Adab au Hunar / شعر، ادب او هنر
پښتو ټپه
[11.Apr.2022 - 12:50]پښتو ټپه
ليک: امان الله نصرت
ټپه د پښتو ژبې يو لرغونی او ځانګړی کلاسيک صنف دی چې د ولس په منځ کې را زېږېدلی خپور شوی او په شفاهي ډول تر مونږ رارسېدلی دی۰
ټپه، لنډۍ يا مصرعه يو لند شعر دی چې لومړۍ مصرعه ېې نهه او دوهمه ديارلس سيلابونه لري او ويونکی ېې نه وي معلوم خو ډېره برخه ېې د ښځو له خوا ويل شوی او د پښتو شاعرۍ پيل هم له ټپې يا لنډۍ څخه شوی دی چې بيا له پښتو څخه نورو ژبو خپله کړی خو له پښتو سره په هيڅ ډول سيالي نه شي کولای۰
ټپه يا لنډۍ د پښتو ادب د ولسي شاعرۍ يو ډېر رنګين او ټولمنلی صنف دی چې په پښتنو کې ځانګړی مقبوليت لري او خوښونکي ېې له يوې ورځې څخه بلې ورځې ته ډېرېږي او پښتانه پکې په ډېر موثر او زړه راښکونکي انداز خپل خيالات او د خپلو زړونو احساسات او جذبات څرګندوی او له نورو سره ېې شريکوي چې پر زړونو کښيني او ځانګړی اثر او اغيز پرې کوي۰
ادبپوهانو لنډيو ته د پښتو ادب روح ويلی چې د ژوند بېلابېل اړخونه پکې انځور شوي او په ځانګړي ډول پښتنو ښځو پکې خپل عواطف، نازک خيالات او احساسات په ډېره ښکلې بڼه تمثيل او څرګند کړي دي او ډيری ويونکې ېې هم پښتنې ښځې دي۰
لنډۍ د ولسي سندرو فولکلور او شفاهي ادبياتو يوه ستره او مهمه برخه ده چې د پښتو له تحريري ادبياتو څخه مخکې ېې وجود درلود او اوږود تاريخي لرغونتوب لري۰ يعنې فولکلوريکو ادبياتو له تحريري ادبياتو سل ګونه کلونه مخکې د خلکو په خولو او زړونو کې موجوديت درلود او د ملي شعر حيثيت ېې درلود۰
ټپه يا لنډۍ د قافيې او رديف له کرښو او پولو ازاده ده او سره له لنډون او اختصار د جامعيت له پلوه بې سارې او هغه د چا خبره درياب په کوزه کې ځايول دی همدا لامل دی چې د لنډۍ يا ټپې ويونکی په ډېرو کمو لفظونو کې په ډېره خوږه ساده او اسانه ژبه د زړه خبرې او لوی مطلب بيانوي چې تشريح او توضيح ته ېې اړتيا نه ليدل کېږي او په ډېره اسانۍ ېې لوستونکي او اورېدونکي په معنا پوهېږي او پر زړونو ېې کښېني۰
د لنډيو سفر له زرګونو کلونو راهيسې پيل شوی او د بېلابېلو زمانو او خلکو د زړه اوازونه او حالات او واقعات ېې تر مونږ رارسولي دي، دا سلسله همداسې پر مخ روانه ده او اوسنی نسل پکې هم خپلې د ژوند پېښې او د ټولنې سړې تودې ورزياتوي چې د تاريخ برخه شي او راتلونکو نسلونو ته ېې ولېږدوي۰
لنډۍ په بېلابېلو پېړيو او د اسلام له ظهور څخه مخکې او تر ننه په پښتنو کې شتون درلود او دا سلسله همداسې روانه او تر مونږ رارسېدلې ده۰
مونږ ډېرې داسې تاريخي لنډۍ لرو چې د پښتو ددې رنګين صنف لرغونتوب ترې څرګندېږي او دا ثابتوي چې په تېرو زمانو کې د پښتو شفاهي ادب په دې ښکلي او په زړه پورې فورم کې پښتنو خپله طبع ازمايلې او تاريخي پېښې او واقعات ېې پکې خوندي کړي دي۰
وګورئ دا لاندې لنډۍ چې هم تاريخي قدامت لري او هم خوږوالی، رنګينې او ځانګړی تاثير او زړه راښکون:
سپوږميه سر وهه را خېژه
يار مې د ګلو لو کوي، ګوتې رېبينه
چې د خالو لښکرې راغلې
زه به ګومل ته د خپل يار دیدن ته ځمه
د مازيګر زيړيه لمره
ته لا ولاړ ېې په ما پرېوتل ګردونه
مازيګری دی، ښېرې مه کړه
ته به د ناز ښېرې کوې، رښتيا به شينه
د مغل ظلم به نسکور شي
چۍ پير روښان توره په لاس جنګ له ورځينه
په ملاکنډ توره تياره شوه
هارونه توره ځلوه چۍ رڼا شينه
زما په پاک الله باور دۍ
ځکه به تش لاس د کشمير غزا له ځمه
په هندوستان دې څلۍ جوړ شه
د بې ننګۍ اواز دې را مه شه مئينه
که په ميوند کې شهيد نه شوې
خدايږو لاليه بې ننګۍ ته دې ساتينه
چې توره نه کړې نور به څه کړې
چې دې شودې د پښتنې رودلي دينه
خال به د يار د وينو کېږدم
چې شنه باغچه کې ګل ګلاب و شرموينه
ستا له لنډي ټوپکه ځار شم
په اوږه ستا وۍ کږه زه د خياله ځمه
په لنډيو کې د ژوند د بېلابېلو اړخونو او موضوعاتو بېلابېل انځورونه او تصويرونه تر سترګو کېږي او دا صنف د پښتو په ولسي شاعرۍ کې ډېر اهميت لري او ټول پښتانه ېې خوښوي۰
د پښتو لنډيو شمير له ميلونونو اوړي او له ښه بخته چې زمونږ يو شمير فرهنګپالو پښنتو او د پښتو ادب څېړونکو او استادانو په لنډيو ډېر کار کړی، په زرګونو لنډۍ ېې راټولې کړي او د کتابونو په پاڼو کې خوندي کړي دي۰
په کوزه پښتونخوا کې د پښتو ژبې تکړه ليکوالې او څېړونکې «آغلې سلما شاهين» د پښتو لنډيو په باب په زړه پورې څېړنه کړې او د«روهي سندرې» په نوم يې د لنډيو ټولګه چمتو کړې چې يو ډېر ګټور او ارزښتمن کتاب
بېرته شاته