in 1925, grew up in Akora Khattak. [3] He is a direct descendant of the great Pushtun warrior-poet, Khushal Khan Khattak (1613-1690 AD) [4] who epitomizes Pushtun culture and wrote immodestly but correctly:
This Afghan wears his sword upon histhigh,
Champion of the age is Khushal Khan Khattak. [5]
Ajmal Khattak and his family are guardians of the shrine of Khushal at Akora Khattak. And even those among Ajmal's kinsmen who are his political enemies [6]contribute to the upkeep. Ajmal Khattak spent his early years in learning to farm and herd, but his family encouraged him through middle school (eighth grade). Too poor to continue his education, he took a job as a local primary school teacher at age 16 and furthered his schooling independently, passing the tenth grade exams by correspondence. Despite the fact that he spent most of the years after 1953 in jai1,[7] he earned his Fine Arts (1954) and Bachelor o Arts (1960) degrees through Peshawar University, from which he ultimately obtained an MA in Persian Language and Literature in 1962.
The Moods of Ajmal Khattak
From boyhood, Ajmal Khattak was exposed to independence political movements, for the hujra (guesthouse) at Akora Khattak had been a focal point for dissidence since the days when Khushal Khan Khattak raised his banner against the Moghul Emperor, Aurangzeb, in the seventeenth century. The Pushtun have never been completely united, partly because so few live scattered over such a large area, and splits in political loyalty at the tribal level occurred among the Khattak even as Khushal fought the Moghuls.
Successive attempts to unite the Pushtun by conquest by the Afghan Durrani Empire (1747-1793), the Sikh Empire of the Punjab (1801-1849), and the gradual absorption of most of the Indian subcontinent in the nineteenth century by the British accentuated these divisions. Tribes and elements within tribes became known as either pro-British or anti-British. The khans of the pro-British units usually were awarded tracts of land in the Settled Districts of the North-West Frontier Province (N-WFP), Baluchistan, or elsewhere.
The Khattak, like most other major Pushtun tribes in the Settled Districts, had its pro and anti-British elements. The pro-groups usually associated with the Teri Khattak hujra, while the anti-British Khattak (and other Pushtuns) continued to utilize the Akora Khattak hujra. A frequent visitor in the pre-World War II period was Khan Abdul Ghaffar Khan, the remarkably gentle Pashtun nationalist known as the Frontier Gandhi or Bacha (or Badshah) Khan ("respected father" or "leader").[8]Many pro-British refused to receive Badshah Khan as a guest.
Young Ajmal Khattak met Khan Abdul Ghaffar Khan in the Akora Khattak hujra several times before World War II, and the Frontier Gandhi became the first model for his subsequent political life and activities.
Ajmal Khattak's own political struggles began in 1943 when, as a young high school student, he participated in the "Quit India" movement of the Indian Congress Party and the Khudayi Khidmatgaran (Servants of God, more commonly called the "Red Shirts" by the British, because of the distinctive shirts its members wore at rallies). During World War II, the Muslim League and the Communist Party in India supported the Allied war efforts, but must Indian political parties combined in a "Quit India" movement, designed to force the end of British rule in India before giving assistance. Gandhi, Nehru, Sardar Patel, and others remembered the broken or half-kept promises (in their opinions) of the British after World War II.
The group with which Ajmal Khattak worked did not participate in terrorist activities, [9] but they succeeded in closing most schools in Peshawar and vicinity for long periods of time. The agitators would march into the schools shouting anti-British slogans, and, augmented by the students and teachers, march on Government House where, daily for three or four months, they confronted police and troops armed with lathis (lead or steel-tipped wooden poles). Many "mild lathi charges" (an official term used by the British and their successors to power in India and Pakistan) resulted in injuries to the demonstrators and to the police as the students and teachers threw rocks and bricks. Never arrested by the British, the budding young poet and politician had become a veteran agitator by the end of the war.
As independence approached, the intransigent atiitudes of India Congress Party and Muslim League leaders - and the unholy haste with which the Labour Party in power in Britain dumped the Empire - made partition into Hindu dominated India (the Congress claimed a secular state, however) and Muslim-dominated Pakistan inevitable.
Until mid-1947, the Congress Party, led by Dr. Khan Sahib and his younger brother, Khan Abdul Ghaffar Khan, dominated N-WFP politics. But the call of Islam over a united India had begun to echo through the Settled Districts, and the British decided to force a referendum in July 1947. The choice would be: join India or join Pakistan. The Congress Party (for which read Red Shirts) in the N-WFP wanted autonomy in a united India, however, and the idea - or even possibility - of independence had not yet emerged as a viable alternative.[10]
Therefore, the Red Shirts boycotted the 1947 referendum, during which Ajmal Khatlak and his colleagues were stationed as near to the polling stations as the law allowed. They were ordered to take the names of those who voted, but not to interfere. The boycott proved to be at least partly successful. During the 1946 provincial elections (which went in favor of Congress), 68 % of the eligibles voted; only 55.5 % voted in the 1947 referendum, of which 55 % opted for Pakistan, 0.5 % for India.
The Khan brothers tried to live with the new Islamic Republic of Pakistan, always, however, demanding some mutually acceptable form of regional autonomy. The career of Ajmal Khattak reflects the ups and downs of these various phases. The failure of the First Constituent Assembly (1947-1954) to write a meaningful constitution led to a search for scapegoats. None were so readily available as the former Red Shirts. Khan Abdul Ghaffar Khan, for example, although elected to the Constituent Assembly, was arrested and jailed in 1948. Each time he was released from jail, Badshah Khan would begin another of his walks over the Settled Districts of the N-WFP, preaching regional autonomy - not independence. Each time he would be rearrested, until he finally moved to Afghanistan in 1963 to find a little peace of mind. By 1963 he had spent more than 15 years in Pakistani prisons, in addition to the 20 years he spent in jails and under house arrest under British rule. As I write, Badshah Khan, almost 90 years old, has once again been incarcerated by the Pakistani government for beliefs he has held and practiced all his adult life.
In 1953, Ajmal Khattak, according to his own account, was jailed for nine months by the appointed Muslim League Provincial Government of Khan Abdul Qayyum Khan (a former Red Shirt), an implacable foe of provincial autonomy, and now a central government minister in the cabinet of Prime Minister Zulfiqar Ali Bhutto. Police guards periodically tortured Ajmal for nine months in attempts to force him to confess that he and others were plotting to overthrow the government. Mir Jafar Shah, former provincial minister, now deceased, was also implicated, as was Pir-i-Manki Sharif, Muslim Leaguer and one-time spiritual guide to former President Mohammad Ayub Khan.
Ajmal's guards often tied him upside down in his cell and released snakes to Crawl over his body. Once, they tied him up inside a burlap bag beside the river Indus and threatened to throw him into the river unless he confessed. He never confessed, and, finally brought to trial before the High Court of the N-WFP, was acquitted and set free .. temporarily. (It is interesting to note the mixture of medieval with modern systems of justice, a paradox inherited from the British Raj.)
In prison he continued to write sensitive poetry, as the example below demonstrates, but always with a political twist.
O dream! Come take me to my garden.
Take me out of this cage of thorns
To that canopy of flowers
Under which my beautiful, bouncing daughter
Plays with her companions.
One sees her father and runs to him and cries:
"O my father!"
My daughter remembers me and my cage of thorns.
She runs to her mother and cries and cries.
O dream! Come take me from here to that garden!
...
I demand the dream take me to sweet memories.
Why?
Because I want to open my old wounds.
Why?
To awaken my sleeping valor -
the angry wounds will not let me forget.
Why?
My valor will awaken all valor, and
I want to seep these sweet memories in Pashto, and
transform them to happiness in the gardens of all mankind,
I want the flame of my burning heart to give
light to the toiling and the lost.
I want my light to create a new dawn for
nations and peoples.
O God!
Help these flowers to grow from my words.
0 dream!
Become reality.. [11]
During his imprisonment, the poet wrote his final poem for publication (others were published later, but without his specific consent). Ajmal Khattak symbolically broke his reed pen - now, all politics and no poetry until the political battle ends. Thus, one of the most fertile and imaginative Pushtun poets of the twentieth century entered a self-imposed exile from his art with thefollowing:
O Comrades
O comrades!
You call me poet and swear
I must write of limpid eyes, red lips, long hair.
You ask I praise statures you call fair.
You want to be drunk with words to spare,
And cradle yourselves in beautiful curls.
You ask me to conjure up young girls.
These things you demand I cast as pearls.
But My peoples' miseries surround me.
Cruel men twist the hair of girls around me.
Their sorrowful lips are pale, not red.
Their eyes weep, and drown the dead.
Circled in chains, my hands and feet cannot move.
Guns point at my chest, I cannot my valor prove.
Drawn swords want to drain my Pushtun blood.
So my honor and manhood melt into mud.
O comrades!
My present state makes me accept the worst.
Be patient, a new poetic theme will burst.
I will show you such beauty as you have never seen.
Peaceful places where you have never been.
Life will be sweeter than you could ever want,
And no tyrant can then your manhood taunt.
Therefore, I cannot write as you demand.
I thrust my pen from struggling hand.
The gun and sword must now be drawn -
With Khushal, bravery, and if I can,
The thoughts and acts of Ghaffar Khan.
So comrades, deny those who say I'm cruel,
A shedder of blood and not your poet.
My nature n'er played at being dual.
I am the same man and you know it
The times have changed.
But my blood, my aims
Remain always the same.
But -
To break the sword which sheds my blood,
Rips the beauty, cuts the flame,
I needs must smash the sword with sword,
To try with words just flirts with shame.
I will return to you again,
But not until this cruel world
Finds peace, progress, happiness.
Then I'll bring back your beautiful girls.
But now the time has come to fight.
So, comrade, tell me, dare I write??
Radio Pakistan, for which Ajmal had worked as a script writer before being arrested, offered him his old job back, but:
O comrades, you demand art from me,
And that I sing poetry,
But my nation points and I cannot hide,
My honor bids me buck the tide.
So, comrades, let your honor decide.
Demand an answer from your manhood,
And from your father's sacred blood.
So Ajmal Khattak became totally politicized and slowly - and reluctantly - moved away from the concepts of Khan Abdul Ghaffar Khan, who still thought it possible to bring political changes gradually and peacefully. (Even the redoubtable Badshah Khan had once written: Non-violence is a great human virtue, but to show it to an agressor is cowardice. However, the poet in Ajmal Khattak still wanted to end all war.
I have the power to conquer war.
And O war! I shall begin
To drive you from the face of earth.
I now declare full war on war,
A challenge I have drawn from birth.
The god of war has not withstood
The valor of my Pushtun blood.
Like spirits banded together with Ajmal Khattak to form an underground literary society dedicated to writing nationalist tracts. The society evolved into the Pushtun League, a secret organization which vowed to punish those government officials responsible for the Charsadda massacre of August 12, 1948 (appears further down). One of Ajmal's fellow conspirators was arrested and informed on the entire group. Most, including Ajmal, were later released (1955) for lack of evidence which would hold up in court.
The creation of the One Unit of West Pakistan in 1955 brought about another identification crisis. The One Unit plan - by which all four provinces of the West became a single province - was a noble attempt to foster economic and political parity between East and West Pakistan. The central government also hoped to silence those who demanded more autonomy for the three minority provinces of the West (N-WFP, Baluchistan, Sind). The Punjab. however, continued to be the seat of power.
Governor-General Iskander Mirza released all the former Red Shirt dissidents at the end of 1955, in effect, slapped their wrists gently, and said: Go home and be good boys, for the One Unit will solve all our problems. But the idea of regional autonomy and cultural identity cannot be squelched with administrative sleight of hand. Not only did the Frontier Gandhi set out on more of his famous walks through the villages, preaching autonomy through non-violent approaches, but opposition to the Muslim League dominated government led lo the creation ofthe West Pakistan National Party at a 1956 Lahore moot. Many leaders from both East and West Pakistan attended a 1957 meeting. For once the opposition showed a common front against the govemment, and the National Awami Party was born. Among those attending the 1957 rally were Khan Abdul Wali Khan (son of Badshah Khan), the elderly Maulana Bhashani of East Pakistan, and Ajmal Khattak.
After Lahore, NAP tried to gather nationwide strength to contest the 1959 elections, which were not to be. On October 27, 1958, General Mohammad Ayub Khan seized power in a bloodless coup. He replaced Major General Iskandar Mirza as president (Mirza had seized power three weeks previously and appointed Ayub Khan as Martial Law Administrator). Pakistan's decade of development - culminating in disaster - followed.[13]
Almost immediately after his accession to the presidency, Ayub Khan ordered the arrest of 1700 NAP leaders and members, primarily because they continued to demonstrate against the One Unit. Seventeen died in prison, many (including Ajmal Khattak) received jail sentences up to 25 years, some were lashed (permissible under the Martial Law Regulations).
Khan Abdul Ghaffar Khan, released in 1963, tired after years of imprisonment and fruitless attempts to gain provincial autonomy peacefully, moved to Kabul. The mantle of NAP leadership fell on his son, Khan Abdul Wali Khan.
Most of the rest of the jailed NAP members (including Ajmal Khattak) were released in time to take part in the 1964 general elections.[14] By this time, NAP had split into two regionally oriented groups: one in East Pakistan under Bhashani (the so-called "pro-Peking" branch); the other in West Pakistan under Wali Khan (the "pro-Moscow" branch). The communist labels were supplied by the government controlled press.
Ajmal Khattak, a member of NAP's Central Committee, moved from the provincial to the national political arena when he became the party's Joint Secretary on July 1, 1968.
In October 1968, country wide demonstrations erupted against the Ayub regime, and the government arrested 13 major political leaders in an attempt (unsuccessfully) to stem the tide.[15] Nine Pakistan People's Party leaders (including Zulfiqar Ali Bhutto) were arrested, three NAP leaders (Khan Abdul Wali Khan, Ajmal Khattak, Arbab Sikander Khan [16]), and the leader of the Sindhu-Desh movement, Sheikh Ayaz.
Three months later, after demonstrations and riots resulted in violence and death, Ayub Khan released the 13 imprisoned leaders so they could attend Round Table Conferences on February 26 and March 10-13, 1969. These talks proved fruitful for the opposition, but failed for two reasons: Bhutto and Bhashani boycotted the sessions, and the military-industrial-bureaucratic establishment felt threatened by Ayub's concessions, and urged General Agha Mohammad Yahya Khan, Army Commander in chief to seize power. He did, on March 25, 1969, in a manner similar to Ayub's seizure on October 27, 1958.[17]
Declaring martial law, Yahya Khan banned NAP and other opposition parties, but later relented, and actually attempted to implement the more important Ayub Khan concessions: national elections based on national franchise (one man, one vote); breakup of the One Unit of West Pakistan.
Ajmal Khattak, as Joint Secretary ofthe NAP, helped his party win majorities in the 1970 elections in both the N-WFP and Baluchistan. Bhutto's Pakistan People's Party won in Punjab and Sindh, and the Awami League of Sheikh Mujibur Rahman swept through East Pakistan like the cyclones which periodically hit the area. In addition, the Awami League of East Pakistan would control the new national legislature. This (and the demands of the Awami League for massive constitutional reforms) proved unacceptable to the West Pakistani power elite.
East Pakistan rapidly metamorphosed into Bangladesh, exposing the bankrupt policies of the West Pakistanis for all the world to see. India helped deliver the coup de grace in The Bangladesh War ofDecember 1971.[18] For a month during this bloody interim period, Ajmal Khattak made a secret trip to Kabul to talk with Khan Abdul Ghaffar Khan, and to gauge Afghan feelings toward Pushtun autonomy in Pakistan.
Bhutto returned to Pakistan as president (Yahya had resigned) after presenting Pakistan's case on the Bangladesh crisis to the United Nations in New York. Consummate politician Bhutto began to rebuild a mutilated nation. He permitted the elections to stand, so his own PPP controlled the two most populous provinces (Punjab and Sindh), NAP dominated Baluchistan, and a coalition between NAP and the Jamiat-Ulema-Islam (JUI) formed a govemment in N-WFP.
In another conciliatory move, President Bhutto invited several members of the opposition to accompany him on his 1971 trip to China. All those invited (including Ajmal Khattak and Sardar Khair Baksh Marri - leader of NAP in Baluchistan) accepted. But as Bhutto recouped his strength and gathered the army and political elites of the Punjab and Sindh under his wing (along with certain Muslim League elements led by Khan Abdul Qayyum Khan of N-WFP), it became evident to Ajmal Khattak, who had become General Secretary of the NAP in 1972, that Bhutto was veering toward one party (PPP) rule under one man (Bhutto) control.
Even before the passing of the new constitution, events began to provide President Bhutto with the legal weapons he needed to destroy NAP - and most other opposition. After an illegal arms cache was uncovered in the Iraqi Embassy in Islamabad in February 1973, the finger of the government controlled press and propaganda media pointed at Baluch and Pushtun nationalists - a charge never legally made and definitely unproven.
On February 14, President Bhutto dismissed the Baluchistan government, along with the governor of the Arbab Sikander Khan. On February 16, the NAP-JUI coalition government of the N-WFP resigned in protest. Many Baluch tribes rose in protest over the arrest of their tribal leaders (also NAP leaders), and a major insurgency [19] developed over the next three years. Bhutto declared martial law in Balochistan, and sent a sizable portion of the Pakistan army into the area![20]Nevertheless, the National Assembly unanimously approved the new constitution in April 1973. President Bhutto became Prime Minister Bhutto, and through a series of last minute (literally) compromises, some sort of acceptable regional autonomy seemed assured.
One month before the promulgation of the constitution, Ajmal Khattak and a group of his followers (mainly Pushtun Zalmai, Pushtun Youth) took refuge in Afghanistan. Violence had led him to opt for violence. He no longer believed in the possibility of a peaceful solution.
As early as mid-1971, Ajmal began to discuss alternatives to a political solution with selected, hard-line Pushtun and Baluch leaders, mainly the youth, for the old guard still followed the peaceful precepts of Khan Abdul Ghaffar Khan - and his son, Khan Abdul Wali Khan.
In 1953, Ajmal broke his pen; in 1973, he picked up the gun, no longer resisting the violence he had been suppressing at least since 1952, when he had written:
Comrades, it is not enough to smoke-
We must turn ourselves into flame.
To create new flowers is not joke-
Clean up the garden to build again.
In early 1973, eight opposition parties united to form the United Democratic Front: NAP, Jamat Islami, Jamiat Ulema Islami (Mufti Mahmood branch), Jamiat Ulema Pakistan or JUP (Nurani branch), Democratic Party (Zafrullah Khan), Khaksar Tehreek, Muslim League Convention, Muslim League Council. The UDF proposed 12 non-negotiable points to be included in the constitution.[21] A committee (including Ajmal Khattak), appointed by the UDF, planned a peaceful rally for Pakistan National Day (March 23 in the giant Liaquat Bagh (garden or park) in Rawalpindi. UDF hoped the rally would demonstrate its popular strength to the government, and to do so in the Punjab, center of the strength of President Bhutto's PPP. At the insistence of his colleagues, Ajmal forbade his followers from the N-WFP to bring along weapons ... and a Pushtun without a weapon feels naked. (The usual custom in Pushtun and Baluch areas is to carry rifles and assorted weapons to open tribal meetings, or jirgah.
Scattered throughout the crowd of approximately 100,000 were groups of government forces and goondas (local thugs hired especially to break up the meeting), contends Ajmal Khattak. His Pushtun Zalmay took 17 government agitators under custody and questioned them under the podium. Most admitted the plan to disrupt, and several still carried their govemment identity cards. Ajmal infomed the massive crowd that armed goondas and police were in their midst, scattered about in three man teams: one man with an assault rifle and two with ammunition, hidden under long cloaks. He instructed the crowd to watch out for strangers, especially those with colored (black, green, red) strings tied above watch bands on left wrists.
Alerted, the police, commando, and other units fired rockets and small arms, and, to quote Ajmal Khattak, "The bullets fell like rain." Gunfire destroyed all eight microphones on the speakers' podium, 30 feet above the crowd, and two of Ajmal's body buards were killed.
According to Ajmal Khattak's estimate, 12 in the crowd were killed, but the infuriated demonstrators killed 153 goondas and government plants. Many of the goondas stood up and tried to flee, only to be caught in a crossfire. (Official Pakistani government sources state that seven or nine demonstrators were killed, and that some in the crowd were armed and fired first.)
The Rawalpindi incident convinced Ajmal Khattak of the futility of the peaceful approach, so he fled the country to direct activities against the Bhutto regime. About 200 young men, mainly teachers, students, and professionals, all with warrants issued for their arrest, fled with him.
The final blow to NAP came with the unsolved assassination in Peshawar of Hayat Mohammad Khan Sherpao, Bhutto's right hand man in the N-WFP, on February 8, 1975. On February 10, the Bhutto government outlawed NAP, seized its assets, and arrested its leadership, including Khan Abdul Wall Khan.[22]
Until July 1975, groups of terrorists inside Pakistan blew up telephone lines, rail lines, and culverts and exploded devices at or near police stations, government offices, and the homes of government officials. The raids mainly had nuisance value, but the insurgency in Baluchistan threatened to develop into a full-scale guerrilla action. The abrupt curtailment of the level of violence in July directly related to the abortive, Pakistan-inspired (according to the Afghans) Panjsher insurrection inside Afghanistan.[23] Naturally, Pakistani officialdom denies any complicity in the incidents. To avoid future embarrassment to the Afghans in their efforts to bring Bhutto Sahib to the conference table, Ajmal and his comrades discontinued their attacks.
Ajmal Khattak and his followers are again at a crucial crossroads. On the night of May 5, 1976, Radio Afghanistan broadcast the following announcement:
Recently the news media and propaganda sources of Pakistan have changed and decreased their propaganda and broadcasts against Afghanistan and have begun expressing sympathetic and brotherly sentiments with regard to losses caused by the recent floods and earthquakes in our country.[24] The govemment of Afghanistan welcomes this and considers it a positive step towards restoring friendly relations between the two brotherly and Muslim countries. Because it has been and continues to be Afghanistan's view and desire that these two Muslim countries instead of creating and maintaining a tense and undesirable atmosphere, should try to grasp the realities and endeavour realistically to eliminate what has brought about the stalemate in their mutual relationship and create an atmosphere of mutual friendship and trust. As it is well known the reason obstructing the creation of this kind of atmosphere is the political difference existing between the two countries since many long years.
The government of the Republic of Afghanistan continues to believe that peaceful and friendly means should be sought for the solution of this difference, therefore it believes that if the present form and method of Pakistani propaganda and broadcasts are genuinely based on good will and desire for solving this political difference, the government of Afghanistan welcomes it with great pleasure and hereby officially announces that Mr. Mohammad Daoud, Head of State and Prime Minister has instructed Afghan Charge d' Affaires in Islamabad to convey his official invitation to Mr. Zulfikar Ali Bhutto, Prime Minister of Pakistan to pay a friendly visit to Afghanistan for talks with a view to solving the political difference between the two countries. (Kabul Times, May 7,1976)
Two days later, Radio Pakistan replied affirmatively, and the following appeared in the Kabul press:
The announcement that Prime Minister Bhutto has accepted President Daoud's invitation to visit Kabul augurs well for the future of Pakistan - Afghanistan relations. Although the announcement does not state when the visit is scheduled to take place, the mere fact that Mr. Bhutto has agreed to meet President Daoud indicates that conditions are perceived to be conducive to the holding of a dialogue between the two leaders. Pakistan has always adopted a fraternal approach towards Afghanistan in view of the common historical, cultural, and religious bonds which link the two peoples together. Geo-political compulsions also dictate that Kabul and Islamabad should not only live in peace with one another but should also forge a relationship based on mutual political, cultural, and economic cooperation. Pakistan has responded to these compulsions and even at times when inter-Governmental relations were on the verge of open hostility Islamabad adopted an attitude of sympathy and understanding towards the Afghan people. Thus in February 1974, despite Sardar Daoud's policy of reactivating the "Pushtunistan" issue, Mr. Aziz Ahmad was personally sent to Kabul with an invitation to attend the Islamic Summit. Again last month, when tragedy struck the people of Afghanistan in the shape of earthquake, floods and torrential rains, the Pakistan Government acted promptly and dispatched relief goods as a token of the Pakistan people's concern.
Since July 1973, when the military coup took place in Afghanistan, relations between Kabul and Islamabad have sometimes been rather tense on account of Kabul's "Pushtunistan" policy which has involved intervention in Pakistan's internal affairs. The Afghan attitude on this issue has so far prevented the two Governments from even discussing their relations. Mr. Bhutto has repeatedly offered to hold talks with the Afghan leaders, In fact in March last year preparations were being made confidentiallyfor negotiations at the Secretary-level to pave the ground for a meeting between the two heads of Government. But owing to the obtuse preconditions advanced by Kabul which in effect challenged the basic territorial integrity of Pakistan, the negotiations could not even be initiated. Hence it can now be assumed that the Afghan President has tacitly agreed not to advance any territorial claims against Pakistan. High level talks between the two leaders will enable them to work out a modus vivendi based on the principles of peaceful coexistence. This indeed is the need of the hour. With Iran, Kabul has successfully normalized its relations and the two countries are now cooperating on an extensive scale in the economic field. Afghanistan certainly stands to gain if it seeks closer ties with its Muslim neighbours like Iran and Pakistan. Any attempt to normalize Kabul-Islamabad ties is as much in Afghanistans interest as it is in that of Pakistan. (Dawn, May 9)
It should be noted that Afghanistan was the first country President Bhutto visited after coming to power on December 20, 1971; he came to Afghanistan - still a monarchy at the time - in January 1972. Note, too, that in their statements both sides judiciously refrained from mentioning the Baluchistan and N-WFP problems; while confirming that political problems did exist between their respective countries, they vowed to meet and seek peaceful solutions.
Not surprisingly the breakthrough occurred almost immediately after Prime Minister Bhutto returned from Izmir, Turkey, where he attended the Fifth Summit Meeting of the Regional Cooperation for Development (RCD), held on April 21-23, 1976. The other two members of RCD (Turkey and Iran) obviously had a hand in the negotiations, as did the Afghan President and Prime Minister Daoud through his ambassador in Tehran, Zalmai Mahmud Ghazi.
Since the Febmary 1973 dissolution of the Balochistan government, the ball has been in Islamabad's court. Now, at last, it is being swatted back and forth. But where does the groping toward an Afghan-Pakistani rapprochement leave the Pushtun dissidents, the Baluch insurgents, and their leader, Ajmal Khattak?
Currently, much of Ajmal Khattak's time is spent in analyzing the past and contemplating the future. His past (and that of many .. who think like him) was spent in gaining independence from the British, then trying to attain meaningful provincial autonomy inside Pakistan. Ajmal considers several dates as keys to the past - which may or may not unlock the future.
-
August 12, 1948: The Charsadda massacre, when Pakistani troops and police opened fire on a group of peaceful demonstrators, killing several hundred (unofficial estimates go as high as 700). About two months before, the government of Mohammad Ali Jinnah (founder of Pakistan) had dismissed the duly elected N-WFP government leaders, including the Khan brothers: Khan Abdul Ghaffar Khan and his elder brother, Dr. Khan Sahib, who later deserted the cause to join the Republican Party and become Chief Minister of the One Unit of West Pakistan. In 1956, Dr. Khan Sahib was assassinated for his efforts.
-
December 1970: Free elections which ultimately brought NAP to power in Baluchistan, and an NAP-JUI coalition in N-WFP.
-
December 1971: Yahya Khan's regime ultimately crushed the desire for regional autonomy in East Pakistan. Bangladesh was born with Indian assistance. Bhutto became president.
-
February 1973: Dissolution of Baluchistan government and governor; N-WFP government resigned in protest.
-
March 23, 1973: Liaquat Bagh incident in Rawalpindi.
-
February 1975: Assassination of Hayat Sherpao in Peshawar, and outlawing of NAP.
-
May 1976: The agreement of Bhutto and Daoud to meet and discuss "mutual problems."
*
I shall pick up my broken pen,
Sharpen it with poetry again,
My gun is broken, my bullets gone
But do my people have freedom?
In prose more or less along the above lines, Ajmal Khattak recently expressed himself to me. He has ambivalent feelings about the meeting between Prime Ministers Bhutto and Daoud to discuss "the political difference between the two countries." In spite of charges from Pakistan, the Afghans have not demanded an "independent Pushtunistan" since 1963, but have contented themselves with asking for "the restoration of and respect for the inalienable rights of our Pushtun and Baluch brothers." The Afghans were quite content with the 1970 Pakistani elections and indicated they believed the people had spoken in the free election of 1970. However, a new conflict erupted when Prime Minister Bhutto dissolved the Balochistan government in February 1973 and arrested the Baluch leaders, and the problems intensified when he abolished NAP and arrested its leaders in February 1975. Only recently (April 14, 1976), the 44 political leaders under arrest were faced with official charges: "conspiracy, waging or attempting to wage War, collecting weapons, and high treason." But, as part of a political settlement with Afghanistan, the charges may have to be dropped (or reduced) in order to achieve a rapprochement.
Already, several Baluch insurgency leaders and Pushtun dissidents have held long, soul-searching talks with Ajmal Khattak, but his dilemma is the most soul-searching (and searing) of all. On the one hand, he tries to convince the leaders of the logic (if not the correctness) of the Afghan and Pakistani positions; on the other hand, neither he nor the leaders feel they can trust Prime Minister Bhutto, who, consummate politician that he is, promises one thing and delivers another, but is so clever that he usually convinces people that he has delivered what he promised in the place. Prime Minister Bhutto also capably has others say things he cannot say politically, and thus they "force" him to do the almost unthinkable, which was what he wanted to do all along. His performance at the Lahore Islamic Summit (February 22-24, 1974) illustrates this technique. Previously, he had asked for and received the approval of the National Assembly to recognize Bangladesh "at the proper moment". At the Lahore Conference, Bhutto's Islamic brother (primarily Anwar Sadat of Egypt, Hafez al-Assad of Syria, and Muammer Qaddafi of Libya) "prevailed" on him to recognize Bangladesh and invite Sheikh Mujibur Rahman to Lahore. Now, just as Prime Minister Bhutto returned from his visit to Turkey, Radio Pakistan dropped its propaganda against the Daoud regime. Radio Afghanistan reciprocated, followed by the publicly announced Afghan invitation and Pakistani acceptance. Everyone assumes the Shahinshah of Iran and Prime Minister of Turkey put some pressure on Prime Minister Bhutto, and Bhutto is apparently not unwilling to let people think so.
And, as usual, Prime Minister Bhutto has timed the events to his maximum benefit. The Baluch insurgency is faltering for lack of outside support. The Afghans have definitely controlled the level of violence in both Baluchistan and the North West Frontier Province for some time. In addition, the growing opposition to Bhutto in Punjab and Sindh will quiet down as Afghan - Pakistani negotiations get under way. Madame Gandhi (contrary to recent predictions) has just opened the door for full resumption of relations with Pakistan. All this when Bhutto will be off shortly for an important trip to China. Once again, circumstances seem to favor Bhutto.
Ajmal Khattak is not bitter at Prime Minister Daoud, nor does he rail against Afghanistan's policy. Rather, he defends Afghanistan before the Baluch and Pushtun leaders, some of whom vow never to accept Bhutto's rule. Most insist they are not anti-Pakistan, but not pro-independence, but pro-provincial autonomy. In his reasoning with the leaders, says they must look at the "big picture," which is at times difficult for regionally oriented, ethnic leaders. As he put it in late May 1976:
Our problems not only involve the Baluch and Pushtun peoples of Pakistan and Bhutto Sahib, but directly involve Iran, Afghanistan, the USSR, the Arabian Sea, and the Indian Ocean. But, if Pakistan is to exist, it must exist as a voluntary federation of all four provinces, each with guarantees of equal cultural, economic and political rights. What we must settle for is a healthy, federal, democratic, strong Pakistan, which can contribute to regional peace and stability. We must have a regional autonomy which will permit us to be ourselves, to have our own proud culture and language. We shall not settle for less.
With all the blood spilled on both sides during the Baluchistan insurgency [25] and with the violent explosions in the N-WFP, will the Bhutto govemment give full amnesty? Will autonomy become a reality, or be crushed once again, as it was in February 1973? These are the questions which plague all those involved in the insurgency and the violence.
As for Ajmal Khattak, he has decided not to return to Pakistan unless ordered to by his leaders and peers. His Pashtun honor is at stake, and he had vowed not to return until "our goal is achieved." The senseless killings in the Liaquat Bagh in Rawalpindi still haunt him. His own choice if Afghanistan and Pakistan settle their differences would be honorable exile - and a return to poetry, to lift his pen and find beauty in the rhythm, the words, the form, the message; to return to the concepts preached in The Call to Valor, his poetic philosophy published in 1958.
Today, however, Ajmal Khattak muses: "If the dagger is drawn from the back of my people, the wound would heal quickly. But what of dagger? What of the hand which holds the dagger? Will they disappear - or remain poised in mid-air? If they remain, it is my duty to strike the dagger and stab the hand."
These questions may be answered in the next few months. As for Ajmal Khattak, will his pen once again release such power as:
Comrades, leave me alone if you will,
For my red blood boils with rage.
The modern Aurang [26] haunts me still.
I am the Pushtun of my age.
Notes
-
Louis Dupree, Serge de Beaurecueil Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol. XX, No. 8, 1976.
-
Akora Khattak Pushtun: Pushtun. an ethnolinguistic group in Afghanistan and Pakistan; Khattak, a major Pushtun tribe; Akora, a subtribe of the Khattak.
-
Peshawar District, North-West Frontier Province British India.
-
D.N. Mackenzie, Poems from the Divan of Khushal Khan Khattak, London, 1965.
-
I am responsible for the final translation of this line from Khushal.
-
These include Yusuf Khattak (a Karak Khattak, now a central government minister, and member of the Muslim League - Qayyum Group) and Aslam Khattak (also a Karak Khattak, former Governor of North West Frontier Province, and a member of Prime Minister Z.A. Bhutto's Pakistan Peoples Party.
-
An interesting sidelight to Ajmal Khattak's educational odyssey occurred during his last imprisonment (1968) as he studied for an MA in psychology. In an inspired moment he wondered what prompted men in prison to inscribe graffiti or write statements (poetry, sayings, etc.) on walls, floors, and bathrooms. He copied the graffiti and sought out the various artists and authors. He probed their pre-prison backgrounds and the crimes for which they had been commited, in order to seek out motivations and identify personality types with crimes. During this study of men under stress, isolated from their families, Ajmal Khattak covered prisons (he was transferred quite often). Unfortunately, his research remains unpublished.
-
D. Tendulkar, Abdul Ghaffar Khan: Faith is the Battle, Bombay, 1967.
-
H.T. Lambrick, The Terrorist, Oxford University Press (Karachi), 1974.
-
L. Dupree, India's Stake in Afghan-Pakistan Relations, Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol. VI, N0. 1. 1962.
-
All poems in this Report translated with the assistance and final approval of Ajmal Khattak.
-
Whenever anyone mentions Pushtun nationalism, the name of Ajmal Khattak immediately comes to mind as the chief poet, just as the poems of Sheikh Gul Khan Nasir represent Baluch feeling, and Sheikh Ayaz sings for Sindh. An appraisal of Ajmal Khattak's poetry is in press: A.H. Habibi, The position of Pashto language and literature in Central Asian civilization, Papers Read at the International Pashto Seminar (UNESCO) Kabul, April 1976.
-
L. Dupree, A Note on Pakistan Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol 12, No. 1, 1968.
-
L. Dupree, Pakistan. 1964-1966. Part I: The Government and the Opposition, Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vo1.10, No 5, 1966.
-
L. Dupree, Bangladesh, Part I. East Pakistan Asks for Autonomy and Gets its independence, Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol. 16, No. 5, 1972.
-
Wali Khan and Arbab Sikander jailed again February 1975.
-
L. Dupree, The Military is Dead! Long Live the Military, Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol. XIII, No. 3, 1969.
-
L. Dupree, Bangladesh. Part II: Indian Intervention Wins Bangladesh its Independence, Fieldstaff Reports, South Asia Series, Vol. 16, No. 6, 1972.
-
I currently use the following definitions: insurgency, underground and guerrilla armed uprising; locally-oriented (regiona11y), not necessarily aimed at overthrowing existing regime, mainly defensive; insurrection (develops out of continuing insurgency), general rising against central authority in attempt to redress grievances, regular military units develop out of guerrilla bands and go on the offensive against regular troops; revolution (develops out of insurrection), open warfare to overthrow existing regime and (theoretically) change socio-political order if internal (France, Russia, China, Cuba), or War of Independence, or if external, and involves colony fighting against colonial power (US pre-independence Angola, Vietnam).
-
I plan a separate AUFS Report on the Baluch insurgency.
-
The 12 Points of the United Democratic Front included: creation of an effective democracy, a federal republic; regional autonomy for the four provinces of Punjab, Sindh, North-West Frontier Province, and Baluchistan; adherence to islamic principles; rule of law; a freely elected parliament under a multi-party system; a constitution based on the above, etc.
-
A full discussion ofthe NAP versus Bhutto confrontation will be included in a subsequent AUFS Report.
-
See note 20.
-
In late April, Pakistan sent 60 lorry-loads of rice for Flood and earthquake relief. Earlier, an entire plane load had been flown to Kabul. In all, the Pakistan Red Crescent Society (local name for Red Cross, reasons obvious) sent 2,000 tons of rice to Afghanistan.
-
According to Baluchistan front commanders: 3,500 Pakistani soldiers and 1,200 Baluch insurgents have been killed to date.
-
Aurang: the reference is to the seventeenth century Moghul emperor, Aurangzeb, enemy of the great Pushtun poet, Khushal Khan Khattak. The "modern Aurang" is Prime Minister Z.A. Bhutto.